12.05.2015 Views

samoqalaqo sazogadoeba - Center for Social Sciences

samoqalaqo sazogadoeba - Center for Social Sciences

samoqalaqo sazogadoeba - Center for Social Sciences

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

socialur mecnierebaTa seria<br />

<strong>samoqalaqo</strong> <strong>sazogadoeba</strong>:<br />

SedarebiTi analizi<br />

saleqcio kursi<br />

socialuri mecnierebebis magistraturisaTvis<br />

marina musxeliSvili<br />

Tbilisi<br />

2006


socialur mecnierebaTa seria<br />

mTavari redaqtori:<br />

enobrivi redaqtori:<br />

marine CitaSvili<br />

lia kaWarava<br />

dakabadoneba, ydis dizaini:<br />

giorgi bagrationi<br />

© socialur mecnierebaTa centri, 2006<br />

© <strong>Center</strong> <strong>for</strong> <strong>Social</strong> <strong>Sciences</strong>, 2006<br />

q. Tbilisi, 0108, T. WoveliZis q. 10<br />

el. fosta: contact@ucss.ge<br />

internet gverdi: www.ucss.ge<br />

wigni momzadebulia da gamocemulia `socialur mecnierebaTa<br />

centris~ (<strong>Center</strong> <strong>for</strong> <strong>Social</strong> <strong>Sciences</strong>) mier, fondis OSI – Zug,<br />

budapeStis Ria sazogadoebis institutis umaRlesi ganaTlebis<br />

mxardaWeris programis (HESP) finansuri xelSewyobiT<br />

The book has been published by the <strong>Center</strong> <strong>for</strong> <strong>Social</strong> <strong>Sciences</strong>,<br />

sponsored by the OSI-Zug Foundation and the Higher Education<br />

Support Program (HESP) of the Open Society Institute-Budapest.<br />

ISBN: 99940 - 871 - 6 - 9


sarCevi<br />

1. Sesavali, institucionaluri midgoma <strong>samoqalaqo</strong><br />

sazogadoebis cnebis ganmartebisadmi 4<br />

2. <strong>samoqalaqo</strong> <strong>sazogadoeba</strong> da saxelmwifo:<br />

cnebis evolucia istoriaSi 13<br />

3. patnemi: sazogadoebrivi kapitali 19<br />

4. tokvili: demokratia amerikaSi 27<br />

5. Tanamedrove Teoriebi <strong>samoqalaqo</strong><br />

sazogadoebisa da saxelmwifos Sesaxeb<br />

(respublikuri midgoma liberaluris sapirispirod) 31<br />

6. demokratia: sami politikuri tradicia 43<br />

7. sami politikuri tradicia, politikuris<br />

diskursuli ganmarteba da <strong>samoqalaqo</strong> <strong>sazogadoeba</strong> 49<br />

8. habermasi: sajaro sivrcis struqturuli trans<strong>for</strong>macia 57<br />

9-10. <strong>samoqalaqo</strong> <strong>sazogadoeba</strong> saqarTveloSi 66<br />

11. masmediis sistemebi: mediis sami sistema da<br />

diskursuli eTikis sami tipi 84<br />

12. saqarTvelos masmedia 94<br />

13. globalizacia: globaluri <strong>samoqalaqo</strong> <strong>sazogadoeba</strong> 101<br />

bibliografia 109<br />

CIVIL SOCIETY – COMPARATIVE PERSPECTIVE 112<br />

komentari: saleqcio kursi Sedgeba 32 saauditorio saaTisgan (16 mecadineoba).<br />

maT Soris 13 eTmoba warmodgenili sakiTxebis Seswavlas (1 saaTi - leqcia, 1 saaTi —<br />

garCeva da diskusia), xolo bolo 3 mecadineoba eTmoba studentebis mier warmodgenili<br />

naSromebis prezentacias da ganxilvas.<br />

studentebs moeTxovebaT daswreba da aqtiuri monawileoba (Sefasebis 40%), referatis<br />

momzadeba da prezentacia (30%) da damoukidebeli muSaoba literaturas-<br />

Tan, romlis codnisa da gagebis demonstrireba unda moaxdinon gamocdaze (30%).<br />

3


leqcia 1<br />

Sesavali, institucionaluri midgoma <strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis<br />

cnebis ganmartebisadmi<br />

<strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis cneba didi Teoriuli debatebis sagans Seadgenda gasuli<br />

ori saukunis ganmavlobaSi (am debatebis gadevneba SeiZleba lokis, adam fergiusonis,<br />

adam smitis, hegelis, tokvilis, marqsis naSromebSi), magram meoce saukuneSi igi<br />

praqtikulad daiviwyes da am cnebisadmi xelaxali interesis gaRviveba mxolod 1980-<br />

iani wlebidan, postkomunistur tranzitebTan dakavSirebiT xdeba (magram amasTanave<br />

ganaxlebuli mniSvnelobiT). swored postkomunisturi qveynebis socialurma<br />

moZraobebma, garkveulwilad postmarqsistuli ideebiT STagonebulebma (gramSi,<br />

rogorc yvelaze cnobili magaliTi) aiRes lozungad es cneba politikur reJimebTan<br />

sabrZolvelad.<br />

komunisturi sistemis kraxis Semdeg <strong>samoqalaqo</strong> <strong>sazogadoeba</strong>, damoukidebeli,<br />

arasamTavrobo nebayoflobiTi gaerTianebebis sferos mniSvnelobiT, dawyebuli<br />

samezoblo kavSirebiT da damTavrebuli yvela saxis interesTa jgufebiTa da<br />

saqvelmoqmedo fondebiT, xdeba farTo msjelobis sagani da ganixileba fuZemdeblur<br />

komponentad, romlis <strong>for</strong>mireba aucilebelia rogorc demokratizaciisTvis, aseve<br />

damkvidrebuli demokratiis sijansaRisTvis. am fonze miT ufro saocaria Seusabamoba<br />

<strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis cnebis farTo aRiarebasa da mis Sinaarsobriv bundovnebas<br />

Soris. SesaZloa, Tumca, unda aRiniSnos, rom ara marto <strong>samoqalaqo</strong> <strong>sazogadoeba</strong>,<br />

aramed gacilebiT ufro damkvidrebuli terminebi, iseTebi, rogoricaa, magaliTad,<br />

demokratia, bolo aTwleulebis gardaqmnebis Suqze mkvlevrebs sul ufro sakamaTod<br />

da arasakmarisad gaazrebulad eCvenebaT. <strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis cnebas Cven aq da<br />

qvemoT sxva, masTan dakavSirebuli cnebebis ganxilvis Suqze SeviswavliT.<br />

Tu <strong>samoqalaqo</strong> <strong>sazogadoeba</strong>Si vigulisxmebT ubralod `<strong>samoqalaqo</strong> gaerTianebebis<br />

xSir qsels~, masTan dakavSirebuli bevri kiTxva upasuxod dagvrCeba. zogierTi es<br />

kiTxva ubralod ganmartebiTi xasiaTisaa da ukavSirdeba imas, Tu rogor<br />

gamoiyeneboda da gamoiyeneba <strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis cneba ama Tu im viTarebaSi da<br />

ama Tu im dros. Sedis Tu ara `bazari~, biznesi, <strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis sferoSi, Tu<br />

igi Seadgens saqmianobis sxva, `kerZo~ sferos? Tu es asea, xom ar unda gamovricxoT<br />

<strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis sferodan biznesis asociaciebi, profesiuli gaerTianebebi<br />

da sxva? ra mimarTebaa <strong>samoqalaqo</strong> <strong>sazogadoeba</strong>sa da politikas Soris? sad Tavdeba<br />

<strong>samoqalaqo</strong> <strong>sazogadoeba</strong> da iwyeba politikuri <strong>sazogadoeba</strong>? miekuTvneba Tu ara<br />

politikuri gaerTianebebi <strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis sferos, da Tu ara, sad gadis<br />

zRvari interesTa jgufsa da politikur partias Soris? aris Tu ara nebayoflobiTi<br />

gaerTianebebis arseboba TavisTavad mniSvnelovani, Tu igi aris raRac ufro Rrma,<br />

arsobrivi sazogadoebrivi mowyobis arsebobis garegani gamomxatveli niSani?<br />

sxva kiTxvebi ukavSirdeba ara <strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis ganmartebas, aramed mis<br />

arss da mniSvnelobas. ra funqcionaluri, normatiuli da struqturuli wanamZRvrebi<br />

ganapirobebs <strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis, rogorc cnebisa da rogorc fenomenis,<br />

arsebobas? da ras ganapirobebs, Tavis mxriv is, rasac SeiZleba <strong>samoqalaqo</strong><br />

<strong>sazogadoeba</strong> vuwodoT? da saerTod, ras SeiZleba vuwodoT <strong>samoqalaqo</strong> <strong>sazogadoeba</strong> —<br />

arsebobs Tu ara mis ukan raime garkveuli normatiuli ideali, rogorc es demokratiis<br />

cnebasTan mimarTebaSi xdeba, Tu es mxolod empiriuli, normatiuli datvirTvisgan da<br />

Sinagani logikisgan gamoclili movlenaa? <strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis arseboba Tuki<br />

marTlac warmoadgens demokratiuli sistemis funqcionirebis aucilebel komponents<br />

4


- ratom xdeba es, romel meqanizmebs eniWeba am SemTxvevaSi gadamwyveti mniSvneloba?<br />

asustebs Tu ara <strong>samoqalaqo</strong> <strong>sazogadoeba</strong> saxelmwifos zegavlenas mosaxleobaze, Tu<br />

piriqiT - emsaxureba saxelmwifo xelisuflebis legitimizacias? ratom aris miCneuli,<br />

rom nebayoflobiTi gaerTianebebis arseboba demokratiis xelSemwyobi faqtoria?<br />

imisda mixedviT, Tu ras gulisxmoben <strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis cnebaSi, sxvadasxva<br />

avtorebi <strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis arsebobis areals gansxvavebuli geografiuli da<br />

droiTi sazRvrebiT Semofarglaven. erTi mxriv, SeiZleba Segvxvdes gamoTqma<br />

`<strong>samoqalaqo</strong> <strong>sazogadoeba</strong> iranSi~, meore mxriv ki, gelneri amtkicebs, rom<br />

<strong>samoqalaqo</strong> <strong>sazogadoeba</strong> arsebobs mxolod dasavlur individualistur<br />

sazogadoebebSi, Tanac savaraudod 1945 wlis Semdeg. erTi nawili mkvlevrebisa<br />

<strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis warmoqmnas ukavSirebs Tanamedroveobas, sxvebi miuTiTeben<br />

am terminis gamoyenebaze jer kidev Zvel saberZneTSi. erT naSromSi SeiZleba SexvdeT<br />

mtkicebas, rom <strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebebma daamarcxes komunisturi reJimebi<br />

aRmosavleT evropasa da yofil sabWoTa kavSirSi, xolo meoreSi - rom <strong>samoqalaqo</strong><br />

sazogadoebebi am qveynebSi ar arsebobda da mxolod amJamad yalibdeba TandaTanobiT<br />

demokratiuli gardaqmnebis Sedegad.<br />

minimaluri da liberaluri demokratia,<br />

minimaluri da srulyofili <strong>samoqalaqo</strong> <strong>sazogadoeba</strong><br />

rTuli sazogadoebrivi struqturebis gaigiveba am <strong>sazogadoeba</strong>Si moqmed<br />

institutebTan, anu struqturis yvelaze TvalsaCino da saanalizod martiv<br />

niSnebTan, normatiuli datvirTvis da socialuri konteqstis ganxilvis gareSe,<br />

arsobrivi maxasiaTeblebis dakargvis garkveul saSiSroebasTanaa dakavSirebuli. es<br />

problema gansakuTrebiT TvalsaCinoa cneba `demokratiis~ magaliTze.<br />

msoflioSi demokratiis mzardi aRiarebisa da swrafi gavrcelebis fonze<br />

aqtualuroba SeiZina Semdegma sakiTxma - riTi gansxvavdeba erTmaneTisgan<br />

demokratiuli da arademokratiuli reJimebi? rogor unda iyos mowyobili<br />

politikuri sistema, rom mas demokratiuli ewodos? am kiTxvaze pasuxis gasacemad<br />

Camoyalibda demokratiis e.w. institucionaluri (Sumpeteriseuli) gansazRvreba,<br />

romlis Tanaxmad (uxeSi miaxloebiT) demokratia aris konkurentul arCevnebze<br />

dafuZnebuli mmarTveloba; konkurentuli arCevnebi ki gulisxmobs iseTi<br />

Tavisuflebebis arsebobas, rogoricaa sityvis da azris Tavisufleba, politikuri<br />

gaerTianebis Tavisufleba da sxva (aq es ganmarteba srulad ar aris asaxuli, misi<br />

variaciebi sxvadasxva institutebis nakrebia sxvadasxva avtorebis naSromebSi, ix.<br />

bibliografia, romelic `demokratizaciis~ saxelmZRvaneloSia moyvanili).<br />

magram am gansazRvrebis misadagebiT politikuri sistemebis<br />

klasificirebisaTvis, male aRmoCnda, rom is politikuri reJimebi, romlebic<br />

<strong>for</strong>malurad jdebian am ganmartebis CarCoebSi, xSirad arsebiTad gansxvavdebian<br />

Zveli dasavluri demokratiebisgan. zogierTi maTgani ver uzrunvelyofs Tavisi<br />

moqalaqeebis uflebebis srulyofil dacvas, demokratiis sxva idealebis<br />

realizebas. sxva sityvebiT, zogi maTgani aris naklebad liberaluri, vidre<br />

dasavluri demokratiebi; pirovneba yovelTvis ar aris am sistemebis arsebobis<br />

amosavali wertili. Sedegad dResdReobiT asxvaveben e.w. minimalur da liberalur<br />

demokratiebs, Tumca ki erTic da meorec xelisuflebis arCevis weszea<br />

dafuZnebuli. am TvalsazrisiT, demokratiis niSnebi, mocemuli mis<br />

institucionalur gansazRvrebaSi, warmoadgenen liberaluri demokratiis<br />

arsebobis aucilebel, magram arasakmaris komponentebs.<br />

5


cxadia, rom metad sasurvelia rTuli da kompleqsuri movlenis arsebobaararsebobis<br />

kriteriumebi davafuZnoT xelSesaxeb, Semowmebad, TvalsaCino da<br />

`gazomvad~ parametrebze (maT magaliTs warmoadgenen konkurentuli arCevnebi),<br />

magram ama Tu im cnebis gansazRvris metismetma <strong>for</strong>malizebam, Tumc ki sasargeblom<br />

wminda pragamatuli TvalsazrisiT, ukritiko gamoyenebis SemTxvevaSi SeiZleba<br />

mcdar daskvnebamde migviyvanos, rogorc amas zemoT moyvanili magaliTi<br />

adasturebs. es saSiSroeba naTlad Cans <strong>samoqalaqo</strong> <strong>sazogadoeba</strong>sTan mimarTebaSic,<br />

vinaidan Tu mas ubralod `damoukidebeli, arasamTavrobo nebayoflobiTi<br />

gaerTianebebis erTobliobad~ ganvixilavT (rac iolad Semowmebadi, TvalsaCino da<br />

`gazomvadi~ parametria) Sedegad SeiZleba miviRoT iseTive `arasrulyofili~<br />

<strong>samoqalaqo</strong> <strong>sazogadoeba</strong>, rogori `arasrulyofilicaa~ minimaluri demokratia<br />

liberalur demokratiasTan SedarebiT.<br />

miuxedavad imisa, rom yvela Sexeduleba <strong>samoqalaqo</strong> <strong>sazogadoeba</strong>ze SeiZleba<br />

kamaTis sagnad gavxadoT, albaT upriania dasawyisSive davafiqsiroT erTi<br />

gavrcelebuli midgoma, romelic garkveul gezs miscems momdevno msjelobas da<br />

<strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis funqcionaluri, institucionaluri da istoriuli<br />

sawyisebis ufro Rrma gaazrebas. es aris institucionaluri gageba, romelic<br />

farTodaa gavrcelebuli da romelic sakmaod detalurad aRwers <strong>samoqalaqo</strong><br />

sazogadoebis mTel rig institutebs.<br />

<strong>samoqalaqo</strong> <strong>sazogadoeba</strong>: institucionaluri midgoma<br />

cnobili amerikeli mecnieris, lari daimondis statiaSi mocemulia erT-erTi<br />

yvelaze konkretuli da mravalmxrivi mimoxilva imisa, Tu ra institutebi miekuTvneba<br />

<strong>samoqalaqo</strong> <strong>sazogadoeba</strong>s, da ra saqmianobas axorcieleben isini.<br />

<strong>samoqalaqo</strong> <strong>sazogadoeba</strong>, daimondis mixedviT, aris organizebuli sazogadoebrivi<br />

cxovrebis sfero, romelic nebayoflobiTia, TviTwarmoqmnadi, (farTod)<br />

TviTganviTarebadi, saxelmwifosgan avtonomiuria da Sekrulia sakanonmdeblo<br />

wesrigiT an gaziarebul wesTa erTobliobiT. zogadad, is gansxvavdeba<br />

`sazogadoebisgan~ im TvalsazrisiT, rom masSi individebi moqmedeben koleqtiurad<br />

sazogadoebriv sferoSi sakuTari interesebis, miswrafebebis da ideebis<br />

gamosaxatavad, in<strong>for</strong>maciis gasacvlelad, saerTo miznebis misaRwevad, saxelmwifos<br />

winaSe moTxovnebis wamosayeneblad da saxelmwifo moxeleTa angariSvaldebulebis<br />

uzrunvelsayofad. <strong>samoqalaqo</strong> <strong>sazogadoeba</strong> aris Sualeduri warmonaqmni, romelsac<br />

ukavia adgili kerZo cxovrebis sferosa da saxelmwifos Soris. amgvarad, is ar moicavs<br />

pirad da ojaxur cxovrebas, sargeblis miRebisken mimarTul jgufur aqtiobas (mag.,<br />

dasvenebaze, garTobaze, sulier dakmayofilebaze zrunvas), calkeuli firmebis<br />

komerciul wamowyebebs da saxelmwifoze kontrolis misaRwevad warmoebul<br />

politikur qmedebebs. <strong>samoqalaqo</strong> <strong>sazogadoeba</strong>Si moqmed pirebs esaWiroebaT<br />

institucionalizebuli samarTlebrivi wesrigi maTi avtonomiurobisa da moqmedebis<br />

Tavisuflebis dasacavad. amgvarad, <strong>samoqalaqo</strong> <strong>sazogadoeba</strong> ara marto zRudavs<br />

saxelmwifo xelisuflebas, aramed legitimur xasiaTsac aniWebs mas im SemTxvevaSi, Tu<br />

es xelisufleba dafuZnebulia kanonis uzenaesobaze. iq, sadac sakuTriv saxelmwifo<br />

arRvevs kanonierebis CarCoebs da ugulvebelyofs individualur da jgufur<br />

avtonomiurobas, <strong>samoqalaqo</strong> <strong>sazogadoeba</strong> SeiZleba mainc arsebobdes, (Tumca ki<br />

