SPRAWOZDANIE Z DZIAŁALNOŚCI NAJWYŻSZEJ IZBY KONTROLI W 2013 ROKU

III. Stan państwa w świetle kontroli NIK
NIK dostrzegła natomiast zagrożenie perspektywiczne, wynikające często z nieracjonalnej, bieżącej gospodarki złożami
węgla kamiennego prowadzonej przez przedsiębiorców górniczych. Wykazywała ona niekiedy cechy gospodarki rabunkowej,
a mimo to była akceptowana przez Ministra Środowiska. Symptomami tego zjawiska były niewielkie wykorzystanie zasobów,
wysokie straty złożowe oraz wybiórcze eksploatowanie bardziej opłacalnych zasobów. Towarzyszyło temu utrudnianie lub
uniemożliwianie dostępu do zasobów uznanych za nienadające się obecnie do wyeksploatowania, głównie ze względów
ekonomicznych, a nawet niszczenie z powodu stosowania tzw. niszczącej podbudowy.
Stan ten był przede wszystkim konsekwencją polityki urynkowienia sektora górnictwa węgla kamiennego, prowadzonej
w latach dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku. W jej ramach zlikwidowano kilkadziesiąt kopalń. Zmieniono kwalifikację
zasobów, przez co znacznie je zmniejszono. Istotnie ograniczono też inwestycje początkowe, mające na celu udostępnianie
nowych zasobów. Podstawowe znaczenie dla zachowania przyszłego bezpieczeństwa dostaw krajowego węgla ma
znalezienie równowagi pomiędzy dążeniem przedsiębiorców górniczych do osiągnięcia bieżącej, możliwie najwyższej
rentowności z eksploatacji złóż charakteryzujących się na ogół skomplikowaną budową geologiczną i znacznymi
zagrożeniami naturalnymi a koniecznością możliwie pełnego ich wykorzystania i ochrony.
Minister Środowiska – organ ustawowo 67 zobowiązany do nadzoru nad gospodarką zasobami naturalnymi – nierzetelnie
wypełniał swoje obowiązki w zakresie dbałości o ich ochronę, uwzględniając w większym stopniu bieżące interesy
przedsiębiorców górniczych niż długofalowe, makroekonomiczne interesy Skarbu Państwa – właściciela złóż. Wyrażało się
to przede wszystkim w akceptowaniu bez zastrzeżeń dokumentacji geologicznej, projektów zagospodarowania złóż oraz
wniosków o przekwalifikowanie zasobów, w których przedsiębiorcy planowali działania niezgodne z długoterminową,
racjonalną gospodarką złożami. W konsekwencji działalność Ministra Środowiska oraz spółek węglowych nie sprzyjała
zapewnieniu w długim okresie dostaw węgla na poziomie zabezpieczającym potrzeby gospodarki.
W działalności kontrolnej organów nadzoru górniczego w niedostatecznym stopniu uwzględniano potrzebę długofalowej
ochrony zasobów. Organy te akceptowały bowiem projektowanie i stosowanie przez przedsiębiorców górniczych
niegospodarnych sposobów eksploatacji.
Pozytywnie – pod względem celowości – NIK oceniła działania Ministra Gospodarki zmierzające do zwiększenia inwestycji
udostępniających nowe zasoby węgla oraz do rozwoju tzw. czystych technologii węglowych. Negatywnie Izba oceniła
natomiast niepodjęcie działań w celu wprowadzenia do projektu nowej ustawy Pgg przepisów sprzyjających ochronie
zasobów węgla, formułując jednocześnie w tym zakresie wnioski de lege ferenda dotyczące wprowadzenia do tej ustawy
i aktów wykonawczych odpowiednich zapisów. Część z tych propozycji została zgłoszona przez Ministra Gospodarki
w trakcie prac legislacyjnych i uwzględniona w ostatecznej wersji nowego Pgg.
Rozdział I Rozdział III
Tworzenie i utrzymanie zapasów
W przypadku paliw stałych, będących podstawowym surowcem energetycznym w Polsce, istotną kwestią jest tworzenie
i utrzymywanie zapasów paliw przez elektrownie i elektrociepłownie 68 . NIK sprawdziła skuteczność działań
podejmowanych przez Ministra Gospodarki, Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki oraz wybrane przedsiębiorstwa
energetyczne (elektrownie i elektrociepłownie) dla zabezpieczenia ich normatywnej (określonej przepisami prawa) wielkości.
Wytwórcy energii elektrycznej lub ciepła zobowiązani są do posiadania zapasów paliw w ilościach zapewniających
utrzymanie ciągłości dostaw energii elektrycznej lub ciepła do odbiorców. Obowiązek ten wynika z art. 10 ust. 1 prawa
energetycznego, a szczegółowe zasady w tym zakresie definiuje rozporządzenie ministra właściwego do spraw
gospodarki 69 .
NIK ustaliła, że zapasy paliw (węgla kamiennego, brunatnego oraz oleju opałowego) utrzymywane były na właściwym
poziomie oraz z uwzględnieniem wymogów ochrony środowiska i bezpieczeństwa przeciwpożarowego.
Stosowany przez Urząd Regulacji Energetyki (dalej URE) system kontroli został natomiast oceniony negatywnie. Urząd nie
przeprowadził bowiem w przedsiębiorstwach energetycznych ani jednej kontroli na miejscu. Ograniczał się jedynie do
67 Zapisy w tym zakresie zawiera m. in. ustawa z dnia 7 września 1997 r. o działach administracji rządowej (t .j. Dz. U. z 2013 r., poz. 743 ze zm.), a także
ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. – Prawo geologiczne i górnicze (Dz. U. z 2005 r. Nr 228, poz. 1947 ze zm.) – dalej Pgg; aktualne rozwiązania
w zakresie Pgg reguluje ustawa z dnia 9 czerwca 2011 r. (Dz. U. Nr 163, poz. 901 ze zm.).
68 Kontrola tworzenia i utrzymywania zapasów paliw przez elektrownie i elektrociepłownie (P/10/049/Departament Gospodarki, Skarbu Państwa
i Prywatyzacji).
69 Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 12 lutego 2003 r. w sprawie zapasów paliw w przedsiębiorstwach
energetycznych (Dz. U. Nr 39, poz. 338 ze zm.).
103