prologo - Academia de l'Aragonés
prologo - Academia de l'Aragonés
prologo - Academia de l'Aragonés
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Estudio <strong>de</strong> Filolochía Aragonesa (<strong>Aca<strong>de</strong>mia</strong> <strong>de</strong> l’Aragonés)<br />
En atras ocasions, en cultismos y voces internacionals, a letra x represienta<br />
lo grupo consonantico /ks/, por lo que s’escribirá sin refuerzo vocalico:<br />
sexo, saxofón, taxi, axial, etc.<br />
Como regle cheneral, a grafía ix en interior <strong>de</strong> parola represienta lo fonema<br />
palatal, mientres que a grafía x represienta lo grupo /ks/; ta conoixer<br />
a pronuncia <strong>de</strong> voces con a seqüencia consonant+ix, en primeras será /ks/ en<br />
cultismos, y o fonema palatal en voces patrimonials y semicultismos, pero<br />
serán os diccionarios normativos os que l’aclararán <strong>de</strong>finitivament. A seqüencia<br />
correspon<strong>de</strong> a la pronuncia [giʃ] en as voces patrimonials<br />
(guix, guixa, guixón, guixeta); si se’n das bell caso <strong>de</strong> pronuncia [gwiʃ], a<br />
grafía correcta habría d’estar .<br />
2.2.13. Letra Y y<br />
A letra y represienta lo fonema palatal sonoro /ʝ/ 34 u lo semiconsonant<br />
[j] en buyol, vayana, royo, veyer, yera, yeti, yodo, etc. En enyermar, <strong>de</strong>senyermar<br />
y atros casos <strong>de</strong> <strong>de</strong>rivación u composición, no i hai digrafo ny, sino<br />
la chuntura d’os grafemas y .<br />
Quan este soniu <strong>de</strong>rive d’a seqüencia inicial HĔ-, s’escribirá hie- encara<br />
que se pronunciará /ʝe/: hiena, hierba, hielmo, etc., asinas como los<br />
suyos <strong>de</strong>rivaus: enhierbar-se. Tamién s’escribirá hie- en os helenismos hieratico,<br />
hieroglifico, etc.<br />
Si l’etimo tiene Ĕ tonica, se grafiará ye-: yermo, yeugua, yerro, etc.<br />
Como se veye, o verbo errar presienta una irregularidat en as formas an que<br />
recaye a tonicidat en o lexema: yerro, yerras, yerra, yerran, yerre, etc.<br />
S’admitirá la epentesi consonantica en voces como diya, mataciya,<br />
piyor, etc., pero no pas en voces gramaticals como *miya, u formas <strong>de</strong>rivadas<br />
como *diyario, *empiyorar, etc. Con tot y con ixo, as formas mes comuns<br />
son sin epentesi: día, matacía, pior.<br />
Quan se tracte d’a conchunción copulativa cheneral, se grafiará con<br />
esta letra, , a la que correspon<strong>de</strong> una pronuncia vocalica /i/, anque por<br />
fonosintaxi pueda realizar-se con mayor u menor carga consonantica. En<br />
34. Consi<strong>de</strong>ramos a existencia <strong>de</strong> dito fonema por aquells casos an que apareix chunto con<br />
a vocal /i/ u lo soniu semiconsonant [j] en voces como cayiu, muyiu, royisco, etc.<br />
28