Univers15

Prof.Dr. Gjergj Sinani
Raporti ndërmjet filozofisë
dhe teologjisë në Islam
Që të kuptojmë mendimin metafizik dhe teologjik të
mendimtarëve humanistë islamikë, duhet paraprakisht të
ndalemi në dy terma; falsafa dhe kalam. Falsafa (filozofia)
ishte një lëvizje që shpuri në daljen e personaliteteve të tilla
si, al-Kindi, al-Farabi, Ibn Sina (Avicena) dhe Ibn Rushd
(Averroes). Cili është kuptimi i kësaj lëvizjeje intelektuale
në Islam ? Paraprakisht duhet theksuar se falasifa nuk janë
teologë. Qëndrimi i tyre do të nxisë reagimin e asharitëve,
por ndikimi i tyre do të ishte shumë i madh. Edhe pse tezat
e tyre u konsideruan të dyshimta, disa nga tezat e tyre do të
ndikonin në përpunimin e teologjisë në një mënyrë
vendimtare. “Shkencat islame” lidhen me teokracinë e
krijuar nga Muhameti dhe Islami u paraqit jo si një fillim
absolut, por si një sjellje e re në raport me vendet ku do të
përhapej.
Gjashtë shekuj më parë Krishti kishte shpallur “lajmin e ri”
në Jeruzalem, në qytetet dhe fshatrat e Palestinës, por
mesazhi i tij paraqitej si realizim i Ligjit dhe Profetëve,
Ungjilli i tij ishte vazhdim i Dhjatës së Vjetër. Dishepujt e tij,
në fillim hebrej dhe më pas “xhentilë” (kështu quheshin në
Bibël të huajt, paganët, popujt. Në fillim Shën Pali quhej
Apostull i xhentilëve), i përkisnin të gjitha klasave sociale,
por, para së gjithash, ndodheshin në një atmosferë dhe
klimë kulturore karakteristike: kultura helenike. Me Filonin
dhe Shkollën e Aleksandrisë, Bibla tashmë e kishte takuar
Platonin dhe diturinë antike dhe krishtërimi ishte hapur
ndaj mendimit grek dhe botës romake.
Krejt ndryshe ndodh në Islam, cilatdo qofshin traditat
u n i v e r s
11
rezymete