`Canasaxovani~ an `damaxinjebuli~ <strong>for</strong>miT) Tu misi Semadgeneli elementebi moqmedeben<br />

6


garkveuli gaziarebuli wesebis Sesabamisad (romlebic, magaliTad, uaryofen<br />

Zaladobas da pativs scemen pluralizms). gaziarebuli wesebis arseboba aris<br />

aucilebeli piroba imisaTvis, rom es urTierTobebi `<strong>samoqalaqo</strong>d~ CaiTvalos.<br />

<strong>samoqalaqo</strong> <strong>sazogadoeba</strong> SeiZleba moicavdes organizaciaTa mraval <strong>for</strong>mas, maT<br />

Soris <strong>for</strong>malurebs da ara<strong>for</strong>malurebs. es jgufebi SeiZleba iyos: 1. ekonomikuri<br />

(samewarmeo da komerciuli asociaciebi da qselebi); 2. kulturuli (religiuri,<br />

eTnikuri, komunaluri da sxva asociaciebi da institutebi, romlebic icaven<br />

koleqtiur uflebebs, Rirebulebebs, Sexedulebebs, rwmenasa da simboloebs); 3.<br />

in<strong>for</strong>maciuli da saganmanaTleblo (romlebic awarmoeben sazogadoebrivi codnis,<br />

ideebis, axali ambebisa da in<strong>for</strong>maciis warmoebas da gavrcelebas); 4. interesebze<br />

dafuZnebuli - (Seqmnili Tavisi wevrebis saerTo materialuri an funqcionaluri<br />

interesebis dasacavad; es wevrebi SeiZleba iyon muSebi, veteranebi, pensionerebi,<br />

profesionalebi da a.S.); 5. orientirebuli ganviTarebaze (organizaciebi, romlebic<br />

Tavs uyrian individualur resursebs adgilobriv doneze infrastruqturis,<br />

institutebis da cxovrebis donis gasaumjobeseblad) 6. garkveul problematikaze<br />

orientirebuli (garemos dacvis moZraoba, qalTa uflebebis dacva, miwis re<strong>for</strong>ma,<br />

momxmarebelTa uflebebis dacva) 7. moqalaqeobrivi (romlebic cdiloben<br />

arapolitikuri gziT gaaumjobeson politikuri sistema da gaxadon is ufro<br />

demokratiuli adamianTa uflebebze monitoringiT, amomrCevelTa mobilizebiTa da<br />

ganaTlebiT, arCevnebis procesebze Tvalyuris devnebiT, antikorufciuli<br />

saqmianobiT da a.S.).<br />

am organizaciebTan erTad <strong>samoqalaqo</strong> <strong>sazogadoeba</strong>Si is institutebic Sedis,<br />

romlebic uzrunvelyofen <strong>sazogadoeba</strong>Si `ideologiuri bazris~ arsebobas da<br />

in<strong>for</strong>maciisa da ideebis daubrkolebel gacvlas. am institutebis ricxvSi Sedis ara<br />

mxolod damoukidebeli masmedia, aramed, agreTve, is institutebic, romlebic<br />

ganekuTvneba avtonomiuri kulturuli da inteleqtualuri saqmianobis ufro farTo<br />

sferos - universitetebi, samecniero institutebi, gamomcemlobebi, Teatrebi,<br />

kinofirmebi, da a.S.<br />

yovelive zemoTqmulidan Cans, rom <strong>samoqalaqo</strong> <strong>sazogadoeba</strong> ar aris ubralod<br />

raRac naSTi, romelic miiReba `sazogadoebisgan~ im yvelafris gamoklebiT, rac<br />

miekuTvneba saxelmwifos an <strong>for</strong>malur politikur sistemas. <strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis<br />

organizaciebi gansxvavdeba sxva sazogadoebrivi jgufebisgan ramdenime aspeqtiT<br />

(garda imisa, rom unda iyvnen nebayoflobiTi, TviTwarmoqmnadi, avtonomiuri da<br />

garkveuli wesebis farglebSi moqmedi): 1. <strong>samoqalaqo</strong> <strong>sazogadoeba</strong> isaxavs miznebs,<br />

romlebic sazogadoebrivia, da ara piradi. produqti, romelic iqmneba <strong>samoqalaqo</strong><br />

sazogadoebis institutebis mier warmoadgens sazogadoebriv sikeTes (public good);<br />

2. <strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis institutebi saqmianobis procesSi ama Tu im gziT<br />

amyareben kavSirebs saxelmwifosTan, magram ar cdiloben mis CarCoebSi <strong>for</strong>maluri<br />

postis an Zalauflebis mopovebas. amis sanacvlod <strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis<br />

organizaciebi cdiloben saxelmwifosagan miiRon materialuri sargebeli,<br />

politikuri kursis cvlileba, Tanadgoma, kompensacia an angariSgeba. moqalaqeobrivi<br />

organizaciebi da sazogadoebrivi moZraobebi, romlebic cdiloben saxelmwifos<br />

bunebis Secvlas SeiZleba mainc mivakuTvnoT <strong>samoqalaqo</strong> <strong>sazogadoeba</strong>s, im SemTxvevaSi,<br />

Tu maT Zalisxmevas warmarTavs sazogadoebrivi sargeblis motanis survili da ara<br />

TviT jgufisTvis saxelmwifo Zalauflebis mopoveba. magaliTad, demokratiuli<br />

gardaqmnebis mxardamWeri mSvidobiani moZraobebi, rogorc wesi, <strong>samoqalaqo</strong><br />

sazogadoebidan warmoiqmneba.<br />

7


Semdegi ganmasxvavebeli niSani aris is, rom <strong>samoqalaqo</strong> <strong>sazogadoeba</strong> xasiaTdeba<br />

pluralizmiTa da mravalferovnebiT. Tuki romelime organizacia - iqneba es<br />

religiuri fundamentalistebi, revolucionerebi an sxva - cdilobs moaqcios<br />

politikuri an funqcionaluri sfero Tavisi monopoliis CarCoebSi - dauqvemdebaros<br />

<strong>sazogadoeba</strong> erTaderT aRmsareblobas, an politika - erTaderT ideologias - imis<br />

mtkicebiT, rom erTaderTi legitimuri gza swored mis mieraa dasaxuli, is<br />

upirispirdeba <strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis pluralistur da bazarze orientirebul<br />

xasiaTs. amas ukavSirdeba <strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis meoTxe ganzomileba,<br />

danawevrebuloba, romelic migvaniSnebs, rom masSi arc erTi jgufi ar cdilobs<br />

individis an Temis interesTa mTeli speqtris asaxvas. sanacvlod, sxvadasxva jgufebi<br />

gamoxataven sxvadasxva interesebs, xolo individs SeuZlia gawevrianeba erTdroulad<br />

mraval sxvadasxva jgufSi, romelic gansxvavebul miznebs isaxavs.<br />

<strong>samoqalaqo</strong> <strong>sazogadoeba</strong> gansxvavebulia da avtonomiuria ara mxolod<br />

saxelmwifosgan da mTeli sazogadoebisgan, aramed, agreTve, sazogadoebrivi<br />

qmedebebis meoTxe arenisgan - politikuri sazogadoebisgan (romelic upirvelesad<br />

partiebis sistemas niSnavs). <strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis organizaciebma da kavSirebma<br />

SeiZleba Seqmnan aliansebi partiebTan, magram Tu partiebi moaqceven maT Tavisi<br />

gavlenis qveS, an sulac warmarTaven maT saqmianobas, am SemTxvevaSi kavSirebis<br />

moRvaweobas ukve politikuri xasiaTi eZleva, isini gadadian politikur sferoSi da<br />

ZiriTadad kargaven unars ganaxorcielon garkveuli, mxolod maTTvis<br />

damaxasiaTebeli funqciebi adamiansa da saxelmwifos Soris Suamavlobisa da<br />

demokratiuli aRmSeneblobis sferoSi.<br />

lari daimondi gamoyofs <strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis aT demokratiul funqcias.<br />

pirveli da yvelaze mniSvnelovani aris `saxelmwifo Zalauflebis SezRudvis<br />

bazisis uzrunvelyofa~. am funqcias aqvs ori ganzomileba: demokratiul<br />

saxelmwifoSi - saxelmwifos mier Zalauflebis ganxorcielebis monitoringi da<br />

SezRudva, xolo avtoritarul saxelmwifoebSi - maTi demokratizeba.<br />

meore - sazogadoebrivi asociaciebis maRali aqtivoba avsebs politikuri<br />

partiebis saqmianobas iseT sakiTxebSi, rogorebicaa politikuri monawileobis<br />

stimulireba, moqalaqeTa politikuri efeqturobis da kvalifikaciis amaRleba, da<br />

demokratiuli moqalaqeobriobis movaleobaTa da uflebaTa aRiareba. rogorc<br />

tokvili aRniSnavda, nebayoflobiTi `asociaciebi SeiZleba ganvixiloT did<br />

sayovelTao skolad, romelsac eswreba yvela mcxovrebi gaerTianebis zogadi Teoriis<br />

Sesaswavlad.`<br />

mesame - <strong>samoqalaqo</strong> <strong>sazogadoeba</strong> SeiZleba gaxdes iseTi demokratiuli<br />

Rirebulebebis da praqtikis damkvidrebis adgili, rogorebicaa tolerantoba,<br />

Tanxmoba, kompromisis monaxvis survili, sawinaaRmdego azris pativiscema. es<br />

Rirebulebebi da normebi yvelaze stabiluri xdeba maSin, rodesac isini warmoiqmneba<br />

gamocdilebidan, da <strong>samoqalaqo</strong> <strong>sazogadoeba</strong>Si organizaciuli monawileoba am mxriv<br />

did gamocdilebas iZleva.<br />

meoTxe - <strong>samoqalaqo</strong> <strong>sazogadoeba</strong> emsaxureba demokratias imiT, rom qmnis<br />

politikuri partiebisgan gansxvavebul arxebs interesebis gamosaTqmelad,<br />

dasabalanseblad da warmosaCenad. es funqcia gansakuTrebul mniSvnelobas iZens<br />

maSin, rodesac exeba politikisgan tradiciulad gaTiSul jgufebs - rogorebicaa<br />

qalebi an rasobrivi da eTnikuri umciresobebi. <strong>samoqalaqo</strong> <strong>sazogadoeba</strong><br />

8


gansakuTrebiT maSin uwyobs xels demokratias, rodesac igi qmnis mmarTvelobaSi<br />

monawilebis SesaZleblobebs adgilobrivi TviTmmarTvelobis doneze. adgilobrivi<br />

mmarTvelobis demokratizacia mWidrod ukavSirdeba <strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis<br />

ganviTarebas.<br />

mexuTe - pluralisturi <strong>samoqalaqo</strong> <strong>sazogadoeba</strong>, gansakuTrebiT ganviTarebul<br />

qveynebSi, amcirebs klasobrivi konfliqtisa da politikuri dapirispirebis safrTxes,<br />

vinaidan igi mowodebulia xeli Seuwyos mravalferovani interesebis warmoqmnas.<br />

ramdenadac individebi erTiandebian sxvadasxva organizaciebiSi sakuTari<br />

mravalferovani interesebis dasacavad da dasakmayofileblad, ufro savaraudo xdeba<br />

maTi urTierToba sxvadasxva politikuri Sexedulebebisa da interesebis mqone<br />

adamianebTan. am urTierTgadamkveTma zemoqmedebam unda Seamciros maTi sakuTari<br />

politikuri Sexedulebebis kategoriuloba da xeli Seuwyos ufro vrceli da<br />

mravalmxrivi msoflmxedvelobis Camoyalibebas, rac uzrunvelyofs tolerantobasa<br />

da met mzadyofnas kompromisebisaTvis.<br />

<strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis meeqvse funqcia aris axali politikuri liderebis<br />

rekrutireba da swavleba. arasamTavrobo organizaciebis warmatebuli<br />

funqcionirebis SemTxvevaSi maTi liderebi da aqtivistebi iZenen unar-Cvevebsa da<br />

praqtikas, romelic saWiroa mTavrobaSi da partiul politikaSi moRvaweobisaTvis.<br />

isini swavloben, Tu rogor moaxdinon adamianebis mobilizeba da motivireba,<br />

sakiTxebis ganxilva, fondebis mopoveba da marTva, biujetebis Sedgena, programebis<br />

gamoqveyneba, personalis marTva, SeTanxmebebis miRweva da koaliciebis Seqmna.<br />

meSvide - arasamTavrobo organizaciebma SeiZleba pirdapiri roli iTamaSon<br />

demokratiis gamtkicebais saqmeSi. gardamaval periodSi maT SeiZleba Tvalyuri<br />

adevnon arCevnebs, imuSaon saarCevno sistemis re<strong>for</strong>mis mizniT, SeimuSaon<br />

xelisuflebis decentralizebis da politikuri partiebis demokratizebis gegmebi da<br />

a.S. demokratiuli gardaqmnebis warmatebis Semdeg adamianTa uflebebis damcavi<br />

organizaciebi agrZeleben mniSvnelovani rolis Sesrulebas samarTlebrivi<br />

re<strong>for</strong>mebis CatarebaSi, cixeebSi adamianTa uflebebis dacvaSi, da umciresobebis<br />

interesebis warmoCenaSi.<br />

merve - <strong>samoqalaqo</strong> <strong>sazogadoeba</strong> avrcelebs in<strong>for</strong>macias da amiT emsaxureba<br />

moqalaqeebs maTi interesebis koleqtiur dacvasa da miRwevaSi. Tavisufali presa aris<br />

infromaciiTa da alternatiuli SexedulebebiT sazogadoebis uzrunvelyofis erTerTi<br />

instrumenti. damoukidebel organizaciebs aseve SeuZliaT miawodon<br />

<strong>sazogadoeba</strong>s Znelad mosapovebeli in<strong>for</strong>macia mTavrobis saqmianobis Sesaxeb,<br />

romelic ar iqneba damokidebuli imaze, Tu ras acxadebs mTavroba sakuTari<br />

saqmianobis Taobaze.<br />

mecxre - axali in<strong>for</strong>maciisa da ideebis gavrceleba arsebiTia demokratiis<br />

pirobebSi ekonomikuri re<strong>for</strong>mebis Casatareblad. rogorc wesi, ekonomikis<br />

stabilizebis programebi unda ganxorcieldes swrafad, Zalismierad da erTbaSad<br />

arCeuli xelisuflebis mier krizisul situaciaSi. maTgan gansxvavebiT, ufro<br />

struqturuli ekonomikuri re<strong>for</strong>mebi - privatizeba, ekonomikuri da savaWro<br />

liberalizeba - im SemTxvevaSi iReben ufro mdgrad da srulyofil <strong>for</strong>mas, Tu isini<br />

miiRweva demokratiuli procesis CarCoebSi. ekonomikuri re<strong>for</strong>mebis warmatebisaTvis<br />

aucilebelia farTo mxardaWera, rac saWiroebs specialuri muSaobis Catarebas.<br />

marTlac, im interesebs, romlebisTvisac re<strong>for</strong>mebma SesaZloa arasasurveli Sedegi<br />

moitanon rogorc wesi bevrad ufro organizebuli saxe aqvT, vidre im adamianTa<br />

interesebs, romelTaTvisac re<strong>for</strong>mebi potenciurad mogebis momtania. am jgufSi<br />

Sesuli adamianebi - fermerebi, wvrili mewarmeebi, momxmareblebi - rogorc wesi,<br />

9


gaTiSulebi da cudad in<strong>for</strong>mirebuli arian.<br />

meaTe funqcia damokidebulia pirveli cxra funqciis warmatebul<br />

ganxorcielebaze. politikuri sistemis pasuxismgebluri xasiaTis, misi efeqturobis,<br />

masSi adamianebis CarTulobis gazrdiT da amdenad sistemis legitimurobis<br />

xelSewyobiT <strong>samoqalaqo</strong> <strong>sazogadoeba</strong> amkvidrebs moqalaqeebSi saxelmwifos<br />

pativiscemas. is aumjobesebs saxelmwifos mmarTvelobiT potencials da zrdis mis<br />

SesaZleblobas daeyrdnos moqalaqeTa nebayoflobiT morCilebas.<br />

<strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis demokratiuli funqciis farglebi<br />

yvelaze TvalsaCino, rac SeiZleba aRiniSnos demokratiisa da <strong>samoqalaqo</strong><br />

sazogadoebis urTierTmimarTebis analizisas aris is, rom liberalur demokratiebs,<br />

rogorc wesi, axasiaTebT sicocxliT savse <strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis arseboba. Tumca<br />

es, pirvel rigSi, exeba dasavlur demokratiebs; maTgan gansxvavebiT, magaliTad,<br />

iaponiaSi, miuxedavad am qveyanaSi ndobis maRali donisa, arasaxelmwifo asociaciebi<br />

wevrebis mcire raodenobas iTvlian.<br />

magram, cxadia, swori ar iqneboda im metad Sorsmimavali daskvnis gakeTeba, romlis<br />

Tanaxmadac <strong>samoqalaqo</strong> <strong>sazogadoeba</strong>, gagebuli rogorc `arasamTavrobo asociaciebis<br />

xSiri qseli~, warmoqmnis demokratias. SeiZleba vivaraudoT, rom garkveuli<br />

kulturuli da ekonomikuri konteqsti xelSemwyobia rogorc demokratiis, aseve<br />

<strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis arsebobisTvis. demokratiisa da <strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis<br />

urTierTmimarTebis ufro siRrmiseuli analizi ubiZgebs bevr avtors, rom<br />

<strong>samoqalaqo</strong> <strong>sazogadoeba</strong> ganxilul iqnes ara ubralod rogorc arasamTavrobo<br />

asociaciaTa erToblioba, romelic sxvadasxva qveynebSi SeiZleba arsebobdes, aramed<br />

rogorc sazogadoebis garkveuli tipi, rogorc socialuri kategoria, romelic<br />

gansazRvravs demokratiis sazogadoebriv safuZvlebs da aniWebs demokratias mis<br />

WeSmarit xasiaTs.<br />

~. . . sinamdvileSi yvelaze arsebiTia is institutebi da is konkretuli socialuri<br />

konteqsti, romelic mas (demokratias) warmoSobs. am institucionaluri pirobebis<br />

miRma `demokratiis~ arsi bundovani rCeba, xolo Tavad is - miuRweveli. . . `<strong>samoqalaqo</strong><br />

