Dziedzictwo kulturowe Euroregionu Beskidy

Początki fundacji kamiennych figur przydrożnych w „państwie ślemieńskim” na tle epoki baroku
Zygmunt Ormaniec
Początki fundacji kamiennych figur przydrożnych
w „państwie ślemieńskim” na tle epoki baroku
„PODNIESZ OCZY GRZEŚNIKU” 1
Górskie tereny Żywiecczyzny są szczególnie bogate w pamiątki wiary minionych
pokoleń – kapliczki i figury przydrożne. Ludowe zabytki małej architektury rozsiane
zostały podczas trzech ostatnich wieków na terenie całego powiatu żywieckiego.
Napotkać tu można ponad 120 figur przydrożnych wystawionych przed 1850 rokiem 2 oraz
jeszcze większą liczbę obiektów datowanych po tym czasie. Usytuowane przy ważnych
szlakach komunikacyjnych oraz w miejscach ustronnych i mało odwiedzanych, posiadają
różnorodną formę.
Wobec ogromnej ilości figur przydrożnych znajdujących się na terenie Żywiecczyzny,
ograniczymy się w tym artykule do fundacji kamiennych figur przydrożnych
w północno- wschodniej części tego obszaru, obejmującej w XVII i XVIII wieku
teren tzw. „państwa ślemieńskiego”. Dobra ślemieńskie zostały wyodrębnione w 1608
roku 3 , po podziale własności szlacheckiej rodziny Komorowskich z Żywca. W skład
„państewka” stanowego, skupionego wokół zamku w Ślemieniu, wchodziło 17 wsi:
Ślemień, Gilowice, Łękawica, Rychwałd, Rychwałdek, Pewel Ślemieńska, Kocoń,
Las, Kurów, Pewelka, Okrajnik, Oczków, Łysina, Kocierz, Moszczanica, Kocurów 4 .
Obszar ten obejmował głównie dolinę rzeki Łękawki, wpadającej w Zadzielu do Soły.
W chwili wyodrębnienia się klucza ślemieńskiego wioski te (oprócz Moszczanicy i Kocurowa)
obejmowa jedna parafia w Rychwałdzie, której podlegały trzy kościoły
filialne: w Łękawicy, Gilowicach i Ślemieniu 5 . W 1672 roku utworzono parafię w Ślemieniu,
w skład której weszły wsie: Ślemień, Kocoń, Las i Kurów 6 .
Na Żywiecczyźnie najstarsze wzmianki o wznoszeniu kamiennych figur przydrożnych
mówią o fundacjach na terenie miasta Żywca. W XVII wieku (np. w latach 1618,
1636, 1647) pojawiają się pierwsze kamienne krzyże na wysokich kolumnach, zwane
„Bożymi Mękami”, fundowane przez żywieckich mieszczan 7 . W 1647 roku mieszczanie
1
Napis wyryty na kamiennej kapliczce z 1820 roku, znajdującej się w Gilowicach.
2
J.Szablowski, Zabytki sztuki w Polsce. Inwentarz topograficzny. Powiat żywiecki, Warszawa 1948, s.20.
3
J.Dusik, Rozwój terytorialny żywieckiego latyfundium Komorowskich, „Karta Groni” 2003, XXII, s.59,60.
4
W 1611 roku w skład dominium wchodziły: Ślemień, Gilowice, Kocoń, Komorowice (Las), Kurów, Jeżowice (osada
dzisiaj już nie istnieje), Międzysusze (nie istnieje), Łękawica, Oczków, Pewel Mała, Rychwałd Stary. Pozostałe wsie
zostały założone po tym roku. Por. Monografia Gilowic, B.Sroka (red.), Gilowice-Racibórz 2000, s.36.
5
Z.Gogola, Sanktuarium Matki Bożej Ziemi Żywieckiej w Rychwałdzie, Kraków 1999, s.196-200.
6
W.Kolak, Sanktuaria Maryjne ziemi żywieckiej, Żywiec 1995, s.37.
7
Por. W.Jura, Żywieckie kapliczki i figury przydrożne, Żywiec 2000, s.8,10,19,33.
43