Dziedzictwo kulturowe Euroregionu Beskidy

Ubiór jako element identyfikacji grupy na przykładzie kobiecego stroju z Wilamowic
„Kobiety wilamowickie posiadają strój a) narodowy, czyli używany w największe uroczystości;
b) odświętny zwyczajny; c) codzienny. Strój narodowy Wilamowiczanek jest
bardzo piękny. Na zwyczajną koszulę wdziewa się druga koszula krótka, zwana jypła,
do stanu sięgająca, wyszywana na ramionach białym lub żółtym jedwabiem, spięta
wstążkami i zakończona ozdobnymi, haftowanymi mankietami (oszewkami). Spodnica
krótka z czerwonego sukna, albo niebieskiej materyi jedwabnej, ozdobiona u dołu szeroką
złotą bordurą (galonem). Stanik (gorset) z jedwabnej materyi w różnobarwne kwiaty,
złotym lub srebrnym szychem przetykanej. Fartuch jedwabny zielony. Na szyi duże
czerwone korale o pięciu nitkach, zwieszających na gors, ozdobione srebrnym lub złotym
krzyżykiem. Włosy splecione we dwa warkocze. Na głowę wdziewają zwyczajnie sześć
czepców, na nie czepiec ozdobny, wyszywany, w kwiaty, następnie zawiązkę t.z. drymłę;
zawiązka ta jest czerwona, żółta albo biała, wyszywana jedwabiem, z tyłu głowy spięta,
a na przodzie strojna w ozdobne niciane koronki, barwy czerwonej, żółtej albo białej.
(…) Na to odziewają kobiety biały, przeźroczysty welon z tiulu. Czerwone pończochy
i ozdobnie wyszywane, lakierowane buciki dopełniają stroju. Strój powyższy, używany
rzadko, a mianowicie w uroczystość Bożego Ciała, Zielonych Świątek, podczas wesel
i chrzcin, jest drogi, kosztuje bowiem kilkaset reńskich; (…). Strój kobiet odświętny
zwyczajny stanowi: ozdobna koszula (jypła), krótka spodnica czerwona w pasy, gorset
w kwiaty, korale z krzyżykiem, poprzednio opisany strój głowy z białą zawiązką drymłą, na
głowie chustka czerwona, kaftanik, czyli t. z. jupka z czerwonej albo niebieskiej materyi,
czerwona chustka w kratki, pończochy kolorowe, ozdobne buciki lakierowane. Tegoż
stroju używają doroślejsze dziewczęta z wyjątkiem czepców i zawiązki; noszą one dwa
warkocze spuszczone (rzadziej jeden), przystrojone wstążką. Strój narzeczonej i druchien,
jak wyżej u dziewcząt; prócz tego wieńce na głowie. Przy stroju codziennym nie używają
kobiety opisanej powyżej drymły i jypły, korali z krzyżykiem i ozdobnego gorsetu” 10 .
Podobną różnorodność stroju potwierdzają badania terenowe w odniesieniu do
pierwszej połowy XX wieku, choć strój ten nie był już wówczas noszony przez wszystkie
wilamowianki.
Materiałem źródłowym, mogącym rzucić pewne światło na występujące wcześniej
elementy stroju, są różnego rodzaju księgi grodzkie i ziemskie. W Wilamowicach
zachowały się jedynie trzy księgi gromadzkie, pisane w języku polskim, obejmujące
rozporządzenia ostatniej woli z lat 1640-1823 11 . Co prawda m.in. w testamencie Jana
Roznera z 1805 r. znajduje się adnotacja, że dla wnuczki zostają „chusty co są po matce”,
które opiekunowie mają „rewidować i opisać przy urzędzie” 12 , ale tego typu rejestry, które
z pewnością rzuciłyby więcej światła na zasobność skrzyń wiannych wilamowianek, nie
przetrwały do naszych czasów.
W testamentach i kontraktach zapisywano niestety tylko rzeczy najcenniejsze,
w dodatku w zdecydowanej większości sporządzali je mężczyźni. W trzech z nich:
z 1796, 1807 i 1816 roku jest mowa o pieniądzach „za” albo „na” korale 13 . W trzech
innych dokumentach: z 1782, 1809 i 1812 r., wymieniane są już konkretne elementy
10
J.Latosiński, Monografia..., s.258, 260.
11
Wszystkie trzy księgi znajdują się w rękach prywatnych.
12
Księga II, karta 78-79.
13
Ibidem, karta 194-195, 382-383, 307-309. Jedna nić korali z krzyżykiem na ołtarzu św. Anny występuje już
w inwentarzu kościelnym spisanym w 1692 r., nie mamy jednak informacji, przez kogo została ona ofiarowana.
Inwentarze kościelne przechowywane są w archiwum kościoła w Wilamowicach.
39