<strong>sazogadoeba</strong>~ ufro seriozul lozungad meCveneba, vidre `demokratia~, vinaidan igi<br />

miuTiTebs konkretul institucionalur pirobebze da aucilebel istoriul<br />

konteqstze~ (gelneri)<br />

cxadia, amgvari midgoma ufro zogad xasiaTs atarebs, vidre is, romelzedac zemoT<br />

iyo laparaki. igi swavlobs sazogadoebrivi institutebis garkveuli tipis<br />

(arasamTavrobo organizaciebis) Camoyalibebis perspeqtivebs yvela sxva faqtorTan<br />

mimarTebaSi -ekonomikasTan, kulturasTan, politikasTan da istoriul<br />

gamocdilebasTan, da sulac ar gamoyofs am erTobliobidan mxolod erTs -<br />

asociaciur cxovrebas.<br />

amdenad, lari daimondi da gelneri miuxedavad imisa, rom erTsa da imave termins<br />

iyeneben, sxvadasxva Sinaarss deben masSi. erTi laparakobs arasamTavrobo<br />

organizaciebze, romlebic ama Tu im doziT SeiZleba arademokratiul qveynebSic<br />

arsebobdes (da demokratizaciasac uwyobdes xels), xolo meore - garkveul socialur<br />

wesrigze, romelic warmoSobs rogorc arasamTavrobo organizaciebs, aseve TviT<br />

demokratiasac.<br />

am konteqstidan gamocalkevebiT <strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis ganxilva asociaciebis<br />

erTobilobis saxiT qmnis imis STabeWdilebas, rom sakuTriv arasamTavrobo<br />

10


organizaciebis Seqmna aris demokratiis ganmsazRvreli elementi. es, Tavis mxriv,<br />

xSirad xels uwyobs imgvari arajansaRi praqtikis damkvidrebas, rodesac<br />

arasamTavrobo organizaciebis funqcionirebas damaxinjebuli, ideologizirebuli<br />

mniSvneloba eniWeba.<br />

erT ukiduresobaze Cven ukve gvqonda saubari, rodesac vixilavdiT <strong>samoqalaqo</strong><br />

sazogadoebisa da saxelmwifos urTierTobebs. <strong>samoqalaqo</strong> <strong>sazogadoeba</strong> ar aZlevs<br />

Zlier saxelmwifos SesaZleblobas daamyaros diqtati <strong>sazogadoeba</strong>ze. magram Tu<br />

saxelmwifo sustia, misi gaZliereba gacilebiT ufro mniSvnelovani amocanaa, vidre<br />

laparaki misi SezRudvis Taobaze. Zlieri saxelmwifos gareSe SeuZlebelia im ZiriTad<br />

uflebaTa da TavisuflebaTa uzrunvelyofa, romelTa damcvelad <strong>samoqalaqo</strong><br />

<strong>sazogadoeba</strong> gvevlineba. <strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis gaZliereba ukavSirdeba<br />

saxelmwifos gaZlierebas, da ara piriqiT , mis dasustebas.<br />

Tu <strong>samoqalaqo</strong> <strong>sazogadoeba</strong>s ganvsazRvravT tradiciuli gagebiT, rogorc<br />

`istoriul warmonaqmns, romelSiac erTobebi, individTa Soris kavSirebi,<br />

sazogadoebrivi institutebi da erovnuli kultura iqmneba drois xangrZlivi<br />

periodis ganmavlobaSi da mdgradi xdeba politikuri Zalauflebis yvelaze mZlavri<br />

zewolis mimarT~ (ix. zemoT), SeiZleba aRmoCndes, rom amgvari <strong>samoqalaqo</strong> <strong>sazogadoeba</strong><br />

xelis Sewyobis magier dabrkolebebs uqmnis demokratizebis procesebs, vinaidan es<br />

procesebi SeiZleba swored istoriulad damkvidrebuli kavSirebis da institutebis<br />

gardaqmnas moiTxovdnen.<br />

gadaWarbebuli yuradReba <strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis mimarT aseve SeiZleba<br />

gadaizardos saxelmwifos da politikis ignorirebaSi, rac gamoixateba demokratiul<br />

procesSi politikuri partiebis rolis dakninebaSi. magaliTisaTvis, patnemis Teoriis<br />

(ix. leqcia 4) kritikisas aRiniSna, rom CrdiloeT italiaSi mravali sazogadoebrivi<br />

asociacia Seiqmna swored politikuri partiebis iniciativiTa da mfarvelobiT.<br />

amasTan, xSirad zRvari politikur partiasa da interesTa jgufs Soris aris sakmaod<br />

bundovani da araerTmniSvnelovani. interesTa jgufebi SeiZleba iRebdnen mcire<br />

partiebis <strong>for</strong>mas, romelTa programebi erT prioritetul sakiTxzea orientirebuli<br />

(magaliTad, ekologiuri moZraoba) da iRebdes monawileobas arCevnebSi taqtikuri<br />

mizniT - sakuTari ideebis popularizebisTvis.<br />

amave dros politikis da saxelmwifos ignorireba <strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis<br />

sasargeblod xSirad gamoixateba TvalsazrisiT, romlis mixedviTac politikuri<br />

sakiTxebis ganxilva da maTze msjeloba araa <strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis saqme, igi unda<br />

iyos depolitizirebuli da ar ereodes politikur brZolebSi, rac mxolod<br />

politikosebis da saxelmwifo moxeleebis samoqmedo asparezia. aseTi<br />

depolitizebuli sazogadoebrivi cxovrebis fonze masobrivi in<strong>for</strong>maciis<br />

saSualebebi politikuri sakiTxebis gaSuqebisas xdebian metismetad damokidebulni<br />

politikosebis Sexedulebebze, rac gansakuTrebiT damaxasiaTebelia postsabWouri<br />

sivrcisTvis - gansxvavebiT demokratiuli qveynebisgan, sadac masobrivi infromaciis<br />

saSualebebi bevrad ufro kargad axerxeben swored politikaze da saxelmwifo<br />

sakiTxebze damoukidebeli, sazogadoebrivi azris gamoTqmas. im SemTxvevaSi, Tu maT<br />

zurgs ar umagrebs <strong>samoqalaqo</strong> <strong>sazogadoeba</strong>, masobrivi in<strong>for</strong>maciis saSualebebi<br />

ukeTes SemTxvevaSi asrulebs komunikaciur funqcias xelisufleba - xalxi, magram ver<br />

asruleben sxva funqciebs xalxi - xelisufleba da xalxi - xalxi. politikuri dRis<br />

wesrigi demokratiul qveynebSi nawilobriv mainc masmediis gavleniT yalibdeba, rac<br />

demokratiis mniSvnelovani elementia. politikuri ideebi da Rirebulebebi swored<br />

<strong>samoqalaqo</strong> <strong>sazogadoeba</strong>Si unda iRebdnen saTaves, Tuki laparakia demokratiis<br />

xelSewyobaze <strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis mier. depolitizirebuli <strong>samoqalaqo</strong><br />

11


sazogadoebis fonze masmedia ver itvirTavs meoTxe xelisuflebis funqcias.<br />

<strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis depolitizebis survili xSirad ganpirobebulia imiT,<br />

rom postsabWour sivrceSi sazogadoebrivi konfliqti politikuri sferos<br />

maxasiaTebladaa warmodgenili, rac Sors dgas <strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebisagan, romelic<br />

xSirad undaT warmoidginon Tbili, ukonfliqto urTierTobebis sferod.<br />

sinamdvileSi, <strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis warmoqmnis TavidaTavi swored konfliqtis<br />

arsebobaa (pirvel rigSi ekonomikuris). Tu <strong>sazogadoeba</strong>Si ar Camoyalibda<br />

konfliqtebis (konkurenciis) pirobebSi erToblivi moqmedebis kultura, nebismieri<br />

konfliqtis gadaWra avtomaturad gadainacvlebs saxelmwifos kompetenciis sferoSi,<br />

rac asustebs, da ar aZlierebs demokratias, zrdis saxelmwifos mier Zalismieri<br />

meTodebis gamoyenebis saSiSroebas.<br />

literatura:<br />

Diamond L. Towards Democratic Consolidation. Journal of Democracy, v.5, N.3, 1996, pp. 4-18<br />

Michael W.Foley, Bob Edwards, The Paradox of Civil Society, Journal of Democracy, V.7, N.3, 1996, 38-52<br />

Волков В. 1998. Общественность: забытая практика гражданского общества. - Pro et Contra:<br />

www.carnegie.ru. 21pp.<br />

Стивен Холмс, Чему Россия учит нас теперь? Как слабость государства угрожает свободе,<br />

www.carnegie.ru<br />

12


leqcia 2<br />

<strong>samoqalaqo</strong> <strong>sazogadoeba</strong> saxelmwifosTan mimarTebaSi: cnebis<br />

evolucia istoriaSi<br />

<strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis cneba axali ar aris, magram man droTa ganmavlobaSi<br />

ramdenjerme Seicvala mniSvneloba. cnebis evoluciis istoriis gacnoba sasargeblo<br />

iqneba mis dRevandel SinaarsSi ukeT garkvevisTvis.<br />

<strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis cnebas anda ideas, Zvel berZnul civilizaciaSi, an<br />

Tundac ganmanaTleblobis epoqaSi, dRevandelTan SedarebiT bevrad ufro farTo<br />

Sinaarsobrivi datvirTva hqonda. am ganxilvisas Cven mivyvebiT dominok kolas<br />

`politikuri sociologiis~ saxelmZRvanelos.<br />

aristotelesTvis <strong>samoqalaqo</strong> <strong>sazogadoeba</strong> igive iyo, rac `politikuri erToba~.<br />

is, rasac aristotele uwodebs Polis (qalaqi-saxelmwifo) da rasac warmoadgenda aTeni<br />

Zv. w. V saukuneSi, berZeni filosofosisaTvis iyo imavdroulad `politikuri erToba",<br />

an `politikuri <strong>sazogadoeba</strong>~, anda `<strong>samoqalaqo</strong> <strong>sazogadoeba</strong>". aristoteles mixedviT,<br />

adamiani aris politikuri cxoveli ("zoon politikon"), vinaidan mas SeuZlia icxovros<br />

<strong>samoqalaqo</strong>, anu politikur <strong>sazogadoeba</strong>Si; is aris moqalaqe, an, ufro sworad,<br />

misTvis damaxasiaTebelia organizebuli politikuri erTobliobis wevroba,<br />

saxelmwifos (anu qalaqi-saxelmwifos) wevroba, romelic Sedgenilia moqalaqeebisagan.<br />

rasakvirvelia, aristoteles drois yvela adamiani ar cxovrobda politikur<br />

erTobaSi, <strong>samoqalaqo</strong> <strong>sazogadoeba</strong>Si, qalaqSi anu saxelmwifoSi; arsebobdnen<br />

barbarosebi, romlebic erTiandebodnen eTnosebis (xalxebis) saxiT. magram maTi<br />

TviTorganizebis es <strong>for</strong>ma polisTan SedarebiT ufro dabal doneze iyo da ar<br />

atarebda `politikuri erTobis~ niSnebs. magram adamiani sxva cocxali arsebebisgan<br />

gansxvavdeba Tavisi bunebiT, im TaviseburebiT, rom adamiani aris politikuri cxoveli<br />

anu aqvs unari icxovros politikuri sazogadoebis saxiT.<br />

aristotelesTvis <strong>samoqalaqo</strong> <strong>sazogadoeba</strong>, qalaqi, nebismieri sxva saxis<br />

asociaciaze maRla dgas, vinaidan moicavs yvela sxva asociacias (ojaxi, saZmo, samuSao<br />

jgufi) da isaxavs ara gansakuTrebul, kerZo, aramed yvelasaTvis saerTo mizans.<br />

<strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis mizani aris yvelas interesi da es mizani maRla dgas yvela<br />

danarCen mizanTan SedarebiT. amasTan qalaqi, <strong>samoqalaqo</strong> <strong>sazogadoeba</strong> aris is adgili,<br />

sadac xdeba samarTlianobis gamijvna usamarTlobisgan. amgvarad, swored aq<br />

warmoCindeba adamiani yvelaze didi simaRliT.<br />

dawyebuli aristoteledan da damTavrebuli rusoTi, es ori termini, romelic dRes<br />

esoden xSiradaa dapirispirebuli - `saxelmwifo~ da `<strong>samoqalaqo</strong> <strong>sazogadoeba</strong>~ -<br />

didxans sinonimebs warmoadgendnen, sanam ar moxdeboda am cnebebis daSoriSoreba.<br />

Tumca, Tanamedrove epoqamde `saxelmwifosac~ dRevandelisgan sakmaod<br />

daSorebuli mniSvneloba gaaCnda. saxelmwifo, misi Tanamedrove, universalisturi<br />

gagebiT, anu eri-saxelmwifo, samarTlebrivi saxelmwifo, ekonomikisgan da<br />

religiisgan calke mdgomi instituti, kacobriobis istoriis SedarebiT gviandeli<br />

epoqis produqtia. mxolod re<strong>for</strong>maciis periodSi xdeba legitimuri saxelmwifo,<br />

romelic gamoyofilia eklesiisgan, rac SemdgomSi <strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis<br />

ideologiuri pluralizmis damkvidrebis sawindari gaxda. netari avgustinesTvis<br />

amqveyniuri <strong>sazogadoeba</strong> upirispirdeba RvTis qalaqs. gamomdinare iqidan, rom<br />

13


adamianebi arian codvilebi da borotebisken midrekilni, maT sWirdebaT saxelmwifo,<br />

anu <strong>samoqalaqo</strong> <strong>sazogadoeba</strong> (RvTis samflobelosa da eklesiis sapirispirod),<br />

romelic daamyarebs wesrigs da daicavs mSvidobas. da Tumca RvTis qalaqs upirobo<br />

prioriteti eniWeba, dedamiwaze RvTis qalaqis dafuZnebis SeuZlebloba legitimurs<br />

xdis amqveyniuri politikisa da saxelmwifos arsebobas.<br />

SemdgomSi, rodesac Cndeba saxelmwifosa da <strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis sakontraqto<br />

Teoria (politikuri erToba iqmneba adamianTa SeTanxmebis, kontraqtis safuZvelze),<br />

hobsi asabuTebs <strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis anu politikuri wesrigis saWiroebas im<br />

varaudidan gamomdinare, rom adamianebi `bunebriv mdgomareobaSi~ midrekilebi arian<br />

destruqciuli konfliqtebisken. Tu adamianebma ar Seqmnes <strong>samoqalaqo</strong> <strong>sazogadoeba</strong>, maT<br />

moeliT `yvelas omi yvelas winaaRmdeg~. <strong>samoqalaqo</strong> <strong>sazogadoeba</strong> iZleva saSualebas<br />

damyardes yovlisSemZle politikuri Zalaufleba, romelic amave dros ver waarTmevs<br />

adamianebs maT uflebebs. amgvarad, aq ukve laparakia adamianTa bunebriv uflebebze,<br />

romelTa dacvasac emsaxureba saxelmwifo. qvemoT, rodesac Cven ganvixilavT <strong>samoqalaqo</strong><br />

sazogadoebis gavrcelebul Tanamedrove xedvas - rogorc saxelmwifosgan gansxvavebuli<br />

Sualeduri warmonaqmnisa, romelic icavs adamianis Tavisuflebas saxelmwifos<br />

Zalauflebis gadametebuli zrdisgan, ar unda daviviwyoT, rom swored saxelmwifo aris<br />

am uflebebis realizebis mTavari garanti, da rom saxelmwifosgan avtonomiuri<br />

<strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis arseboba, mravali avtoris azriT, SesaZlebeli xdeba mxolod<br />

Zlieri saxelmwifos arsebobis SemTxvevaSi.<br />

rusoc, hobsis msgavsad xazs usvamda sakontraqto urTierTobebis mniSvnelobas<br />

politikuri erTobis <strong>for</strong>mirebaSi da <strong>samoqalaqo</strong> <strong>sazogadoeba</strong>s bunebriv<br />

mdgomareobas upirispirebda. magram misTvis bunebrivi mdgomareoba ar aris<br />

konfliqturi arseboba. piriqiT, bunebriv mdgomareobaSi ganmartoebuli adamiani<br />

bednieri iyo. adamiani iZulebulia mimarTos sxva adamianebs TanamSromlobisaTvis,<br />

dados maTTan kontraqti da Seqmnas <strong>samoqalaqo</strong> <strong>sazogadoeba</strong>, vinaidan es mas<br />

gadasarCenad sWirdeba, magram swored <strong>samoqalaqo</strong> <strong>sazogadoeba</strong>Si swavlobs igi<br />

agresiasa da konfliqts. rusos mixedviT, <strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis Seqmnaze<br />

SeTanxmebis miRweviT adamianebi Tmoben Tavisi individualizmis da Tavisuflebis<br />

nawils koleqtivis sasargeblod, emorCilebian mas. rusos `kargi moqalaqe~ `Tavis<br />

kerZo survilebs uqvemdebarebs saerTo moswrafebebs~, warmoadgens mTlianobis<br />

ganuyofel nawils. `kargi moqalaqis~ amgvari, erTgvarad koleqtivisturi Teoria<br />

meTvramete saukunis meore naxevarSi Sotlandieli moralistebis adam smitis, adam<br />

fergiusonis da sxvebis naSromebSi TandaTan icvleba Tanamedrove <strong>samoqalaqo</strong><br />

sazogadoebis liberalur-individualisturi koncefciiT.<br />

adam fergiusonis naSromi aris erT-erTi pirveli, romelSiac <strong>samoqalaqo</strong><br />

<strong>sazogadoeba</strong> warmoCindeba saxelmwifosTan dapirispirebaSi. gelneris mixeviT,<br />

fergiusoni aRwerda imas, rac mis Tvalwin xdeboda - aristokratiuli sazogadoebis<br />

gardaqmnas komerciul <strong>sazogadoeba</strong>d, da adamianis da saxelmwifos urTierTobebis<br />

cvlas. fergiusons awuxebda kiTxva - rogor SeiZleba am axal wesrigSi, romelic<br />

dafuZnebulia Sromis ganawilebaze, moqalaqe ar aRmoCndes damonebuli saxelmwifos<br />

mier? rodesac adamianebis erTma nawilma - moqalaqeebma ician mxolod fexsacmlis<br />

kerva an sxva xeloba, xolo sxvebs - politikosebs da meomrebs evalebaT maTi dacva, xom<br />

ar daimorCileben es ukanasknelebi maT, visi dacvac Seadgens maT movaleobas?<br />

es axali ekonomikuri da socialuri konteqsti, romelic aqtualurs xdis <strong>samoqalaqo</strong><br />

sazogadoebis arsebobas, istoriulad da Teoriulad ukavSirdeba meTvramete saukuneSi<br />

(da Tanamedrove kapitalisturi kulturis warmoqmnaSi) kerZo da sazogadoebrivi<br />

sferoebis, ekonomikisa da saxelmwifos erTmaneTisgan gancalkevebas.<br />

14


Tanamedroveobis epoqaSi evropis Sesvlis procesi ukavSirdeba adgilobrivi,<br />

teritoriuli da ZirZveli kavSirebis rRvevas, tradiciuli ierarqiuli socialuri<br />

struqturis moSlas. naTesaur-megobruli, teritoriuli da adgilobrivi Cveulebebi,<br />

romlebic gansazRvravda da akavSirebda dasavlur evropul sazogadoebebs veRar<br />

axorcieleben adrindel SemakavSirebel rols axal sabazro urTierTobebSi,<br />

romlebic agebulia gaTvlaze, interesze, kontraqtze da axal idustriul warmoebaze,<br />

romelic Sromis danawilebas moiTxovs.<br />

kapitalisturi suliskveTeba da industriuli revolucia, Sromis ganawileba da<br />

sabazro ekonomikis ganviTareba, tradiciuli sazogadoebrivi kavSirebis rRveva da<br />

sazogadoebrivi urTierTobebis racionalizacia da <strong>for</strong>malizacia, saboloo jamSi<br />

ayalibebs erTi mxriv, erovnul saxelmwifoebs maTi dRevandeli <strong>for</strong>miT, xolo meore<br />

mxriv - saxelmwifosgan gamoyofil <strong>samoqalaqo</strong> <strong>sazogadoeba</strong>s. ras warmoadgens es axali<br />

