José Miguel de Azaola Urigüen - Euskomedia Fundazioa

litekeena baino askoz gehiago)». Eta beste toki batean: «sarri izugarri
hutsala zen. Zeren eta hutsala da, askotan, haren beti kontra izateko
jarrera hura (...), eta hutsala orobat gehien erabili zituen zenbait gaiz
ezagutzen zuena».
Baina aurreko ezerk ez du eragozten ez txikiagotzen Azaolak
gaztarotik Unamunorengan aurkitu zuen gogoetarako eragin sendoa,
estimulu iturri ia ezin agortuzkoa. 1948ko maiatzaren 13an Madrilgo
Frantses Institutuan emandako hitzaldi batean (geroago El humanismo
en el pensamiento de Unamuno izenburuarekin argitaratua), honela
laburbildu zituen haren balioak:
Gauza jakina da on Migelen ezaugarri gailenetako bat ideia
gutxiko gizona izatea dela; ideia gutxi, baina horiek finkoak, ia-ia
obsesiboak, eta ia-iarik gabe. (...) Unamunoren obra osoa
moldatzen duten dozena erdi bat ideiak, haietarik
garrantzitsuena eta nagusia guztien buru dela, hots,
hilezkortasunaren obsesioa, atertu gabe errepikatzen da haren
idazkietan zehar behin eta berriro, ikusi ahal izan dugunez
horiek, gutxi-asko, aztertzeari ekin diogun guztiok. Dena dela,
Unamunorengan ideia aldaezin horien ondoan, iritzi guztiz
aberats ugari dago, on Migelek hain baliozkotzat hartzen ez
zituenak, eta mila aldiz baztertzen zituenak, eta beste milatan
–eskura etorriz gero– berriro bere egiten zituenak, haren baitan
berezkoa den jarrera hori bere formula baten bidez zuritzen
zuela: “Kontsekuentziaren gainetik, zinezkotasuna”, haren
saiakeretako baten izenburua dena.
Modu horretara, eta haren ideia finko handiak diren habe sendoen
arteko tarteak betez, pentsamendu unamunianoaren eraikuntza
hainbat adreilu ahulekin, nahiz zenbaitetan baliotsurekin, osatzen
da, hots, horien iritzi aldakorrekin, hainbatetan kontradiktorioak eta
haien sortzaileak berak gaitzetsiak.
Azaolaren begietan, Unamunoren ezkonformismoa da hain
intelektual erakargarria egingo duen bertute nagusia, zenbaitetan
probokaziotik hurbil dabilena. Ez ziurtasunen gizona baizik eta paradoxa
eta kontraesanena –«Unamunok beti gogaitzeko idatzi zuen, irakurlea
lasai geldi ez zedin. Deserotasunak sortzea zen haren helburua,
kontraesana piztea»–, Azaolak maiz ekingo dio «espirituak iratzarri
izanaren meritu» horri:
67