Dziedzictwo kulturowe Euroregionu Beskidy

Elżbieta Teresa Filip
formy, mało zróżnicowaną kolorystykę i ozdoby, co potwierdzają liczne źródła zachodnioeuropejskie”
4 .
W tej sytuacji może warto zwrócić uwagę na wykopaliska archeologiczne,
przeprowadzone w latach 50. XX wieku w Gdańsku, na terenie zamieszkiwanym
w średniowieczu przez rybacką ludność zależną, a więc grupę społeczną najbliższą
mieszkańcom wsi 5 . Jedną z największych niespodzianek było odkrycie tkanin pasiastych,
w których dość często występuje kolor czerwony. Podsumowując wyniki tych badań
autorzy stwierdzają, że użytkowanie tkanin barwnych w pasy trwało w ciągu całego
wczesnośredniowiecznego istnienia Gdańska, a szczególne ich nasilenie przypada na
wiek XII i XIII. Ponieważ w tym samym czasie daje się także zauważyć zmiany w pożywieniu
i charakterze zajęć mieszkańców, badacze sądzą, że „masowe wystąpienie
pasiaków jest świadectwem dopływu na badany teren nowej grupy ludzkiej, lubującej się
w barwnym ubiorze. (…) Znamienne jest, iż wśród tkanin (…) dzielnicy rzemieślniczej,
nie natrafiono wcale na pasiaki, aczkolwiek tkaniny barwione na czerwono spotyka
się nieraz” 6 . Autorzy ci uważają, że wykopaliska gdańskie „rzuciły również światło na
zastosowanie tkanin pasiastych. Trafiły się mianowicie dwa fragmenty, które niewątpliwie
stanowią część spódnicy. (…) Wśród fragmentów tkanin gdańskich mamy (…) tkaniny
pasiaste zeszywane z jednobarwnymi gładkimi. W tym wypadku tkanina pasiasta stawała
się elementem zdobniczym. W większości jednak odnosi się wrażenie, iż stanowiła część
odzieży. Pasiaki mogły stanowić ubiór wierzchni kobiet w formie pstruch – narzutek,
spódnic czy staniczków, a jeśli chodzi o strój męski, mogły ożywiać ciemne sukmany
w formie wyłogów. Mogły również stanowić dodatkową część ubioru wierzchniego jako
szale lub chustki na szyję” 7 . Szukając analogii do różnych typów pozyskanych tkanin
zauważają, że „tkaniny w pasy, tak liczne w Gdańsku w XII i XIII w., spotykamy raczej
w środkowej i zachodniej Europie wczesnego średniowiecza. Znane są pasiaki z wykopalisk
w Opolu i z malowideł śląskich, ze źródeł ikonograficznych niemieckich oraz
z Flandrii; zamiłowania więc i gusty w tkaninie barwnej wiążą włókiennictwo gdańskie,
szczególnie w wiekach XII i XIII, z terenami zachodnioeuropejskimi” 8 .
Tak więc kwestia ubioru pierwszych osadników przy dzisiejszym stanie badań musi
pozostać tajemnicą.
Najstarsze fotografie archiwalne i opisy stroju kobiecego pochodzą dopiero z początku
dwudziestego stulecia. Dwa komplety stroju kobiecego zgromadzone zostały
w 1904 r. w tworzonym wówczas niemieckim Muzeum w Białej. Zapewne starano się
w nim pokazać jak najstarsze jego elementy. Niestety, zarówno inwentarz tego muzeum, jak
i zbiory nie przetrwały II wojny światowej. Zachowała się jedynie fotografia, opublikowana
w książce Erwina Hanslika dotyczącej Białej i krótki opis, podający co prawda niektóre
nazwy gwarowe, ale nie wykraczający poza to, co jest widoczne na zdjęciu 9 . Zwraca
na nim uwagę welon, określony jako „weisse touch”, prawdopodobnie uszyty jeszcze
ze zwykłego, białego płótna (późniejsze szyte były z przeźroczystego muślinu). Więcej
informacji znaleźć możemy w wydanej w tym samym roku monografii miasteczka:
4
B.Bazielich, Strój..., s.8.
5
J.Kamińska, A.Nahlik, Włókiennictwo gdańskie X - XIII w., Łódź 1958.
6
Ibidem, s.211.
7
Ibidem, s.218.
8
Ibidem, s.240.
9
E.Hanslik, Biala. Eine deutsche Stadt in Galizien, Wien-Teschen-Leipzig 1909, s.38-39.
38