<strong>samoqalaqo</strong> <strong>sazogadoeba</strong>, romelic, rogorc zemoT iTqva, Tanamedrove epoqam<br />

warmoqmna, da ra mimarTebaSia igi saxelmwifosTan?<br />

ganmanaTlebluri azrovnebis didi miRweva iyo imis gaazreba, rom <strong>samoqalaqo</strong><br />

<strong>sazogadoeba</strong> istoriulad Camoyalibda rogorc Sualeduri warmonaqmni pirad<br />

cxovrebasa da politikur saxelmwifos Soris. es xedva ar iyo wminda Teoretizebis<br />

Sedegi, aramed asaxavda sazogadoebrivi cxovrebis im sferos zrdas, romelic<br />

faqtobrivad damoukidebeli iyo politikuri sazogadoebisgan da efuZneboda<br />

Camoyalibebis procesSi myofi komerciis, gacvlisa da Sromis danawilebaze dafuZnebuli<br />

warmoebis burJuaziul samyaros. <strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis sferoSi individi moRvaweobs,<br />

pirvel rigSi, rogorc kerZo sakuTrebis damoukidebeli mepatrone (rogoric ar unda<br />

iyos es sakuTreba - kapitali, miwa, fuli, kerZo qoneba, samuSao Zala an sakuTari Tavi). es<br />

adamiani iRvwis piradi miznebis misaRwevad, risTvisac Tavisuflad amyarebs<br />

urTierTobebs sxva adamianebTan, TviTonve ayalibebs am urTierTobebs.<br />

<strong>samoqalaqo</strong> <strong>sazogadoeba</strong> am xedvs Sesabamisad moqceulia or poluss - kerZo sakuTrebasa<br />

da saxelmwifos - Soris. kerZo sakuTreba aq ganixileba rogorc bunebrivi Tavisuflebis<br />

realizeba, rogorc kacobriobis emansipacia da ganTavisufleba pirovnuli<br />

damokidebulebisgan, wodebrivi uTanasworobisgan da sxva usamarlobebisgan, romlebic<br />

Zvel politikur wesrigs axasiaTebda rogorc Tanamedrove samyaroSi Tavisuflebis<br />

winapiroba. kerZo sakuTreba aq Cndeba rogorc pirovnuli uflebebis, universaluri<br />

Tanasworobisa da sxvebis uflebaTa pativiscemis materialuri safuZveli.<br />

<strong>samoqalaqo</strong> <strong>sazogadoeba</strong> iqmneba rogorc `moqalaqe (biurgeri) individebis~<br />

<strong>sazogadoeba</strong>, romelic ar aris Tavisufali konfliqtebisgan; am konfliqtebs<br />

ganapirobebs klasobrivi uTanasworoba kapitalis, miwis da Sromis mflobelebs Soris,<br />

bazris anarqiuli xasiaTi, ekonomikuri krizisebi da sxv. amgvarad, saWiroa<br />

saxelmwifo, romelic moagvarebs am konfliqtebs, SezRudavs bazris negatiur<br />

gamovlinebebs da sazogadoebis arsebobas daafuZnebs im universalur principebze,<br />

romlebic aklia <strong>samoqalaqo</strong> <strong>sazogadoeba</strong>s.<br />

ori polusi, saxelmwifo da bazari, romelTa Sorisacaa moqceuli <strong>samoqalaqo</strong><br />

<strong>sazogadoeba</strong>, gansxvavebulia Tavisi bunebiT. saxelmwifo aris centralizebuli<br />

warmonaqmni, maregulirebeli organizacia, romelic Tanamedroveobis epoqaSi<br />

Camoyalibda rogorc erovnuli samarTlebrivi saxelmwifo, Zala, romelic `flobs<br />

Zaladobis gamoyenebis legitimur monopolias mocemul teritoriaze~ (veberi). amave<br />

dros Tanamedroveobis epoqa - es aris decentralizebuli industriuli sabazro<br />

ekonomikis epoqa. es ekonomika ar SeiZleba iyos centralizebuli, Tuki gvsurs, rom is<br />

iyos efeqtiani. mzardi ekonomikuri ganviTareba gulisxmobs Tavisufal ekonomikur<br />

subieqts, mesakuTres, romelic ar aris STanTqmuli saxelmwifos mier. rogor unda<br />

15


CairTos es individualuri, egoisturi elementi mTlian erTobaSi ise, rom ar moxdes<br />

misi piradi Tavisuflebis sruli CamorTmeva mTlianis, saxelmwifos mier?<br />

hegelis azriT, korporaciebis Seqmna, rac <strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis struqturirebas<br />

axdens da icavs adamianebs socialuri danawevrebisgan (romelic SeiZleba<br />

gamoiwvios TiToeuli individis mier mxolod sakuTari interesebidan gamomdinare<br />

moqmedebam), SesaZlebeli xdeba swored universaluri saxelmwifos pirobebSi. swored<br />

saxelmwifo aris <strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis arsebobis winapiroba. saxelmwifos gareSe<br />

<strong>samoqalaqo</strong> <strong>sazogadoeba</strong> daiSleba, vinaidan Tanamedrove ekonomikur urTierTobebis<br />

arsebobis realobidan gamomdinare mas veRar akavSireben tradiciuli, ojaxuri,<br />

patriarqaluri socialuri urTierTobebi.<br />

marqsma kritikis qarcecxlSi gaatara hegelis Teoria. marqsis mtkicebiT,<br />

saxelmwifo ar warmoadgens <strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis sxvadasxva jgufebs Soris<br />

arsebul konfliqtze maRla mdgom warmonaqmns; piriqiT, saxelmwifo eqceva<br />

<strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis erT-erTi jgufis, gabatonebuli klasis, burJuaziis<br />

gavlenis qveS da iqceva mis iaraRad sxva klasebis damorCilebis saqmeSi. swored<br />

amitom, marqsis SexedulebiT, klasTa Soris brZolis dasrulebiT, kapitalizmidan<br />

komunizmze gadasvliT unda moxdes saxelmwifos sikvdili.<br />

marqsis Teoriis leniniseuli interpretaciis cxovrebaSi gatarebis Sedegad<br />

saxelmwifo ar gamqrala, aramed gadaiqca partia-saxelmwifod da saboloo jamSi<br />

sruliad STanTqa <strong>samoqalaqo</strong> <strong>sazogadoeba</strong> (romelic, marqsis mixedviT, ruseTSi arc<br />

arsebobda). saboloo jamSi moxda saxelmwifos `totalitarizacia~. totalitarizmi<br />

ki, zogierTi mkvlevris azriT, xasiaTdeba swored saxelmwifosa da <strong>samoqalaqo</strong><br />

sazogadoebis SerwymiT.<br />

totalitarizmi<br />

totalitarizmis erT-erTi yvelaze gavrcelebuli daxasiaTeba<br />

ekuTvnis karl fridrixs. misi SexedulebiT, totalitaruli <strong>sazogadoeba</strong><br />

xasiaTdeba eqvsi niSniT, romelTagan yvela unda iyos warmodgenili, raTa cneba<br />

gamoyenebuli iyos mTeli Tavisi mniSvnelobiT.<br />

1/ oficialuri ideologia, romelic Sedgeba oficialuri doqtrinisagan da<br />

moicavs adamianis arsebobis yvela sasicocxlo aspeqts; mas unda daeTanxmos yvela,<br />

vinc cxovrobs <strong>sazogadoeba</strong>Si, yovel SemTxvevaSi pasiurad mainc; es ideologia<br />

mimarTulia aTaswlian amocanebze, rogorc adamianis saxeobis umaRlesi<br />

`srulyofili~ sazogadoebis momavalze.<br />

2/ masebis erTaderTi partia, romelic aerTianebs mTliani mosaxleobis,<br />

kacebisa da qalebis SedarebiT mcire ricxvs (ara umetes 10%-isa), romlebic<br />

mxurvaled da uyoymanod uWeren mxars ideologias da nebismieri saSualebiT<br />

cdiloben gamoavlinon sruli Tanxmoba mis mimarT. msgavsi partia organizebulia<br />

mkacrad ierarqizirebuli da oligarqiuli wesiT. aq, rogorc wesi, erTaderTi<br />

xelmZRvanelia. is an yvelaze maRla dgas an gaigivebulia samTavrobo<br />

biurokratiul organizaciasTan.<br />

3/ xelisuflebis kvazimonopolia (teqnikuri SesaZleblobebis farglebSi)<br />

efeqtur samxedro sabrZolo saSualebebze. es monopolia partiisa da misi kadrebis<br />

xelSia, anda sxvanairad rom iTqvas, biurokratiisa da SeiaraRebuli Zalebis<br />

xelSia.<br />

4/ xelisuflebis kvazimonopolia (teqnikur SesaZleblobaTa farglebSi)<br />

komunikaciis efeqtur saSualebebze, rac aseve partiis xelSia moqceuli.<br />

16


5/ mTeli sawarmoo da ekonomikuri saSualebebis kvazimonopolia, romelic<br />

eqvemdebareba centralizebul dagegmarebas.<br />

6/ represiuli policiuri Zalauflebrivi sistema, dafuZnebuli Zaladobis<br />

da sakomunikacio saSualebebis monopoliaze, romelic ara mxolod reJimis<br />

`mtrebis~ winaaRmdeg, aramed, agreTve, mosaxleobis TviTneburad arCeuli<br />

kategoriebis winaaRmdegacaa mimarTuli; amgvari TviTneburi seleqcia reJimis<br />

gadarCenis moTxovnaa.<br />

totalitarizmis sabWouri varianti, garda am niSnebisa, xasiaTdeboda adamianis,<br />

rogorc kerZo mesakuTris, sruli mospobiT. rogorc Cans, es ar iyo sakmarisad<br />

gaazrebuli <strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis im Teoretikosebis mier, romlebic sabWoTa<br />

wyobis damxobas <strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis warmatebas ukavSirebdnen. <strong>samoqalaqo</strong><br />

sazogadoebis ganxilva postsabWour sivrceSi am ekonomikuri ganzomilebidan<br />

mowyvetilad SeiZleba zogierTi Tanamedrove Teoriis sisustes ganapirobebdes.<br />

tipuri postsabWoTa midgoma <strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis cnebisadmi<br />

aris vaclav havelis qvemoT aRwerili xedva.<br />

wyaro: dominik kola, politikuri sociologia<br />

<strong>samoqalaqo</strong> <strong>sazogadoeba</strong> da postkomunizmi; vaclav haveli<br />

<strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis ganviTarebis ideis win wamoweva, rac gaigivebuli iyo<br />

oficialuri komunizmis winaaRmdeg brZolasTan 1980-ian wlebSi centralur da<br />

aRmosavleT evropaSi, akavSirebs am cnebis yuradRebis centrSi moqcevas am qveynebSi<br />

Seqmnil politikur konteqstTan - mtrul ganwyobasTan ara marto oficialuri komunizmis<br />

mimarT, aramed marqsisa da marqsizmis mimarT. marqsizmi ganixileboda ZiriTad mtrad,<br />

vinaidan is iyo <strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis yvelaze gavleniani gacxadebuli mowinaaRmdege.<br />

am politikurma konteqstma daRi daasva <strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis Tanamedrove Teorias,<br />

romliTac, miuxedavad gansxvavebuli midgomebis gamoyenebisa, xdeba <strong>samoqalaqo</strong><br />

sazogadoebis romantizacia, igi yvela sxva sferosTan -saxelmwifosTan, ekonomikasTan,<br />

ojaxTan SedarebiT win aris wamoweuli da centraluri adgili uWiravs.<br />

am Teoriis mixedviT, Tanamedrove samyaroSi <strong>samoqalaqo</strong> <strong>sazogadoeba</strong> aris<br />

Tavisuflebis fuZemdebluri wyaro. saWiroa <strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis dacva yvela im<br />

agresiuli Zalisgan, romelic mas Trgunavs: erTi mxriv, saxelmwifos politikuri Zalauflebisgan,<br />

xolo meore mxriv - fulis ekonomikuri Zalisgan. <strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis<br />

es Teoria aTavsebs mas barikadebis erT mxares moqmedebasTan, SemoqmedebiTobasTan,<br />

iniciativasTan, produqtiulobasTan, TavisuflebasTan, gaerTianebasTan,<br />

Tavad sicocxlesTan erTad. maT sapirispirod ekonomikuri da politikuri sistema<br />

aRiwereba iseTi terminebis gamoyenebiT, rogoricaa damorCileba, momxmarebloba,<br />

pasiuroba, privatizeba, Zalismiereba, gansazRvruloba, aucilebloba da sxv.<br />

sicocxlisa da sikvdilis, aqtiurobisa da pasiurobis, moqmedisa da struqturis am<br />

dapirispirebiT <strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis Tanamedrove xedva amarTlebs <strong>samoqalaqo</strong><br />

sazogadoebis pirveladobas politikasTan da ekonomikasTan mimarTebaSi.<br />

rodesac `perestroikis~ dasawyisSi totalitarizmis winaaRmdeg demokratiisTvis<br />

warimarTa brZola, am demokratiaSi, pirvel rigSi, Tavisufleba igulisxmeboda.<br />

Tavisufleba ki, misi sruli saxiT, miuRwevelia Tuki arsebobs raime saxis politikuri<br />

Zalaufleba, Tundac demokratiuli da raime saxis fuladi ekonomika, Tundac<br />

17


sabazro. sinamdvileSi, albaT, demokratiisa da sabazro ekonomikis lozungebi zustad<br />

ar asaxavdnen Tavisuflebis im wyurvils, romelic totalitarizmis msxvrevas<br />

ukavSirdeba da romlis saprotesto talRa mimarTuli iyo ara ubralod sabWouri<br />

sistemis gardaqmnisken, aramed saerTod Tanamedroveobis politikuri da ekonomikuri<br />

institutebis uaryofisken, ramdenadac es institutebi usaxo, mkacri da momTxovnia.<br />

zogierTi mkvlevris azriT, amgvari ganwyoba ara masiuri, aramed elitaruli iyo da<br />

momdinareobda perestroikis disidenti liderebis msoflmxedvelobidan. aRmosavleT<br />

evropaSi totalitarizmis winaaRmdeg brZola, maTi azriT, dasawyisidan disidenti,<br />

inteleqtuali liderebis da maTi Sexedulebebis Zlier gavlenas ganicdida. maTTvis<br />

damaxasiaTebeli iyo prioritetis miniWeba ara brZolisaTvis politikuri<br />

Zalauflebis mosapoveblad, aramed mtruli damokidebuleba nebismieri saxis<br />

politikis mimarT, nebismieri Zalauflebis maqsimaluri SezRudvis survili.<br />

sazogadoebriv saqmeebTan dakavSirebuli nebismieri saxis iniciativa unda modiodes<br />

qvemodan, xalxisagan, da ara saxelmwifos institucionaluri struqturebidan. es<br />

Tvalsazrisi yvelaze gamokveTilad vaclav havelis naSromebSia Camoyalibebuli.<br />

anti-politikuroba, romlis qvakuTxeds oficialuri partiuli politikisadmi<br />

undobloba Seadgens, miiCneoda <strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis mamoZravebel Zalad, xolo<br />

politika iyo uaryofili rogorc Zalauflebis survilis gamoxatuleba.<br />

cxovreba, romlis mizania sakuTari Tavisuflebis ganxorcieleba, mravalferovneba,<br />

pluralizmi da TviTorganizeba, vaclav havelis mixedviT, upirispirdeba<br />

nebismier sistemas, romelic unificirebas moiTxovs. aqedan gamosavali aris ara erTi<br />

sistemis Secvla meoreTi, aramed saWiroa TviT cxovrebisken Semobruneba. am SemTxvevaSi<br />

post-totalitaruli sistemis struqturebi `ubralod mokvdeba da gauqmdeba da<br />

maT adgils daikavebs axali struqturebi, romlebic `qvevidan~ aRmocendeba~.<br />

havelis es proeqti waagavs axladaSenebuli saxlis win mwvane gazonis mowyobas<br />

Semdegi xerxiT. saxlis win unda daiTesos balaxi ise, rom bilikebis gasayvani adgili<br />

ar moiniSnos, xolo SemdgomSi, rodesac saxlis mcxovreblebi ivlian am balaxze da<br />

bunebrivad gakvalaven bilikebs iq, sadac maT ufro awyobT, es gakvaluli bilikebi<br />

dafiqsirdes betoniT. am gziT saxlis mcxovreblebi Tavad gansazRvraven im<br />

institutebs (bilikebs), romlebiTac maT uwevT sargebloba.<br />

amdenad, <strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis es Teoria aris garkveuli amboxeba Tanamedroveobis,<br />

misi institutebis da teqnologiebis winaaRmdeg. politikis uaryofasTan<br />

erTad igi Tanamedrove sazogadoebebisaTvis eZebs sxva, ufro siRrmiseul gamosavals,<br />

vidre saparlamento demokratiaa, romelsac Tavisi partiuli xasiaTis gamo, ar<br />

SeuZlia gadaWras saxelmwifos funqcionirebaSi moqalaqeTa farTo CarTvisa da<br />

monawileobis amocana. <strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis cxovrebis samyarom unda Secvalos<br />

Tanamedroveobis institutebi, maT Soris saxelmwifoc.<br />

literatura:<br />

dominik kola, politikuri sociologia. Tbilisi, 1999, Tavi X: saxelmwifo da<br />

<strong>samoqalaqo</strong> <strong>sazogadoeba</strong>, gv. 205-228<br />

Jean L. Cohen, Andrew Arato, 1999, Civil Society and Political Theory, the MIT Press, Cambridge,<br />

Massachusetts and London, England, pp.131-177 (rusuli gamocemis mixedviT)<br />

Robert Fine, Civil Society Theory, Enlightment and Critique, Democratization, Frank Cass, 1997, pp.7-28<br />

vaclav haveli, Zala uZaloTa, mSvidobis, demokratiisa da ganviTarebis<br />

kavkasiuri instituti, Tbilisi, 1995<br />

18


leqcia 3<br />

patnemi: sazogadoebrivi kapitali<br />

robert patnemma gamoikvlia samxreT da CrdiloeT italiaSi <strong>samoqalaqo</strong> cxovrebis<br />

Taviseburebebis mimarTeba am regionebis politikur da ekonomikur ganviTarebasTan.<br />

mdidar faqtobriv da raodenobriv masalaze dayrdnobiT man aCvena, rom sazogadoebrivi<br />

kapitali aris is simdidre, romelic ar iqmneba erTbaSad da romelic<br />

sazogadoebis warmatebuli ekonomikuri da politikuri winsvlisa da ganviTarebis<br />

erT-erTi mniSvnelovani ganmsazRvreli faqtoria.<br />

patnemi svams kiTxvas - ra kavSirSia ama Tu im demokratiuli politikuri institutebis<br />

warmatebuli funqcionireba im socialur konteqstTan, romelic <strong>sazogadoeba</strong>s<br />

axasiaTebs?<br />

1860 wels italiis erTiani saxelmwifos gamocxadebis Semdeg, qveynis uaRresad<br />

centralizebuli mmarTvelobis modeli ganixileboda rogorc aucilebeli saSualeba<br />

sustad integrirebuli, mravalferovani da ukiduresad gansxavebuli geografiuli<br />

regionebis gasaerTianeblad da erTiani eris Camosayalibeblad. mxolod meore<br />

msoflio omis Semdeg, qveynis demokratiuli mowyobis pirobebSi, gaxda SesaZlebeli<br />

