SPRAWOZDANIE Z DZIAŁALNOŚCI NAJWYŻSZEJ IZBY KONTROLI W 2013 ROKU

Rozdział Vii Rozdział Vi Rozdział V Rozdział IV Rozdział Iii
Rozdział Ii Rozdział I
I. Najwyższa Izba Kontroli – podstawy prawne działalności i organizacja
Właściwe przygotowanie kontroli oraz trafność ocen, uwag i wniosków prezentowanych w informacjach o wynikach kontroli,
uzależnione są od możliwości pozyskania danych o przedmiocie kontroli od jak najszerszego kręgu jednostek, w tym od
jednostek nieobjętych bezpośrednio kontrolą. Kompetencje takie daje Najwyższej Izbie Kontroli art. 29 ust. 1 pkt 2 lit. f
znowelizowanej ustawy o NIK, a skuteczność ich realizacji zależy od przyjętych sposobów i narzędzi pozyskiwania danych.
Naturalne jest wykorzystanie w procesie pobierania danych narzędzi informatycznych w postaci elektronicznych
kwestionariuszy zapytań funkcjonujących bądź to w trybie on-line (zlokalizowanych na wydzielonym serwerze NIK), bądź
w trybie off-line (przekazywanych respondentom drogą elektroniczną, wypełnianych lokalnie i zwracanych). W roku 2013
stosowano skutecznie oba sposoby pobierania danych.
9.2. Narzędzia wsparcia informatycznego kontroli
Poza standardowymi narzędziami udostępnionymi przez oprogramowanie biurowe (arkusze kalkulacyjne) w Najwyższej Izbie
Kontroli wykorzystuje się dwa narzędzia specjalistyczne: program audytorski ACL oraz opracowany w NIK program
Pomocnik kontrolera. Ponadto korzystamy z narzędzi specjalistycznych wspomagających import danych zapisanych
w plikach pdf (ABBY Transformer, PDF2XL Cogniview). Do obsługi zapytań w wersji elektronicznej wykorzystywany jest
program LimeSurvey udostępniany na zasadach wolnego oprogramowania (zapytania on-line) oraz program Adobe Live
Cycle (kwestionariusze w formacie pdf, wypełniane off-line).
Program ACL jest specjalistyczną aplikacją, służącą do analiz audytorskich dużych zbiorów danych, znajdującą w ostatnim
czasie zastosowanie w różnych instytucjach kontrolnych w Polsce. Program umożliwia import danych z różnych źródeł,
szybkie i wszechstronne analizy ad hoc oraz automatyczne analizy w oparciu o specjalnie przygotowane skrypty. Ta ostatnia
funkcjonalność programu jest szczególnie cenna, gdyż pozwala na wcześniejsze zaprogramowanie i jednolite
przeprowadzenie badania w różnych jednostkach. W przypadku NIK ograniczenie stanowi liczba posiadanych licencji
programu oraz dostępność i jednolitość zbiorów danych możliwych do analiz.
Program Pomocnik Kontrolera jest autorską aplikacją zbudowaną na potrzeby NIK i sukcesywnie rozwijaną. Program
przeznaczony był początkowo głównie do statystycznego doboru prób do badania. Z czasem rozbudowane zostały funkcje
pozwalające na import danych, typowe analizy audytorskie oraz wyspecjalizowaną analizę ksiąg rachunkowych,
dostosowaną do zasad księgowości jednostek budżetowych. W zakresie doboru próby program wspiera praktycznie
wszystkie stosowane w audycie metody i etapy doboru (wyznaczania liczebności prób, losowania, ekstrapolacji wyników),
umożliwiając zarówno dobór losowy, jak i mieszany. Szczególnym przypadkiem jest badanie próby transakcji księgowych
metodą krok po kroku, począwszy od definiowania populacji, losowania, poprzez wypełnianie kwestionariusza badania,
ekstrapolację wyników, aż do wykonania statystyk zbiorczych z wszystkich badań. Badanie takie prowadzone jest
w szczególności we wszystkich jednostkach objętych kontrolą wykonania budżetu państwa (corocznie ok. 200 jednostek).
W programie rozbudowane zostały elementy importu, przekształceń i audytorskiej analizy danych. Dotyczy to zarówno
standardowych analiz audytorskich (klasyfikacja, stratyfikacja, wiekowanie, luki, duplikaty, powiązania, statystyki opisowe
danych), jak i metod oraz technik specyficznych, dostosowanych do polskich uwarunkowań (anonimizacja danych,
klasyfikacje, w tym budżetowe, badanie na okoliczność zgodności z obowiązującymi zasadami rachunkowości). W roku 2013
wdrożona została wersja 5.4 programu, w której wprowadzono dodatkowe funkcjonalności dotyczące pobierania danych
w wersji elektronicznej oraz nowe opcje dotyczące analizy danych. W szczególności opracowana została opcja importu
danych z systemu bankowości elektronicznej VideoTEL funkcjonującego we wszystkich państwowych jednostkach
budżetowych, pozwalająca na pobieranie danych o poszczególnych przelewach łącznie z klasyfikacją budżetową wydatku,
a z pominięciem danych beneficjentów. Pozwala to na statystyczny dobór próby wydatków do badania w sytuacji
niemożności pobrania danych z systemu finansowo-księgowego jednostki kontrolowanej. Poszerzono także funkcje
związane z bezpieczeństwem danych, w tym danych osobowych, polegające na stosowaniu podpisu elektronicznego
i anonimizacji danych osobowych w trakcie przenoszenia ich na komputer kontrolera.
Program, w odpowiedniej ograniczonej funkcjonalnie wersji, jest udostępniany jednostkom sektora publicznego na podstawie
porozumienia. W roku 2012 został udostępniony Ministerstwu Pracy i Polityki Społecznej, Kancelarii Prezesa Rady
Ministrów, Urzędowi Wojewódzkiemu w Krakowie oraz Izbie Skarbowej w Łodzi i w Zielonej Górze, a w roku 2013 – Izbie
Skarbowej w Szczecinie i w Lublinie, Komendzie Głównej Policji oraz Ministerstwu Administracji i Cyfryzacji. Program został
również przetłumaczony na język angielski i udostępniony najwyższemu organowi kontroli Danii (Rigsrevisionen).
34