Dziedzictwo kulturowe Euroregionu Beskidy

Piotr Dobosz, Iwona Skrzydło-Niżnik
Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego), które zamieściło na swojej stronie
internetowej następującą informację dotyczącą nowej ustawy: „Ustawa z 15 lutego 1962 r.
o ochronie dóbr kultury, pomimo kilkakrotnych nowelizacji, nie spełniała już oczekiwań
związanych z ochroną dziedzictwa kulturowego w XXI wieku. Zmiany ustrojowe,
które nastąpiły w Polsce po roku 1989 spowodowały, iż wiele rozwiązań stosowanych
w starej ustawie nie przystawało do nowej rzeczywistości. Podejmowane od połowy lat
dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku próby stworzenia nowych przepisów całościowo
regulujących kwestie ochrony zabytków w Polsce nie doprowadziły, z różnych względów,
do stworzenia nowej sytuacji prawnej w tym zakresie. Dopiero prace podjęte nad ustawą
o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami zakończone zostały sukcesem, tj. uchwaleniem
jej w dniu 23 lipca 2003 r. przez Sejm Rzeczypospolitej Polskiej. Nowa ustawa wykorzystuje
wszystkie te poprzednie rozwiązania, które sprawdziły się w dotychczasowej praktyce.
Wprowadzono jednak wiele nowych uregulowań zapewniających nowoczesne i skuteczne
metody ochrony dziedzictwa kulturowego. Jednocześnie stworzony został spójny system
prawny, w ramach którego powiązane zostały sprawy związane z ochroną zabytków
z uregulowaniami wynikającymi między innymi z Kodeksu cywilnego, a także przepisów
dotyczących planowania i zagospodarowania przestrzennego, znowelizowanego Prawa
budowlanego, ochrony przyrody i ochrony środowiska. Nowe rozwiązania pozwolą na
prowadzenie przez służby konserwatorskie skutecznych działań w odniesieniu zarówno
do poszczególnych zabytków, jak i ochrony np. zabytkowych wartości krajobrazu
kulturowego oraz wartości niematerialnych. Tym samym, nowa ustawa przyczyni się
do zwiększenia zakresu sprawowania ochrony zabytków w Polsce przez powołane do
tego organy, a także stworzy warunki skuteczniejszej opieki nad zabytkami sprawowanej
przez ich właścicieli”. Dodać do tego należy, że został zastosowany prawidłowy model
konsultacyjno-informacyjny w pracach nad obowiązującą aktualnie ustawą o ochronie
zabytków i opiece nad zabytkami. Jeszcze na etapie prac nad jej projektem proponowane
rozwiązania instytucjonalne wzbudziły ożywione dyskusje w środowiskach zainteresowanych
treścią przygotowywanej ustawy, co przełożyło się na szereg inicjatyw
dotyczących proponowanych rozwiązań instytucjonalnych. Chociaż z różnych powodów
i nie w każdym wypadku zostały one uwzględnione, to jednak niezaprzeczalnym pozostaje
fakt stworzenia formuły szerokich konsultacji nad nową ustawą. Proces ten znalazł
odzwierciedlenie nie tylko w długotrwałych konsultacjach Rady Ochrony Zabytków
z ówczesnym Ministrem Kultury i Departamentem Ochrony Zabytków, a później także
z utworzonym w 2002 r. Krajowym Ośrodkiem Badań i Dokumentacji Zabytków,
jak również w uczestnictwie przedstawicieli wielu środowisk konserwatorskich i zainteresowanych
organizacji społecznych w pracach Komisji Kultury Fizycznej i Sportu
powołanego do prac nad nową ustawą regulującą problematykę ochrony zabytków.
W ten sposób w płaszczyźnie prac legislacyjnych w ochronie zabytków państwo ustąpiło
z pozycji arbitralnej, apodyktycznej na pozycję państwa partnerskiego. Jest oczywiste,
że przyjęte w ustawie o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami rozwiązania
instytucjonalne poddane zostają weryfikacji w praktyce, jest także zupełnie zrozumiałe,
że będą one w przyszłości ewoluowały poprzez ich legislacyjną optymalizację, ale jest
także nie mniej oczywiste, że ustawa ta stanowi przykład konsekwentnej dążności
legislatora do wykreowania nowego systemu prawa ochrony zabytków, adekwatnego do
sytuacji Polski w XXI w., jako państwa o głębokiej świadomości własnej kultury w strukturze
uniwersalnie pojmowanej Unii Europejskiej.
14