1948 wlis axal konstituciaSi regionebSi pirdapiri arCevnebiT arCeuli xelisuflebis<br />

arsebobis dafiqsireba. Tumca ki, konstituciis es muxli sruli saxiT 1970<br />

wlamde ar amoqmedebula da SemdgomSic axladSeqmnil regionul xelisuflebas<br />

garkveuli dro dasWirda imisTvis, raTa regionebis TviTmmarTveloba <strong>for</strong>maluridan<br />

realurad gadaqceuliyo.<br />

1970 wels italiis mTavrobam daiwyo qveynis mmarTvelobis decentralizeba da<br />

moaxdina Zalauflebisa da resursebis mniSvnelovani delegireba axladSeqmnil<br />

regionul warmomadgenlobiT xelisuflebaze.<br />

ra moutana re<strong>for</strong>mam italiis regionebs? gaumjobesda Tu ara mis Sedegad mmar-<br />

Tvelobisa da politikis xarisxi? ramdenad warmatebulad amuSavda axladSeqmnili<br />

warmomadgenlobiTi politikuri institutebi? xelisuflebis saqmianobis dawvrilebiTi<br />

Seswavlis safuZvelze mecnierebma `niSnebi dauweres~ regionebis axladSeqmnil<br />

institutebs imisda mixedviT, Tu ramdenad kargad axorcielebdnen isini maT winaSe<br />

mdgar amocanebs - aumjobesebdnen kanonmdeblobas, droulad amtkicebdenen biujetebs,<br />

aumjobesebdnen biurokratiis muSaobas, janmrTelobis dacvas da sxv.<br />

gamokvlevidan gamoCnda, rom zogi regionis xelisufleba stabilurad kargad<br />

muSaobda, xolo sxvebis ki, stabilurad dabal doneze iyo. es obieqturi maCveneblebi<br />

zedmiwevniT srulad asaxavda mosaxleobis warmodgenebs imis Sesaxeb, Tu ramdenad<br />

damakmayofilebelia ama Tu im regionuli xelisuflebis saqmianoba.<br />

mokled, zogi regionebis xelisuflebis moRvaweoba ufro warmatebuli aRmoCnda,<br />

vidre sxvebisa. maT ufro efeqturad warmarTes Sida procedurebi, politikuri<br />

iniciativebis gamoCenisas meti SemoqmedebiToba gamoavlines, ufro efeqturad<br />

ganaxorcieles es iniciativebi. es gansxvavebebi kargad iyo gaTviTcnobierebuli<br />

regionebis mosaxelobis mier.<br />

Tu yvela regions gaaCnda identuri mmarTvelobis struqturebi, da analogiuri<br />

sakanonmdeblo da ekonomikuri resursebi, maSin ram ganapiroba es gansxvaveba?<br />

Tu davxedavT italiis rukas, davinaxavT, rom CrdiloeTis regionebis mmar-<br />

Tveloba saerTo jamSi ufro warmatebuli aRmoCnda, vidre samxreTis regionebisa.<br />

vinaidan sufTa politikuri xasiaTis parametrebi identuria, am gansxvavebis axsna<br />

SeuZlebelia sxva tipis, arapolitikuri faqtorebis moSveliebis gareSe. amgvari<br />

19


faqtorebi ori saxis SeiZleba iyos: a) socialur-ekonomikuri - socialurekonomikuri<br />

ganviTarebis done, romelic ukavSirdeba industrializaciis dones; da b)<br />

socialur-kulturuli: `<strong>samoqalaqo</strong> urTierTobebis~ Taviseburebebi - <strong>samoqalaqo</strong><br />

urTierTobebis xasiaTi da socialuri solidarobis done.<br />

industriuli revolucia ukanaskneli saukuneebis yvelaze mniSvnelovani movlena<br />

iyo dasavleTis istoriaSi, romelmac radikalurad Secvala dasavluri<br />

sazogadoebebis cxovreba. industrializaciasTan dakavSirebuli socialuri da<br />

ekonomikuri trans<strong>for</strong>macia mecnierebis mier xSirad ganixileba qveynis stabiluri<br />

demokratiuli ganviTarebis ganmsazRvrel faqtorad. industrializacia, romelic<br />

italiaSi gasuli saukunis miwuruls daiwyo, bevrad ufro warmatebuli aRmoCnda<br />

qveynis CrdiloeT regionebSi, vidre samxreT nawilSi. magram daskvna, romelic<br />

mecnierebma gamokvlevebze dayrdnobiT gaakeTes, iyo is, rom savaraudod orive -<br />

Tanamedrove ekonomikis damkvidreba da demokratiuli institutebis warmateba<br />

CrdiloeT italiaSi ukavSirdeba mesame faqtoris zegavlenas - am regionSi<br />

sazogadoebrivi cxovrebis mowyobis xasiaTs.<br />

ra aris sazogadoebrivi cxovrebis am or models Soris gansxvavebis arsi?<br />

gansxvaveba CrdiloeTisa da samxreTis mcxovrebTa Soris daaxloebiT Seesabameba<br />

sxvaobas moqalaqesa da qveSevrdoms Soris. moqalaqe aqtiurad monawileobs<br />

sazogadoebriv cxovrebaSi. es ar niSnavs, rom is uangaro altruistia, romelic ar<br />

zrunavs sakuTar interesebze, aramed Tavis interesebs is iazrebs ufro farTo<br />

sazogadoebrivi interesebis konteqstSi. moqalaqeTa erToba xasiaTdeba yvelasaTvis<br />

erTnairi uflebebiTa da movaleobebiT. amgvari erToba Sekrulia kooperirebis da<br />

`misvla-mosvlis~ horizontaluri urTierTobebiT, da ara zemdgomisa da masze<br />

damokidebulis urTierTobebiT, rogorc es baton-qveSevrdomTa Soris xdeba.<br />

moqalaqeebi urTierToben rogorc Tanasworebi, da ara rogorc patroni da klienti.<br />

moqalaqeTagan Semdgari sazogadoebis Rirebulebebi da normebi vlindeba am<br />

sazogadoebebis yoveldRiur cxovrebaSi. amgvar <strong>sazogadoeba</strong>Si adamianebi ufro<br />

advilad qmnian kavSirebs, xolo es kavSirebi, Tavis mxriv, xels uwyobs warmatebul<br />

sazogadoebriv urTierTqmedebas. iq, sadac moqalaqeobrivi ganwyobebi sustia, adamianebs<br />

uWirT erTad moqmedeba saerTo miznebis misaRwevad an nebismieri miznisTvis,<br />

romelic scildeba maTi ojaxis materialur keTildReobaze uSualo zrunvas.<br />

sazogadoebrivi cxovrebiT meti daintereseba vlindeba, magaliTad, imaSi, rom<br />

moqalaqeTagan Semdgari sazogadoebisTvis damaxasiaTebelia meti daintereseba<br />

gazeTebis kiTxviT. moqalaqeebi, qveSevrdomebisgan gansxvavebiT, interesdebian imiT,<br />

Tu ra iwereba gazeTebSi da ufro xSirad yiduloben maT.<br />

ar unda vifiqroT, rom naklebi moqalaqeobrivi cnobierebis mqone mosaxleoba<br />

asocialuri an apolitikuria. ubralod masSi gamjdari vertikaluri, arasimetriuli,<br />

patron-klientis urTierTobebi sazogadoebriv cxovrebas sxva elfers aniWebs.<br />

rodesac italiis samxreTi regionebis mcxovrebs eqmneba problema (magaliTad,<br />

sWirdeba licenzia, samsaxuri da sxva), igi gacilebiT ufro xSirad cdilobs moZebnos<br />

politikosi, romelic mas pirovnulad daexmareba, vidre es xdeba CrdiloeT<br />

regionebSi. SeiZleba amitomacaa politikuri cxovreba iq ufro personificirebuli,<br />

ufro orientirebuli politikosebze, rogorc pirovnebebze, vidre maT programebze.<br />

CrdiloeT regonebSi politikosebi ufro iSviaTad xvdebian mTxovnelebs, Tanac maT<br />

ufro xSirad mimarTaven politikis gansazRvrasTan da kanonebis miRebasTan<br />

20


dakavSirebuli sakiTxebis gamo, maSin roca samxreT regionebSi maT ufro xSirad<br />

sTxoven samsaxursa da mfarvelobas.<br />

socialuri da politikuri cxovreba CrdiloeTSi naklebad ierarqiulia, vidre<br />

samxreTSi. Tanasworoba aris mniSvnelovani maxasiaTebeli im sazogadoebisa, romelic<br />

ufro midrekilia horizontaluri, simetriuli urTierTobebisadmi. samxreTSi<br />

adamianebi grZnoben, rom isini arian eqspluatirebulni, ara aqvT gavlena da arian<br />

gaTiSulebi. samxreT regionebSi, mafiis samSobloSi, bevrad ufro gavrcelebulia<br />

korufcia. kanonebi ufro `kanonobs~ CrdiloeTSi, vidre samxreTSi. horizontaluri<br />

kavSirebis sisustis fonze ierarqia, Zala da policia rCeba im SemakavSirebel<br />

vertikalur institutad, romelic icavs <strong>sazogadoeba</strong>s anarqiisgan.<br />

ekonomikuri zrdis tempebi ukanaskneli aTwleulebis ganmavlobaSi gansxvavebuli<br />

iyo italiis sxvadasxva regionebSi. im dros, rodesac CrdiloeTSi warmatebulad<br />

viTardeba biznesi da warmoeba, samxreTSi umeteswilad ver xerxdeba siRaribisa da<br />

CamorCenilobis daZleva. amgvarad, sxvaoba sazogadoebriv cxovrebaSi kavSirSia<br />

ekonomikur saqmianobasTanac. am kavSiris sruli analizi metad rTulia, magram<br />

zogierTi niSnebis gamokveTa SeiZleba. ase, miuTiTeben mkvlevrebi italiis<br />

ekonomikur ganviTarebaSi e.w. `industriuli raionebis~ mniSvnelobaze. am raionebSi<br />

viTardeba wvrili, magram teqnologiurad maRalganviTarebuli da metad<br />

produqtiuli warmoeba. maT axasiaTebT konkurenciisa da kooperirebis Taviseburi<br />

nazavi. firmebi konkurireben inovaciebis Semotanisa da warmoebis ganviTarebis<br />

TvalsazrisiT, magram kooperireben administraciul momsaxurebaSi, nedleulis<br />

SemotanaSi, in<strong>for</strong>maciis miRebasa da kvlevebSi. firmebis am qsels axasiaTebs<br />

horizontaluri kavSirebis siZliere, romelic efuZneba qvekontraqtebis dadebas da<br />

SekveTebis nawilis gadacemas droebiT naklebad datvirTul konkurentebze. iqmneba<br />

teqnologiurad mowinave da moqnili sistema, romelsac SeuZlia warmatebiT<br />

konkurireba Tanamedrove samyaroSi. `kerZo ekonomikuri asociaciebisa da<br />

politikuri organizaciebis xSirma qselma . . . TanamSromlobis qcevis ganviTarebis<br />

xelSewyobiT da mcire firmebisTvis im infrastruqturis SeqmniT, romelsac isini ver<br />

uzrunvelyofdnen sakuTari ZalebiT, Seqmna garemo, romelSiac warmatebiT viTardeba<br />

bazari.~<br />

ram ganapiroba esoden didi gansxvaveba CrdiloeT da samxreT italiis<br />

sazogadoebrivi cxovrebis mowyobaSi? pasuxis gacema am kiTxvaze metad rTulia,<br />

Tumca ki, fesvebi am sxvaobisa SeiZleba ganpirobebuli iyos istoriuli tradiciiT.<br />

CrdiloeT italias warsulSi (meTerTmete saukunidan) axasiaTebda qalaqrespublikebis<br />

arseboba. TviTmmarTvelobis am mravalsaukunovanma tradiciam,<br />

SesaZloa, gamoumuSava mosaxleobas Tanasworobis, pasuxismgeblobis da solidarobis<br />

Cveva. samxreT italia ki, ganicdida siciliis samefos feodalur da avtoritarul<br />

batonobas, ramac iq Camoayaliba ara moqalaqe, aramed qveSevrdomi. samxreTSi, italiis<br />

gaerTianebis Semdegac:<br />

`yvela klasSi komunaluri sulis ararseboba gamomdinareobda morCilebis<br />

Cvevisgan, rac adamianebs despotizmis saukuneebma Caunerges. aristokratiac ki,<br />

SeeCvia obstruqcias da gaiziara is Sexeduleba, rom, moraluri TvalsazrisiT,<br />

savsebiT dasaSvebia mmarTvelebis motyueba, Tuki es motyueba sargeblis momtania. . .<br />

gadasaxadebis gadaxdis saWiroebis gaTviTcnobierebis sanacvlod, Camoyalibda<br />

damokidebuleba, rom Tu adamianTa erTma jgufma gamoZebnda maTi gverdis avlis gza,<br />

maSin danarCenma jgufebmac umjobesia mixedon Tavis sakuTar interesebs. amgvarad<br />

TiToeuli provincia, TiToeuli klasi, TiToeuli warmoeba eZebda mogebis miRebis<br />

gzebs sazogadoebis mogebis safasurad.~<br />

21


iq, sadac adamianebi TanamSromloben da kooperireben, sazogadoebis rogorc<br />

ekonomikuri, aseve politikuri ganviTarebis miRweva ufro iolia. amdenad<br />

TanamSromloba da kooperireba zogadad unda iyos racionaluri gaTvlis Sedegi, da<br />

ara ubralod `Rirseuli moqalaqisTvis~ damaxasiaTebeli Cveva. magram, rogorc<br />

italiis magaliTi metyvelebs, racionaluri gaazreba imisa, rom kooperireba zogadad<br />

sasargebloa, ar iwvevs am kooperirebis martivad warmoqmnas. is, rom sxvadasxva<br />

sazogadoebebi avlenen TanamSromlobisa da kooperirebis gansxvavebul unars,<br />

miuTiTebs imaze, rom garda ekonomikuri, inteleqtualuri, materialuri da sxva saxis<br />

kapitalisa, sazogadoebis warmatebuli ganviTarebisTvis saWiroa kapitalis kidev<br />

erTi saxeoba - sazogadoebrivi kapitali.<br />

sazogadoebriv kapitalSi igulisxmeba sazogadoebrivi mowyobis iseTi<br />

maxasiaTeblebi, romelTa ricxvSic Sedis adamianTa Soris ndoba, urTierTobis<br />

normebi da am urTierTobaTa qselebi, romelic xels uwyobs sazogadoebis<br />

funqcionirebis efeqturobis gazrdas SeTanxmebuli moqmedebis gaadvilebis gziT.<br />

is, rom sazogadoebrivi kapitali aadvilebs spontanur TanamSromlobas, SeiZleba<br />

davinaxoT martivi magaliTis saSualebiT.<br />

msoflios mraval qveyanaSi arsebobs is, rasac sabWoTa droSi Cven<br />

`urTierTdaxmarebis salaroebs~ vuwodebdiT. maTi funqcionirebis principi martivia.<br />

Tu salaroSi gaerTianebulia, magaliTad, Tormeti adamiani, romlebsac SemoaqvT<br />

yovelTviurad TiTo-TiTo lari, maSin am salaros yvela wevrs SeeZleba rigrigobiT,<br />

wlis ganmavlobaSi erTxel miiRos am salarodan Tormeti lari. mTavari, rasac<br />

efuZneba am salaros funqcionireba aris is, rom man, vinc ukve aiRo Tormeti lari,<br />

unda gaagrZelos Tavisi Senatanis Setana manam, vidre ar Seikvreba wre da manam<br />

salaros meTormete, ukanaskneli wevri ar aiRebs mis kuTvnil Tormet lars.<br />

ra aris is, rac xdis amgvari asociaciebis arsebobas SesaZlebels? ratom<br />

agrZeleben salaros wevrebi Senatanebis gadaxdas mas Semdeg, rac Tavisi wili<br />

gamoitanes? da ratom riskaven saerTod amgvar salaroebSi gaerTianebas, maT xom ara<br />

aqvT imis garantia, rom salaros sxva wevrebis mier motyuebulni ar darCebian? saidan<br />

