José Miguel de Azaola Urigüen - Euskomedia Fundazioa

eretu eta beretarik batzuk esportatu dituen… Eta hori, ez orain
bakarrik, kanpoarekiko nahitaezko harreman eta truke urte berrien
ondoren, baizik eta orduan jadanik, nire haurtzaroko egunetan
jadanik eta, are ni jaio baino dezente lehenago, nire gurasoen,
aitona-amonen eta birraitona-amonen Bilbon jadanik. Sudur fina,
zuzen eta selektiboa, ehiza txakur zahar etekinzalearena,
eraginkortasun ukaezinekoa, nahiz zalantzan jartzekoak –eta jarri
beharrekoak– izan horren helburuak? Hala iruditzen zait niri. Eta
hala balitz, horren jokabidearen eraginkortasunak berak arrazoi bat
gehiago dakar, eta oso indartsua, halako helburuak sakon, era
kritikoan, berrikusteko.
Baina «sudur fin» etekinzale horren ondoan, euskaldunak «gabezia
oso larriak nozitzen ditu kultura mailan garapen berezi eta osoaren
ezean, eta probintziazalekeria negargarria, espiritu zientifiko eta
zorroztasun kritikoaren eskasia atsekabegarria agertzen du». Eta hori
behin eta berriro errepikatuko du bere obran zehar, zenbaiten belarri
minberatuz. Baieztapen horren euskarri, euskaldunen artean kultura
mota ekonomikoa eta teknikoa zabaldu izana nabarmentzen du, baina
kultura global eta integratzaile batetik banandurik:
Euskaldunen artean beti falta izan da, eta orain doi-doi agertzen
hasia dugu, gorabehera handiko bizitza intelektuala (ez, zoritxarrez,
horren asmoengatik; baina bai horren emaitzengatik): herri
zibilizatu bati behin betiko bulkada emateko gai den bakarra,
horren ezean herri horren bilakaera mentala bide erdian geratu eta
bere nortasuna erabat mamitzea galarazten baitzaio.
Hala nola goi mailako kultura bizitzarik gabe hazkunde guztia
zapuzturik dagoen, era berean Unibertsitaterik gabe –halakorik ez egotea
«Euskal Herriko bizitzaren eskandalu handi»tzat hartuko du– ez da
posible «goi kulturaren sortzaile eta zaintzaile» diren intelektual huts
horien existentzia. Egoera horrekin zerikusia dute, inondik ere, guztiz
komunak diren ezaugarri batzuek, hala nola nartzisismoa edo
autoktonoaren gehiegizko balorazioa, probintzialismoa edo norberaren
herrialdeari atxikitzeko era motelgarriak, «aberria politikaren monopolioa
balitz bezala, eta ez litzateke agertuko ez aberastuko haren haur guztien
lanaren bidez, giza bizitzak har ditzakeen norabide zintzo askotariko
edozein dela bide».
Hirurogeiko urteetatik hirurogeita hamarrekoen lehen erdialdera,
José Miguelek ohiz kanpoko testu bat ernatuko du. Ohiz kanpokoa haren
neurriagatik, historia, hizkuntza, kultura, ekonomia eta soziologiaren
95