Cndeba erTmaneTis ndoba, romelic aucilebelia salaros funqcionirebisaTvis?<br />

patara sofelSi, sadac yvela yvelas icnobs da aravin apirebs sxvagan gadasaxlebas,<br />

amgvari ndoba SeiZleba bunebrivad gamomdinareobdes iqidan, rom soflis yvela mcxovrebi<br />

iZulebulia daemorCilos qcevis erTian normebs, romelTa darRveva Tanasoflelebis<br />

risxvas gamoiwvevs. did qalaqSi, sadac urTierTobebi naklebad mWidro da<br />

pirovnulia, ndobis uzrunvelsayofad saWiroa ufro rTuli da naklebad mWidrod<br />

Sekruli sazogadoebrivi qselebis gamoyeneba. qalaqSi salaros yvela wevri SeiZleba<br />

ar icnobdnen erTmaneTs da maTi ndoba erTgvarad jaWvurad gadaicemodes erTi<br />

adamianidan meoreze: `me vendobi mas, radganac mas endobi Sen, xolo me gendobi Sen ~.<br />

cxadia, rom rac ufro mcirea sazogadoebrivi kapitali, miT ufro Znelia amgvar<br />

asociaciaSi adamianTa gawevrianeba. es magaliTi aCvenebs, Tu rogor SeiZleba<br />

gadaiqces sazogadoebrivi kapitali materialur mogebad yvelasaTvis. istoriulad,<br />

garkveuli TvalsazrisiT analogiuri meqanizmebis wyalobiT warmoiqmna CrdiloeT<br />

italiis savaWro qalaqebSi bankebi, romlebic gascemdnen kreditebs (credere -<br />

italiurad dajereba).<br />

sazogadoebrivi kapitalis gazrdis miswrafeba iseTivea, rogorc Cveulebrivi<br />

kapitalis zrdis survili. Tanac, sazogadoebrivi kapitali, sxva resursebisgan<br />

gansxvavebiT, izrdeba, da ara mcirdeba misi xSiri moxmarebiT. da piriqiT, igi mcirdeba<br />

im SemTxvevaSi, Tu am kapitaliT ar sargebloben.<br />

sazogadoebrivi kapitali amcirebs partniorebis xarjebs im urTierTobebze,<br />

22


omlebic uzrunvelyofen sakontraqto valdebulebebis Sesrulebas. kerZod, is<br />

SeTanxmeba, romelic erT SemTxvevaSi SeiZleba dadasturdes xelis erTi CamorTmeviT,<br />

sxva SemTxvevaSi partniorebis mier aRebuli valdebulebebis Sesasruleblad<br />

moiTxovs uricxvi advokatebis Carevas da uamravi qaRaldebis xelmoweras.<br />

ndoba aris sazogadoebrivi kapitalis ganuyofeli Semadgeneli nawili. `TiTqmis<br />

yvela komerciuli urTierToba gulisxmobs Tavis TavSi ndobis elements, maT Soris<br />

yvela urTierToba, romelic droTa ganmavlobaSi grZeldeba. SeiZleba vamtkicoT,<br />

rom msoflioSi ekonomikuri CamorCenilobis didi nawili SeiZleba aixsnas<br />

erTmaneTisadmi ndobis ararsebobiT~.<br />

zogjer miCneulia, rom warmatebuli TanamSromlobisaTvis saWiroa mesame mxaris<br />

arseboba - magaliTad, saxelmwifo kanonis uzenaesobis dacviT SeiZleba<br />

uzrunvelyofdes mxareTa Soris garkveuli ndobis arsebobas. magram miukerZoebeli<br />

saxelmwifos Seqmna Tavad aris problema, romelic moiTxovs misdami ndobas rogorc<br />

misi funqcionirebis winapirobas. saxelmwifos mmarTvelebma Tavad SeiZleba<br />

gamoiyenon saxelmwifo Zalaufleba sakuTar interesebSi. Tanamedrove <strong>sazogadoeba</strong>Si,<br />

misi pluralisturi mowyobidan gamomdinare, ndoba verc gaziarebuli religiuri<br />

normebidan warmoiqmneba da verc sxva garegani faqtorebidan. ndoba, misi wminda saxiT,<br />

upiroboa.<br />

ratom xdeba, rom erTi <strong>sazogadoeba</strong> xasiaTdeba ndobis ufro maRali xarisxiT,<br />

vidre meore? istoriuli fesvebis moZieba ar aris sakmarisi am kiTxvaze pasuxis<br />

gasacemad, vinaidan igi warmoSobs sxva kiTxvas - ratom moxda, rom CrdiloeTi da<br />

samxreT italia ganviTarebis sxvadasxva gziT wavida Tundac meTormeTmete saukuneSi?<br />

italiis magaliTis Seswavla, savaraudod, erTi daskvnis gakeTebis saSualebas<br />

gvaZlevs - socialuri konteqsti da istoria mniSvnelovnad ganapirobeben <strong>for</strong>maluri<br />

institutebis funqcionirebas. sazogadoebrivi kapitalis Seqmna ioli ar aris, magram<br />

igi gasaRebia demokratiuli institutebis efeqturi amuSavebisaTvis.<br />

ndoba, ekonomika da demokratia<br />

sityva `ndoba~ metad popularuli gaxda 90-iani wlebis samecniero<br />

gamokvlevebSi.<br />

adamianTa Soris ndobas, rogorc sazogadoebrivi kapitalis <strong>for</strong>mas, frensis<br />

fukuiama ganixilavs qveyanaSi arsebuli ekonomikuri struqturis ganmsazRvrel<br />

komponentad. misi mtkicebiT, aSS-sa da iaponias gacilebiT meti aqvT saerTo, vidre<br />

amas adre fiqrobdnen. orive qveyanis moqalaqeebs axasiaTebT maRali unari endon<br />

aranaTesavebs da, amdenad, Seqmnan didi industriuli korporaciebi. ndobis dabali<br />

donis mqone qveynebSi, magaliTad, laTinur amerikaSi, biznesi TiTqmis mTlianad<br />

ojaxuri sawarmos saxiT SenarCunda. mxolod maRali ndobis mqone sazogadoebebSi<br />

aris SesaZlebeli, rom mesakuTreebma iqiravon profesionali menejeri maTi<br />

sakuTrebis samarTavad, romelic dainiSneba am Tanamdebobaze misi<br />

profesionalizmis wyalobiT da ara ojaxis wevrobis gamo.<br />

amerikis da iaponiis amgvari gaigiveba metad moulodnelad gamoiyureba da<br />

miuTiTebs imaze, rom ama Tu im <strong>sazogadoeba</strong>Si ndobis arsebobis safuZvlebi<br />

fukuiamas ara aqvs saTanadod diferencirebuli. fukuiamasTvis adamiani aris<br />

sando imdenad, ramdenadac iqceva <strong>sazogadoeba</strong>Si damkvidrebuli wesebisa da<br />

moralis Sesabamisad. <strong>sazogadoeba</strong> misgan moelis garkveul qcevas, romelsac<br />

ganapirobebs an misi warmomavloba (mag. feodalur <strong>sazogadoeba</strong>Si), an<br />

<strong>sazogadoeba</strong>Si gavrcelebuli religiuri rwmena, an sazogadoebrivi qcevis<br />

23


miRebuli praqtika (mag. saqarTveloSi panaSvidze misvla), da is am molodins<br />

akmayofilebs. iaponuri, metad koleqtivisturi sazogadoebisTvis, romelic<br />

efuZneba warmomavlobiT, religiur da kulturul `erTnairobas~, ndobis<br />

fenomenis arsis amgvari gageba, SesaZlebelia, gamarTlebulia, magram amerikisTvis<br />

misi gamoyeneba cota saeWvoa. amerikels iaponelze bevrad ufro xSirad uxdeba<br />

tolerantobis gamovlena qcevis gansxvavebuli normebis mqone adamianebis mimarT,<br />

vidre erTian normebze dafuZnebul urTierTobebSi monawileoba. Tanamedrove<br />

amerikuli <strong>sazogadoeba</strong> aris individualisturi, masSi pativs scemen individis<br />

avtonomias da patiosnebas. adamianis morali misi piradi saqmea. seligmanis<br />

mixedviT Tanamedrove <strong>sazogadoeba</strong>Si or adamians Soris ndobis warmoqmna SeiZleba<br />

zogjer moiTxovdes upirobo rwmenas erTimeoris mimarT, iseTive upirobos,<br />

rogoricaa megobroba an RmerTis rwmena, da romelic an arsebobs, an ar arsebobs,<br />

magram, romlis moTxovna ar SeiZleba garegani pirobebis dasmiT.<br />

adamianTa Soris arsebuli ndoba ar aris sazogadoebis erTxel da samudamod<br />

mocemuli maxasiaTebeli. erTi mxriv is, rogorc amas patnemi amtkicebs, axdens<br />

gavlenas demokratiuli da sabazro institutebis karg funqcionirebaze. magram<br />

meore mxriv, savaraudod, am institutebis gamarTuli funqcionireba Tavad iwvevs<br />

ndobis donis amaRlebas. ase, SesaZloa vivaraudod, rom adamianTa Soris ndobis<br />

dabalma donem italiasa da germaniaSi gavlena moaxdina am qveynebSi demokratiis<br />

damarcxebaze meore msoflio omamde, magram am ndobis mkveTri zrda orive<br />

qveyanaSi meore msoflio omis Semdeg periodSi SesaZloa miuTiTebdes<br />

demokratiuli institutebis mastabilizebel zegavlenaze <strong>sazogadoeba</strong>ze. Tumca<br />

ki isic ar aris gamoricxuli, rom es zrda ukavSirdeba amave periodSi am qveynebSi<br />

ekonomikis swraf aRorZinebas. amJamad saxezea aSS-Si ndobis donis garkveuli kleba<br />

da, agreTve, gamoiTqva mosazreba am qveyanaSi sazogadoebrivi kapitalis klebis<br />

saSiSroebis Sesaxeb, romelsac patnemi garkveulwilad sazogadoebriv cxovrebaze<br />

televiziis gavlenas ukavSirebs.<br />

tradiciuli da Tanamedrove sazogadoebrivi wesrigi<br />

germanelma mecnierma tionisma (Tцnnies) sazogadoebriv mecnierebebSi<br />

daamkvidra ori germanuli terminis gamoyeneba, Gemeinschaft (Temi) da Gesellschaft<br />

(<strong>sazogadoeba</strong>) ori tipis sazogadoebrivi wesrigis gansasxvaveblad. pirveli,<br />

Gemeinschaft Seesabameba aramodernizebul, tradiciul erTobas, xolo meore,<br />

Gesellschaft, modernizebul, industrializebul, konkurenciis safuZvelze agebul<br />

<strong>sazogadoeba</strong>s. pirvels tionisi erTgvari nostalgiiT aRwers rogorc harmoniuls<br />

da humanurs, xolo meores, romelSiac adamianebi mudmivad qiSpoben da paeqroben<br />

sakuTari adgilis dasamkvidreblad, ganixilavs dehumanizirebuli, egoisturi<br />

interesebis brZolis velad.<br />

Tanamedrove tipis sazogadoebis warmoqmnamde, tradiciul sazogadoebebSi,<br />

Gemeinschaft -Si, adamianis urTierTobebi naklebad mravalferovani iyo, maT xasiaTs<br />

(da mis qcevas) ganapirobebda adamianis adgili sakmaod viwro da mdgrad erTobaSi,<br />

sazogadoebrivi wesrigi ufro harmoniuli iyo da efuZneboda Cveulebebs, erovnul<br />

Taviseburebebs, emociebs da religias. sazogadoebrivi urTierTobebi iyo<br />

reglamentirebuli urTierTobebi adamianebs Soris pirispir. adamianTa Soris<br />

solidaroba am <strong>sazogadoeba</strong>Si meqanikurad momdinareobs maTi naTesauri, Temuri an<br />

24


mezobluri damokidebulebisgan.<br />

Tanamedrove sazogadoebrivi wesrigi, Gesellschaft-i, efuZneba racionalur<br />

gaTvlas da racionaluri survilebis erTobas, igi agebulia kontraqtis,<br />

SeTanxmebis safuZvelze, mas icavs politikuri kanonmdebloba da ideologiurad<br />

amarTlebs sazogadoebrivi azri. civilizebuli adamiani azrovnebs racionalurad,<br />

moqmedebs piradi interesebidan gamomdinare, Tavad irCevs urTierTobaTa<br />

saxeobas, is mobiluria, moduluri (gelneris gagebiT), ekonomikuri da politikuri<br />

xasiaTis urTierTobebisTvis misi funqcionaluri maxasiaTeblebi (mag.<br />

profesionalizmi) ufro mniSvnelovania, vidre misi pirovnuli Tavisebureba. am<br />

<strong>sazogadoeba</strong>Si solidaroba adamianTa Soris Cndeba maTi interesebisa da miznebis<br />

organuli Tanxvedris Sedegad.<br />

ojaxi da ojaxuri urTierTobebi dominirebs pirveli tipis sazogadoebriv<br />

wesrigSi, romelTanac ufro axlo dgas soflis mowyoba. didi industriuli qalaqi<br />

ufro axloa meore tipis <strong>sazogadoeba</strong>sTan. SemTxveviTi ar aris, rom `<strong>samoqalaqo</strong>~<br />

<strong>sazogadoeba</strong> - es aris moqalaqeTa, qalaqelTa <strong>sazogadoeba</strong>.<br />

miuxedavad imisa, rom Tanamedrove adamiani monawileobs orive tipis<br />

urTierTobebSi, cxadia, rom sawyisebi, romlebzedac xdeba Tanamedrove<br />

politikur da ekonomikur urTierTobebSi Sesvla, gansxvavebulia urTierTobebis<br />

tradiciuli <strong>for</strong>misgan. tradiciuli sawyisebi adamianTa urTierTobisa araa<br />

sakmarisi Tanamedrove ekonomikuri da politikuri wesrigis funqcionirebisaTvis,<br />

da es problema - erTi tipis urTierTobebidan meoreze gadasva - Tumca ki,<br />

yovelTvis mtkivneulia, yvela <strong>sazogadoeba</strong>Si erTnairad iolad ar wydeba. Tu<br />

tradiciuli urTierTobebi ubralod moiSala Tanamedrove wesrigis xelovnurad<br />

damkvidrebis Sedegad, da maT adgilze ar warmoiqmna <strong>samoqalaqo</strong> <strong>sazogadoeba</strong>,<br />

xelovnurma modernizaciam SeiZleba ubralod daanawevros adamianebi imis<br />

nacvlad, rom gamoiwvios Semdgomi ekonomikuri da politikuri ganviTareba.<br />

am kuTxiT ganxiluli <strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis problema ukavSirdeba<br />

sazogadoebis unars daamyaros qmediTi TanamSromloba demokratiisa da sabazro<br />

ekonomikis pirobebSi. CvenSi mas, odnav gansxavebuli terminebiT, xSirad<br />

ubrundebian rodesac cdiloben gascen pasuxi kiTxvas - rogor gavxdeT<br />

demokratiulebi ise, rom ar davkargoT tradiciuli faseulobebi da<br />

urTierTobebis Cveneburi, qarTuli stili? miuxedavad imisa, rom Cven ukve<br />

gaviareT sabWouri tipis, Zalismieri modernizebis procesi, am kiTxvaze pasuxi jer<br />

ara gvaqvs gacemuli, vinaidan sabWoTa dros modernizacia swored gaTiSulad da<br />

atomizirebulad gaviareT, xolo is TanamSromloba, romelic politikasa Tu<br />

ekonomikas exeba, mxolod amJamad dagvWirda.<br />

rogorc tionisis analizi aCvenebs, marto tradiciebze dayrdnobiT<br />

Tanamedrove urTierTobebis ageba SeuZlebelia. rac ar unda Rirebuli da<br />

aucilebeli iyos CvenTvis religiuri, kuTxuri, erovnuli, kulturuli Tu sxva<br />

identurobebisa da erTobebis aRdgena, isini yvela miekuTvneba meqanikuri,<br />

Gemeinschaft-is solidarobis tips. Gesellschaft -is organuli da individualisturi<br />

solidarobis damkvidreba sxva tipis urTierTobebis aRmocenebasTanaa<br />

dakavSirebuli. urTierTobebis `sofluri~ stili, romelic nacnobobis da<br />

pirovnuli urTierTobebis dominirebiT xasiaTdeba, ekonimikas da politikas<br />

aniWebs klanurobis arakonkurentul xasiaTs. xom ar aris es aseve Cvens qveyanaSi<br />

korufciis erT-erTi mTavari mizezi?<br />

Gesellschaft -Si adamians mudmivad uwevs urTierTobebis damyareba sxva<br />

adamianebTan ise, rom es urTierToba ar aris reglamentirebuli arc nacnobobiT,<br />

25


arc naTesaobiT, arc gaziarebuli moraliTa da arc religiuri normebiT. mas aqvs<br />

uflebebi da valdebulebebi saxelmwifos winaSe, magram rogoria misi uflebebi da<br />

valdebulebebi sxva adamianebis, sazogadoebis winaSe?<br />

aq wina planze gamodis patiosani, Tavisi sityvis erTguli, SeTanxmebis<br />

Semsrulebeli adamianis problema. adamianisa, romelsac pirobis Sesrulebas<br />

pirvel rigSi aiZulebs ara sasjelis SiSi, aramed sakuTari sindisi. SemTxveviTi<br />

araa, rom es sakiTxi farTod ixileboda meTvramete da mecxramete saukunis<br />

filosofosebisa da moralistebis nawerebSi. `gaxsovdes yovelTvis, rom qveyanazed<br />

qaRaldis garda aris kidev sindisi, romelzedac iwereba piroba im simkvidriT da<br />

simtkiciT, rom araviTari Zala ar amoSlis da ar gaauqmebs~ (ilia WavWavaZe).<br />

mkvidrdeba Tu ara Gesellschaft-isTvis damaxasiaTebeli urTierTobebi<br />

demokratiisa da sabazro ekonomikis funqcionirebis Sedegad, Tundac Soreul<br />

momavalSi, Tu maTi kultivireba specialuri zrunvis sagani unda iyos? SesaZloa ki,<br />

maTi kultivireba, Tu es aris politikuri kulturis is parametri, romelic ver<br />

Seicvleba mocemuli kulturis CarCoebSi? yvela es kiTxva, cxadia, scdeba<br />

<strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis problematikas da moicavs zogadad rogorc demokratiis<br />

damkvidrebis, aseve ekonomikuri ganviTarebis problemebs.<br />

literatura:<br />

Robert D.Putnam, Making Democracy Work, Civic Traditions in Modern Italy, Princeton<br />

University Press, 1994<br />

26


leqcia 4<br />

tokvili, `demokratia amerikaSi`<br />

patnemis kvleva, arsebiTad <strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis arss sociologiuri<br />

Tvalsawieridan udgeba. is ikvlevs imas, Tu rogor ukavSirdeba socialuri<br />

komunikaciis garkveulis tipi, struqtura, demokratiuli institutiebis<br />

fuqcionirebas. tokvilis naSromi `demokratia amerikaSi” aseve didwilad am kuTxiT<br />

udgeba problemas — isic, patnemis msgavsad, TiTqmis tolobis niSans svams<br />

sazogadoebis struqturasa da demokratias (politikur reJims) Soris. SemdgomSi Cven<br />

gavecnobiT kidev erT liberal avtors - gelners, romelic msgavsi midgomiT<br />

xasiaTdeba (demokratias aigiveebs sazogadoebrivi urTierTobebis struqturasTan,<br />

xolo am ukanasknelis demokratiul bunebas miiCnevs mxolod dasavlur, evropul<br />

maxasiaTeblad).<br />

tokvilis kvleva, romelic ukve meore saukunea Tavis aqtualobasa da mniSvnelobas<br />

ar kargavs, aRwers mxolod erT qveyanas — amerikis SeerTebul Statebs, magram<br />

impliciturad SedarebiT analizs eyrdnoba, vinaidan amerikis <strong>sazogadoeba</strong>s is aRwers<br />

evropeli mkiTxvelisTvis. amdenad amerikis `demokratiul~ <strong>sazogadoeba</strong>s is<br />

warmoaCens safrangeTis da evropis `aristokratiul~ sazogadoebebTan SedarebaSi.<br />

tokvili aRwers pirvel rigSi sxvaobas demokratiul da aristokratiul<br />

sazogadoebebsa da maT sxvadasxva institutebsa da Rirebulebebs Soris. tokvilis<br />

kvleva sociologiuria da fenomenologiuri, is moicavs rogorc deskriptul aRweras<br />

im urTierTobebisa, romlebic avtorma TiTqmis ori saukunis winandel amerikaSi<br />

dainaxa, aseve im fsiqologiur ganwyobebisa da legitimaciis principebis analizs,<br />

romlebic agebs, aviTarebs am institucionalur mowyobas amerikaSi. tokvilis kvlevis<br />

Seswavlisas Cven gavamaxvilebT yuradRebas institucionaluri midgomis<br />

Tvalsawieridan demokratiuli da aristokratiuli sazogadoebebis institutebis<br />

Sedarebaze, xolo legitimaciis TvalsazrisiT — Tanasworobisa da Tavisuflebis<br />

principebis dapirispirebaze.<br />

Tumca ki, Tavad tokvilisTvis mTavari interesi iyo politikuri institutebi,<br />

rac, im periodSi safrangeTSi mimdinare movlenebis fonze, frangisTvis ZiriTad<br />

interess warmoadgenda. Seiqmneboda Tu ara safrangeTSi `Tavisufali demokratia~ Tu<br />

`demokratiuli tirania~ - es iyo is kiTxva, romelic idga mis winaSe im dros (1848).<br />

amerikis magaliTis ganxilvisas is xazs usvams imas, rac xSirad aklia dResac axali<br />

demokratiebis politikosebs: ~ ar gadmovitanoT monurad is institutebi, romlebic<br />

amerikelebma Seqmnes TavisTvis, aramed ukeT gavigoT masSi is, rac Cven gvadgeba; ara<br />

imdenad davesesxoT magaliTebs, aramed ubralod Wkua viswavloT, xolo Tuki rames<br />

visesxebT, es iyos Tavad principebi, da ara kanonebis kerZo detalebi~. (gv.24). swored<br />

amitomaa, rom tokvili swavlobs institutebs maT diskursul mniSvnelobebTan, anu<br />

legitimaciis sawyisebTan erTad.<br />

is, rasac tokvili xedavs amerikaSi, da rac misTvis aRmoCenaa, aris demokratiuli<br />

<strong>sazogadoeba</strong> — <strong>sazogadoeba</strong>, romelic mkveTrad gansxvavdeba evropuli<br />

aristokratiuli sazogadoebebisgan, da demokratia, romelsac qmnis es <strong>sazogadoeba</strong>.<br />

tokvili cdilobs iyos obieqturi da miukerZoeblad aRweros is, rasac xedavs. mas Tan<br />

moswons da aRafrTovanebs es axali, gansxvavebuli amerikuli <strong>sazogadoeba</strong>, Tan<br />

aSinebs da afrTxobs bevri misi Tviseba. kerZod, da mTavari, rac unda aRvniSnoT, aris<br />

misi SiSi `demokratiuli tiraniisa~, romelic demokratiul sazogadoebebSi SeiZleba<br />

damyardes. am saSiSroebis saanalizod tokvili iyenebs Tavisuflebisa da<br />

27


Tanasworobis Rirebulebriv dapirispirebas amerikelTa cnobierebasa da praqtikaSi.<br />

`Tavisufali demokratiis~ dapirispireba `demokratiul tiraniasTan~<br />

momdinareobs iqidan, rom tokvili mkafiod asxvavebs da upirispirebs erTmaneTs<br />

Tanasworobasa da Tavisuflebas. umravlesobis batonoba, rac demokratiuli<br />

xalxebisTvisaa damaxasiaTebeli, SeiZleba gadaiqces tiraniad, Tuki mas adamianTa<br />

Tavisufleba daaklda.<br />

amerikis politikuri wyobis erTaderTi sawyisia xalxis mmarTvelobis principi. es<br />

wyoba uaRresad demokratiulia, xolo amerikelebis mdgomareoba bevri gagebiT<br />

Tanasworia, da es Tanasworoba, tokvilis aRweriT, aris ara marto uflebrivi<br />

Tanasworoba (SesaZleblobaTa, negatiur TavisuflebaTa Tanasworoba), aramed<br />

faqtobrivi `siTanabre~, msgavseba rogorc qonebrivi, aseve inteleqtualuri.<br />

istoriulad ise Camoyalibda amerikuli <strong>sazogadoeba</strong>, rom mosaxleobis did masebs<br />

gaaCniaT met-naklebad erTnairi SesaZleblobebi awarmoon ekonomikuri saqmianoba da<br />

SeiZinon codna, da eziaron profesiul saqmianobas, romelsac misdevs umravlesoba.<br />

amdenad, aristokratiuli elitebi metad dasustebulia, Tu ara gamqrali. maT ara aqvT<br />

arc qonebrivi da arc inteleqtualuri TvalsazrisiT wamyvani roli; wodebrivi da<br />

ojaxuri gavlenebi <strong>sazogadoeba</strong>Si ar SeimCneva. amerika aris is qveyana, romlis<br />

moqalaqeni msoflioSi yvelaze Tanabaria Tavisi qonebrivi da inteleqtualuri<br />

ganviTarebiT.<br />

bunebrivia, rom amgvari Tanasworoba (siTanabre) badebs politikur<br />

Tanasworobasac. magram politikuri Tanasworobis miRweva SesaZlebelia ori gziT: an<br />

yvela moqalaqes mieces Tanabari politikuri ufleba, an aravis ar mieces.<br />

`Tavisuflebis miRweva~, tokvilis mixedviT, `ar Seadgens adamianTa cxovrebis<br />

mTavar da mudmiv mizans; erTaderTi, rac maT usazRvrod uyvarT, aris Tanasworoba~<br />

(gv.61). amerikelebma moaxerxes iseTi Tanasworobis miRweva, rodesac xalxis<br />

mmarTveloba SenarCunebulia. es, tokvilis mixedviT, ukavSirdeba maT miswrafebas da<br />

unars rom mudmivad Seqmnan gaerTianebebi da imoqmedon koleqtiurad. sxvanairad<br />

Tanasworobis mdgomareobaSi myof adamianebs cal-calke arc erTs ar eqneboda<br />

sakmarisi Zala, rom Tavi daecva mmarTvelebis tiraniisgan.<br />

gaerTianebaTa Seqmnis Tavisufleba, amdenad, erT-erTi fuZemdebluri<br />

Tavisuflebaa, romelsac moaqvs, sayovelTao xmis uflebasTan erTad, Tavisufali<br />

demokratiuli mowyoba. mis gareSe, da adamianTa mudmivi sazogadoebrivi aqtiobis<br />

gareSe igive Tanasworoba Tavisuflebis wyaro ar iqneboda.<br />

tokvilis aRweraSi, amerikelebis cxovrebaSi politikur saqmianobas uzarmazari<br />

adgili ukavia. `sazogadoebis marTvaSi monawileobis miReba da masze laparaki - es aris<br />

amerikelisTvis yvelaze mTavari saqmianoba da yvelaze didi siamovneba~ (gv. 191).<br />

sajaro Sexvedrebi, klubebi, partiebi — yvelaferi es duRs da muSaobs. `uwyveti<br />

saqmianoba politikur sferoSi, romelic demokratiuli mmarTvelobis pirobebSi<br />

Cndeba, Semdeg gadadis <strong>samoqalaqo</strong> cxovrebaSic. SesaZlebelia, sabolood, swored<br />

amaSi mdgomareobs demokratiis ZiriTadi upiratesoba. misi ZiriTadi faseuloba ara<br />

isaa, rasac is Tavad akeTebs, aramed is, rac keTdeba misi wyalobiT~ (gv.191).<br />

amdenad, tokvilisTvis demokratia kargia ara imitom, rom demokratiuli<br />

mTavrobebi kargad muSaoben (rac saTuoa), aramed mis mTavar miRwevas misi gverdiTi<br />

produqti warmoadgens — is gavlena, romelsac xalxze axdens mmarTvelobaSi<br />

monawileobis mudmivi praqtika. aseTi xalxi ufro ganaTlebulia da energiuli. es ki,<br />

saboloo jamSi, aviTarebs ekonomikas. aq laparakia swored `Tavisufal demokratiaze~<br />

tokvilis terminologiiT, an `liberalur demokratiaze~, Tuki dResdReobiT ufro<br />

28


miRebul cnebebs gamoviyenebT. liberaluri demokratia, amdenad, SesaZloa naklebad<br />

sasurveli iyos erTpirovnul mmarTvelobasTan SedarebiT, tokvilis mixedviT,<br />

moklevadian perspeqtivaSi (vinaidan erTi mmarTveli SeiZleba saukeTeso mmarTveli<br />

aRmoCndes, xolo demokratiis gziT mxolod mmarTvelobis saSualo done miiRweva),<br />

magram igebs grZelvadiani ganviTarebis Tvalsawieridan. da es mogeba swored mis<br />

sazogadoebriv, da ara uSualod politikur zegavlenas ukavSirdeba.<br />

magram am sayovelTao politikur CarTulobas da Tanasworobaze dafuZnebul<br />

umravlesobis batonobas, romelic amerikaSi usazRvroa, SeiZleba mohyves<br />

ganukiTxaoba, da misi SemzRudveli araferi iarsebebs. aranairi meqanizmi, romelic<br />

daicavs adamians umravlesobis ganukiTxaobisgan, ar arsebobs. gansakuTrebiT ki,<br />

gausaZlisia umravlesobis, anu sazogadoebrivi azris batonoba. ~ me ar vicnob arc erT<br />

qveyanas~, ambobs tokvili, `sadac saboloo jamSi sulieri Tavisufleba da sityvis<br />

Tavisufleba imdenad SezRuduli yofiliyo, rogorc amerikaSi~. umravlesobis<br />

tirania am mxriv bevrad ufro srulia, vidre nebismieri monarqiuli wyobis tirania, da<br />

Tundac espanuri inkvizicia. sazogadoebrivi azri, amdenad, tokvilTan, warmoCindeba<br />

misi uzarmazari ZaliT, romelic mimarTulia (zogjer) azrovnebis Tavisuflebis<br />

sapirispirod. mas mere, rac sazogadoebrivi azri raime sakiTxze <strong>for</strong>mirebulia,<br />

iSviaTad Tu gabedavs vinme sajarod sapirispiro azris gamoTqmas. (komentari:<br />

sazogadoebrivi azri tokviliseul amerikaSi marTavs, is ar aris ubralod `sadarajo<br />

ZaRli~, romelic Tavisi kritikuli potencialiT sazRvars udebs mmarTvelTa<br />

TviTnebobas. am mxriv amerikuli diskursi gansxvavdeba Semdgom saukuneebSi evropaSi<br />

Camoyalibebuli sajaro diskursisgan. es xdeba imitom, rom imdroindel amerikaSi ar<br />

arsebobs mmarTvelobiTi pasuxismgeblobiT aRWurvili aristokratia, socialurad<br />

gansxvavebuli fena, romelic <strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis miRma arsebobs. <strong>samoqalaqo</strong><br />

<strong>sazogadoeba</strong> aq marTavs — ara marto im gagebiT, rom irCevs ama Tu im politikur<br />

elitebs arCevnebis gziT, aramed imiTac, rom mudmivad iRebs mmarTvelobaze<br />

pasuxismgeblobas da ar ixsnis am pasuxismgeblobas im motiviT, rom is arCeul<br />

moxeleebze gadaitanos).<br />

sazogadoebrivi azris es uzarmazari Zala warmoudgenelia aristokratiul<br />

sazogadoebebSi. da aq pirvel planze gamodis sxvaoba aristokratiul xalxebsa da<br />

demokratiul xalxebs Soris, romlebic (es ukanasknelebi) Tanasworobis principebzea<br />

agebuli. individualizmi, romelsac tokvili demokratiuli sazogadoebebis<br />

warmoqmnas ukavSirebs, es aris ara marto struqturuli (socialuri) axleburi<br />

mowyobis maCvenebeli, aramed pirovnebis identurobis <strong>for</strong>mirebis gansxvavebuli<br />

stili. aristokratiul sazogadoebebSi adamianis identurobis <strong>for</strong>mirebaSi CarTulia<br />

misi klasobrivi da statusuri mikuTvnebuloba, misi kavSirebi winaprebTan da<br />

valdebulebebi momaval TaobaTa winaSe. klasi aristokratiul <strong>sazogadoeba</strong>Si patara<br />

samSoblos rols asrulebs. demokratiul sazogadoebebSi ki, adamianebi ufro axdenen<br />

TviTidentifikacias mTel kacobriobasTan, da ara konkretul socialur jgufTan.<br />

adamiani emansipirebulia rogorc warsulisgan, aseve momavlisgan, drois<br />

SemakavSirebeli ZarRvi wydeba da adamianebi ufro gulgrilebi xdebian erTmaneTis<br />

mimarT. maTi identuroba, amdenad, xdeba ufro `deskriptuli~ vidre `askriptuli~.<br />

sazogadoebis es gaTiSuloba da `masobrioba~ (ufro gviandeli avtorebis<br />

terminologiiT) despotiis saukeTeso sawyisia, Tu ar arsebobs Zalisxmeva saerTo<br />

saqmeTa sakeTeblad.<br />

`rodesac saxelmwifos marTavs sazogadoebrivi azri, yvela adamians esmis<br />

sazogadoebrivi aRiarebis mniSvneloba, da TiToeuli cdilobs miaRwios mas, cdilobs<br />

daimsaxuros imaTi pativiscema da keTilganwyoba, romelTa Soris man unda icxovros~<br />

29


(gv.376) da es aris sazogadoebrivi azrisa da politikur Tavisuflebis Sinagani<br />

kavSiri, romelic amarcxebs Tanasworobis naklovanebebs Tavisuflebis ZaliT.<br />

tokvilis nawerebSi Tanasworoba, amdenad, ufro ukavSirdeba sazogadoebis<br />

modernizacias, da ara mis demokratizacias am sityvis Tanamedrove gagebiT. tokvilis<br />

demokratia, anu Tanasworoba (egalitaruli <strong>sazogadoeba</strong>) SeiZleba iyos rogorc<br />

liberaluri, aseve totalitaruli. es brwyinvale ganWvretaa im momavlisa, romelic<br />

tokvilis Semdgom saukunes iCens Tavs: modernizaciam, cxovrebis pirobebis<br />

TanasworobasTan erTad, moitana ori tipis `demokratiebis~ warmoqmna — dasavluri,<br />

liberaluri da sabWouri totalitaruli (aseve faSisturi germania). es dapirispireba<br />

liberalur da araliberalur demokratiebs Soris dResac aris aqtualuri, vinaidan<br />

ukavSirdeba demokratizacias iseT sazogadoebebSi, romlebic Tavisi struqturiT<br />

aranairad ar arian demokratiulebi, an iseT sazogadoebebSi, romlebic, piriqiT,<br />

demokratiulia, magram Tavisuflebis tradicia ara aqvs.<br />

oRond aq ar unda davuSvaT terminologiuri Secdoma. Tanasworoba tokvilTan<br />

upirispirdeba Tavisuflebas, romelsac sayovelTao xmis ufleba da sayovelTao<br />

politikuri uflebebi uzrunvelyofen. anu sayovelTao arCevnebi demokratiis<br />

nawilad ki ar ganixileba, aramed mis liberalur komponentad. niSnavs Tu ara es, rom<br />

`saarCevni demokratiebi~ (`minimaluri~, `araliberaluri~ demokratiebi) ukve<br />

Tavisufalia tikviliseuli terminologiiT?<br />

rac Seexeba sabWoTa totalitarul reJims, romelSiac pirovneba sruliad<br />

damonebuli iyo umravlesobis mier, misi am niSniT Sedarebisas liberalur<br />

demokratiasTan tikviliseuli terminologiis gamoyeneba savsebiT SesaZlebelia. rac<br />

Seexeba `minimalur demokratiebs~, sadac tardeba sayovelTao arCevnebi, xom ar arian<br />

isini swored `Tavisufali~ tokvilis gagebiT?<br />

postsabWoTa sivrce waagavs tokviliseul demokratiul <strong>sazogadoeba</strong>s<br />

modernizirebulobis doniT, ris gamoc mas aristokratiuli sazogadoebis niSnebi<br />

aRara aqvs. amis garda, marTalia, masSi sayovelTao arCevnebic tardeba, magram unda<br />

gaviTvaliswinoT, rom tokvili ar asaxelebs uSualod arCevnebs rogorc<br />

Tavisuflebis pirobas. is ambobs, rom Tavisuflebis sawindaria moqalaqeTa<br />

monawileoba mmarTvelobaSi, mudmivi CarTuloba, <strong>samoqalaqo</strong> da politikuri aqtioba<br />

da gaerTianebis unari. es ki, Tavis mxriv, arsebobs maSin, rodesac arsebobs<br />

xelisuflebis arCeviToba. anu <strong>samoqalaqo</strong> (da politikuri) sazogadoebebia<br />

Tavisuflebis sawindari, da ara uSualod arCevnebi. Tuki arCevnebi tardeba, magram<br />

mosaxleoba atomizirebulia da pasiuri (rogorc es postsabWoTa sivrceSi xdeba),<br />

xelisufleba iseve advilad daamyarebs batonobas TiToeulze, rogorc arCevnebis<br />

ararsebobis pirobebSi.<br />

amdenad, `socialuri kapitali~, romelzedac laparakobs patnemi, icavs<br />

amerikelebs umravlesobis tiraniisgan, tokvilis mixedviT. socialuri kapitalis<br />

ararseboba axal demokratiebSi saSiSia, vinaidan umravlesobis batonobas xdis<br />

despoturs da tiraniuls.<br />

literatura:<br />

Алексис де Токвиль, Демократия в Америке, gv. (rusuli gamocemis mixedviT) 158-159,<br />

177-178, 190-203, 222-228, 322-324, 371-388<br />

30


leqcia 5<br />

Tanamedrove Teoriebi <strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebisa da saxelmwifos<br />

Sesaxeb sajaro da kerZo politikur azrovnebaSi<br />

adam seligmanis mixedviT, kerZosa da sazogadoebrivis cnebebi, iseve rogorc<br />

<strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis cneba, dResdReobiT isev gaxda aqtualuri, da aris uamravi<br />

wignis, statiis, konferenciisa da simpoziumis sagani. Tumca ki, es cnebebi an ideebi<br />

axali ar aris da adrec ukve iyo gamoyenebuli anTropologTa, politikuri<br />

mecnierebis specialistTa da sociologTa naSromebSi. `dawyebuli hanna arendtis<br />

naSromiT `Vita Activa” (1958), SemdgomSi Carlz maieris gavleniani tomiT `sajarosa da<br />

kerZos sazRvrebi” (1987) da damTavrebuli inglisur enaze iurgen habermasis `sajaro<br />

sferos struqturuli trans<strong>for</strong>maciis” publikaciiT (1989, romelmac mTavari roli<br />

Seasrula mkvlevarTa yuradRebis axali mimarTulebiT warmarTvaSi), kerZosa da<br />

sazogadoebrivis cnebebi samecniero wreebSi sul ufro gamokveTili da prestiJuli<br />

xdeba”.<br />

am cnebebs sxvadasxva naSromebSi gansxvavebuli mniSvneloba da ganmarteba eZleva.<br />

magaliTi im winaaRmdegobriobisa, romelic arsebul midgomebs axasiaTebs, SeiZleba<br />

aRmovaCinoT kerZosa da sazogadoebrivis arendtiseul xedvaSi; misi gagebiT isini<br />

Tanamedroveobis xanaSi iwyeben gaqrobas `socialuris aRzevebasTan” erTad.<br />

`socialuris aRzeveba” aris termini, romelic mas moaqvs swored im sxvaobis<br />

dasasrulis aRsaniSnavad, romelic manamde (magaliTad, antikurobis xanaSi) kerZosa da<br />

sazogadoebrivs Soris arsebobda. arendti winaaRmdegobaSi modis sxva TeoretikosTa<br />

naSromebis umetesobasTan, marqsiT dawyebuli da habermasiT damTavrebuli,<br />

romelTagan yvela swored meTvramete saukunesa da Tanamedrove kapitalisturi<br />

kulturis sawyisebSi pouloben sazogadoebriv da kerZo sferoebs Soris gansxvavebis<br />

warmoqmnis sawyisebs — im gansxvavebisa, romlis dakninebas arendti imave<br />

(Tanamedroveobis) periodSi aTavsebs.<br />

sazogadoebrivisa da kerZos gaazrebis SesaniSnav safuZvles qmnis norberto bobio<br />

Tavis klasikur naSromSi `sazogadoebrivi da kerZo/ didi diqotomia”, sadac is am<br />

cnebebis klasificirebas axdens Tanasworoba/ uTanasworobis da (mTelisa da<br />

nawilebis mimarTebis)/(nawilebs Soris urTierTobis) fardobiT terminebSi. misi sqema<br />

daaxloebiT Semdegnairad gamoiyureba:<br />

sazogadoebrivi<br />

uTanasworoba<br />

urTierTobebi:<br />

nawilebsa da mTels Soris<br />

RmerTi<br />

saxelmwifo<br />

ojaxi<br />

kerZo<br />

Tanasworoba<br />

urTierTobebi:<br />

nawilebs Soris<br />

Zmebi<br />

tomi<br />

megobrebi<br />

moqalaqeebi<br />

mtrebi<br />

cxadia, es diqotomiebi unda ganvixiloT mxolod rogorc idealuri tipebi,<br />

romelbic politikis TeoriaSia gamosadegi. `rogorc ki vcdebiT politikuri<br />

filosofiis sferosa da yoveldRiuri cxovrebis detalebs vexebiT, - ambobs seligmani<br />

- masSi problemebs vawydebiT. ase, RmerTsa da adamians Soris urTierTobebi, Tumca ki,<br />

31


namdvilad uTanasworoa da mTelisa da nawilis mimarTebasTan SesabamisobaSi imyofeba,<br />

aseve xSirad ganisazRvreba sindisis kerZo xasiaTisa da, xSir SemTxvevebSi, saxlis an<br />

sxva ganmartoebis adgilebis privatulobis konteqstSi. ojaxi, analogiurad,<br />

Tanamedroveobis xanaSi kerZo sferoSi Sevida, xolo saxelmwifo, Tavis mxriv,<br />

CarTuli aRmoCnda kerZo cxovrebis da problemebis regulirebaSi. dayofis meore<br />

svets Tu davakvirdebiT, urTierToba Zmebs Soris mxolod zogierT kulturaSia<br />

Tanaswori, xolo sxvebSi ara. tomobriv sazogadoebebSi naTesauri kavSirebis sistema<br />

SeiZleba an Tanasworobis, da an ierarqiis principebs eyrdnobodes, da erTs meoresTan<br />

analitikuri upiratesoba ara aqvs. megobroba, rogorc TanasworTa ara<strong>for</strong>maluri<br />

urTierToba, aseve uaRresad Tanamedrove movlenaa, metad gansxvavebuli variaciebiT<br />

kulturebisa da istoriuli periodebis mixedviT. is, rac mainc rCeba bobios<br />

ganmartebisgan, aris principuli da Rrmaazrovani gaigiveba sajarosi - mTelisa da<br />

nawilebis urTierTobasTan, xolo kerZosi — nawilebs Soris urTierTobasTan”.<br />

bobios ganmarteba upirispirebs erTmaneTs or sawyiss <strong>samoqalaqo</strong> <strong>sazogadoeba</strong>Si<br />

adamianTa Soris ndobis Seqmnisa. Tanamedrove sazogadoebebSi am ndobas (da,<br />

faqtobrivad, eTikas) qmnis kerZo sfero, (is kerZo sfero, romelsac bobio<br />

gansazRvravs rogorc nawilebs Soris urTierTobis <strong>for</strong>mas), maSin roca ufro Zvel<br />

tradiciaSi wamyvan rols TamaSobda ara ndoba pirovnebebs Soris, aramed<br />

institucionalizebuli urTierTobebis normebi, sajaro sferoSi miRebuli qcevis<br />

modelebi, mTelisa da nawilis mimarTebis morali (moralisa da eTikis hegeliseuli<br />

gansxvavebis terminebSi).<br />

mokled mimovixiloT politikuri azrovnebis is ori tradicia, `romelTa<br />

moraluri imperativebi uSualod ukavSirdeba kerZosa da sazogadoebrivis am or<br />

metad gansxvavebul sferos da romlebic, Sesabamisad, gasuli ori aswleulis<br />

msvlelobaSi, sazogadoebrivi sikeTis bazisad urTierTobebis an erTsa, da an meore<br />

simravles iazrebdnen. SeviswavloT kerZo/sazogadoebrivis problemis rolis<br />

garkveuli momentebi politikur da moralur filosofiaSi.” seligmanis mtkicebiT,<br />

Tuki Cven SeviswavliT or politikur tradicias, romlebsac mokled davarqmevT<br />

`moqalaqeobrivi Rirsebis” da `<strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis” tradiciebs, Cven<br />

aRmovaCenT kerZosa da sazogadoebrivis - rogorc saTnoebisa da zneobis wyaroebis -<br />

or metad gansxvavebul versias. am ori politikuri xedvisTvis moralisa da zneobrivi<br />

wesrigis ma<strong>for</strong>mirebeli mTavari urTierTobebi metad gansxvavebul simravleebs<br />

Seadgenen — erTia urTierTobebi nawilebsa da mTels Soris, xolo meore —<br />

urTierTobebi nawilebs Soris.<br />

anu arsebobs ori tradicia, romelic orive <strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis <strong>for</strong>mirebas<br />

exeba, da swored im mis elements, romlis `gaqrobasac” emduris arendti Tavis<br />

naSromSi — kerZo da sazogadoebrivi sferoebis, maTi cal-calke da erTad arsebobis<br />

elementi. aqve unda aRiniSnos, rom dasavleTisTvis damaxasiaTebelia<br />

Tanamedroveobis xanaSi ara romelime erT tradiciaze aqcentis gakeTeba, aramed orive<br />

tradiciis brZola erTmaneTTan politikur velSi. SesaZlebelia, arendti, iseve<br />

rogorc bevri sxva Tanamedrove respublikeli moazrovne, aRniSnavs ubralod erTi —<br />

liberaluri — tradiciis zedmetad gaZlierebas mere — respublikuri tradiciis<br />

sapirispirod, Tumca ki aq frTxilad unda viyoT, vinaidan masobrivi sazogadoebebi,<br />

romlebzedac arendti laparakobs, swored postliberalurad arian ganxiluli bevr<br />

avtorTan. yovel SemTxvevaSi, am tradiciebis ganurCevloba, ufro SeiZleba<br />

ukavSirdebodes masobrivi sazogadoebis fenomens, vidre maTi sruli waSla. `orive<br />

tradicia myaradaa Caqsovili dasavleT evropis inteleqtualur tradiciaSi,<br />

bunebiTi samarTlis doqtrinaSi, Zveli saberZneTisa da respublikuri romis<br />

32


politikur filosofiebsa da saxeebSi. orivem Seasrula mniSvnelovani roli adreuli<br />

Tanamedroveobis xanaSi, rodesac feodaluri wesrigisa da universaluri kaTolikuri<br />

eklesiis rRvevas moyva sazogadoebrivi mowyobis axali bazisis Zieba. orive<br />

gansxvavebuli (da xSirad gadaxlarTuli <strong>for</strong>miT) gagrZelda meTvramete — da<br />

garkveulwilad mecxramete — saukuneebSi sxvadasxva moazrovneTa naSromebSi, rac<br />

aZnelebs sakiTxis sruli istoriis gadmocemas. orive miiswrafis Seqmnas safuZveli<br />

imisTvis, rasac SeiZleba vuwodoT `moraluri erToba” rogorc socialuri cxovrebis<br />

safuZveli. da orive tradiciaSi `Rirsebis (saTnoebis, virtue)” idea warmoidgineba<br />

amgvari erTobis sakvanZo elementad.”<br />

`<strong>samoqalaqo</strong> <strong>sazogadoeba</strong> iyo ufro anglo-amerikuli tradicia, romelic yvelaze<br />

mkafiodaa gamokveTili iseT moazrovneebTan, rogorebic arian frensis hatCesoni,<br />

jon milari, hag bleri (Hugh Blair), adam fergiusoni da adam smiti, romlebsac Cven<br />

Sotlandiur ganmanaTleblobasTan vakavSirebT. sapirispirod, Rirseuli<br />

moqalaqeobis tradicia Tavisi bunebiT ufro kontinenturi xasiaTisaa, da uSualo<br />

asociaciebs iwvevs iseT avtorebTan, rogorebicaa makiaveli da Jan-Jak ruso.<br />

moqalaqeobrivi Rirsebis tradicia ufro axlosaa Zveli saberZneTisa da romis<br />

politikur filosofiasTan da, am mxriv, ufro `Zvelmoduria”. iRebs ra Zvel qalaq —<br />

saxelmwifoebs rogorc respublikuri Rirsebis models, is iswrafvoda (da garkveuli<br />

mniSvnelobiT kvlavac iswrafvis) daubrundes moqalaqeobis im gansazRvrebas,<br />

romelic aTenis polissa Tu romis respublikas edo safuZvlad. is amgvarad cdilobs<br />

daubrundes kacis, rogorc moqalaqis cnebas, rodesac, aristoteles mixedviT, kacis<br />

(da dResdReobiT qalisac), daniSnuleba unda ganTavsebuliyo politikuri saqmianobis<br />

sferoSi da mxolod masSi.”<br />

sapirispirod, <strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis idea, rogorc minimum im saxiT, ra saxiTac<br />

is ganviTarda Sotlandiel moralistebTan meTvramete saukuneSi, sul sxva sawyisebs<br />

efuZneboda. maTi azrovneba ufro kargad miesadaga im cvlilebebs, romlebic<br />

kapitalizmis da bazris ganviTarebas mohyveboda adamianTa urTierTobebSi — imas,<br />

rasac adam smiti aRwerda: urTierTgagebis, erTobisa da kooperirebis (da, amdenad,<br />

sabolood, Rirsebis) axali safuZvlebis Seqmnis amocanas, maTTvis Zveli sawyisebi<br />

solidarobisa da sazogadoebis qsovilis <strong>for</strong>mirebisa meTvramete saukunis<br />

komerciul <strong>sazogadoeba</strong>Si sul ufro saeWvo xdeboda.<br />

`meTvramete saukunis bolo mesamedisTvis, da ufro mkafiod mecxramete saukunis<br />

dasawyisSi <strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis tradicia iwyebs moqalaqeobrivi Rirsebis<br />

tradiciis adgilis dakavebas. . . sociologiuri terminebiT zneobrivi wesrigis<br />

gansxvavebuli koncefciebi SeiZleba ganimartos solidarobis gansxvavebuli cnebebis<br />

meSveobiT, sadac moraluri grZnoba Sesabamisad iqneba sazogadoebrivi an kerZo<br />

moralis funqcia.<br />

Cemi azriT, seligmani respublikuri tradiciis daxasiaTebisas, da kerZod, rusos<br />

naazrevis gadmocemisas, garkveul Secdomas uSvebs, rodesac am midgomas diurkhemis<br />

meqanikuri solidarobis modelTan aigiveebs. kargad unda gavigoT rusos midgomis<br />

erTi aspeqti: respublikuri ideebi, romlebsac is ayalibebs, aranairad ar aris<br />

tradicionalisturi ideebi. moqalaqeobrivi Rirsebis tradicia ar niSnavs pirovnebis<br />

meqanikur daqvemdebarebas volontй gйnйrale-isadmi. marTalia, rusos mixedviT,<br />

moqalaqeTa erToba xdeba uzenaesi pirovnebis nebaze, romelic, Tavis mxriv, unda<br />

eqvemdebarebodes saerTo nebas, xolo TiToeuli moqalaqe mTelis nawili xdebodes,<br />

magram aq yvelaze mTavaria is, rom ruso mkafiod asxvavebs sayovelTao da yvelas nebas.<br />

yvelas nebas is mxolod kerZo nebaTa erT-erT nairsaxeobad ixilavs, da am nebebs<br />

legitimurad miiCnevs iseTi sakiTxebis gadawyvetisas, romlebic mimdinare da viwro<br />

33


sferoebs exeba. magram rac Seexeba maRali, sakanonmdeblo donis sakiTxebs, aq<br />

gadawyvetilebebis legitimacia ekuTvnis uklebliv yvelas, da ara umravlesobas, da<br />

ara yvelas nebas. es sayovelTao neba unda moicavdes umciresobebsac da TiToeul<br />

adamiansac, da mxolod am SemTxvevaSi <strong>for</strong>mirdeba is, rasac is volontй gйnйrale-s uwodebs.<br />

rusos es midgoma kargad Cans, agreTve, mis msjelobaSi religiis Sesaxeb. religia,<br />

rusos mixedviT, SeiZleba iyos orgvari. Sesabamisad, is sxvadasxva rols SeiZleba<br />

asrulebdes socialuri kontraqtis <strong>for</strong>mirebaSi. erT SemTxvevaSi religia SeiZleba<br />

iyos <strong>samoqalaqo</strong>, kerZo sferos nawili, da am mxriv universalisturi da xelSemwyobi<br />

respublikis arsebobisTvis. meore SemTxvevaSi; is xdeba sajaro sferos<br />

ma<strong>for</strong>mirebeli, da, amdenad, partikularistuli, anu ayalibebs im urTierTobebs,<br />

romlebic mxolod mocemuli sazogadoebisTvis, mocemuli droisTvis aris<br />

damaxasiaTebeli.<br />

anu rusoseuli morali, marTalia, sazogadoebrivi sferos arealSi iqmneba, magram<br />

iqmneba TviT moqalaqeebis mier, da ara arsebobs maTi kontrolis miRma, rogorc es<br />

SeiZleba totalitarul sazogadoebebSi xdebodes.<br />

adam smiti da sxva warmomadgenlebi e.w. `<strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis” tradiciisa,<br />

gansxvavebiT rusosgan, arian dainteresebuli ara imdenad erToblivi nebis<br />

<strong>for</strong>mirebiT, da amgvarad, sazogadoebrivi sferos warmoqmniT, aramed adamianTa Soris<br />

urTierTobaTa regulirebiT rRvevadi socialuri wesrigis fonze (sabazro<br />

meqanizmebis gavlena). maTi interesia im sivrcis <strong>for</strong>mireba, sadac SesaZlebelia axali,<br />

arameqanikuri solidaroba adamianebs Soris. anu, rusos ar ainteresebs ubralod,<br />

intersubieqturi urTierTobebis problema, romelsac is politikuri sferos gareT<br />

tovebs. smits, misgan gansxvavebiT, naklebad ainteresebs mimarTeba saxelmwifosTan,<br />

da ufro — harmoniuli sazogadoebis <strong>for</strong>mirebis idea maSin, rodesac kapitalizmis<br />

gavleniT <strong>sazogadoeba</strong>m TiTqos atomizacia SeiZleba ganicados.<br />

didi xnis ganmavlobaSi adam smitis Teoria da; zogadad, sabazro ekonomika mxolod<br />

erTi Tvalsawieridan ganixileboda — rogorc racionaluri instrumentuli qmedebis<br />

sabazro urTierTobebis <strong>for</strong>mirebis Teoria, romelsac araferi aqvs saerTo moralisa<br />

da zneobis sakiTxebTan. anu bazari — es aris racionaluri moqmedebis sfero, sadac<br />

individualisturi midgomebi batonobs, da araferia darCenili adamianTa<br />

solidarobis da urTierTmimarTebis sferodan. bolo wlebSi xdeba am midgomis<br />

gadasinjva. nel-nela cxadi xdeba, rom sabazro ekonomika aris metad mtkice zneobriv<br />

normebze damyarebuli wesrigi, da am normebis gareSe is ver iarsebebs. anu is ar aris<br />

ekonomikuri mimocvlis erTaderTi abstragirebuli da racionaluri wesi. magaliTad,<br />

mafiozuri da klanuri sistema aseve abstraqtulia da racionaluri, magram is<br />

urTierTobaTa sul sxva models eyrdnoba. universalisturi eTika, romelic smitisa<br />

da fergiusonis adamianTaSorisi urTierTobebis safuZvelSi devs, qmnis im <strong>samoqalaqo</strong><br />

sazogadoebebs, romlebic liberalur individualistur tradicias Seefereba.<br />

Tuki rusosTvis saerTo nebis wyaros `yvela” warmoadgenda, smitisTvis am wyaros<br />

warmoadgens `erTi” — miukerZoebeli, ganze mdgomi damkvirvebeli, romelic<br />

aRWurvilia sakuTari, Sinagani sindisis safuZvleze gansjis unariT. amdenad,<br />

legitimacia xdeba damokidebuli individebis, erTeulebis mier imis aRqmaze, Tu ra<br />

aris samarTliani.<br />

aq Cndeba saTnoebis, socialuri Tanaziarebis da saerTo sikeTis modeli, romelic<br />

metad gansxvavebulia im sxvadasxvagvari moazrovneebis modelebisgan, visac Cven<br />

moqalaqeobrivi Rirsebis tradicias mivakuTvnebT. am tradiciaSi sazogadoebrivi<br />

sikeTe aRemateba yvela kerZo interess da sabolood efuZneba kerZo interesis<br />

daZlevas saerTo sazrunavis sasargeblod. es ar aris ubralod moqalaqeobrivi<br />

34


suliskveTeba, aramed kacobriobis imgvari xedva, romelic sajaro saqmianobas xedavs<br />

erTaderT SesaZleblobad kerZo moqalaqis TviTidenturobis realizebisa da<br />

dakmayofilebisa. amis sapirispirod, <strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis tradiciaSi eTikuri<br />

idea aris kerZo saqme, realizebuli individualuri socialuri aqtorebis gulebSi,<br />

gonebaSi da gacvlis aqtebSi. politikuri azrovnebis am ori tradiciis<br />

Taviseburebebi Sejamebulia — garkveulwilad sqematurad - Semdeg tabulaSi.<br />

<strong>samoqalaqo</strong><br />

<strong>sazogadoeba</strong><br />

Rirseuli moqalaqeoba<br />

saTnoebis sfero kerZo sazogadoebrivi<br />

saTnoebis<br />

gansazRvreba<br />

saTnoebis meqanizmebi<br />

moraluri grZnobebi;<br />

bunebrivi simpaTia,<br />

yuradReba, /<br />

miukerZoebeli<br />

damkvirvebeli<br />

gaziarebuli erToba<br />

volontй gйnйrale<br />

pirovnulobis modeli dayofili (da, amdenad),<br />

refleqsuri (SedarebiT<br />

diferencirebuli)<br />

pirovnuli orientacia Sinagani<br />

<strong>for</strong>mirebulia<br />

koleqtiuri SegnebiT<br />

(conscience collective)<br />

(SedarebiT<br />

aradiferencirebuli)<br />

garegani<br />

wyaro: seligmani<br />

seligmanis mixedviT, da es Sefaseba unda gaviziaroT, `kamaTi, romelic<br />

mimdinareobs moqalaqeobis liberalur da respublikur versiebs Soris sxva araferia,<br />

Tu ara Tanamedrove versia politikuri azrovnebis am ori tradiciisTvis<br />

damaxasiaTebeli moqalaqeobis, individisa da sazogadoebrivi sikeTis sapirispiro<br />

xedvebis. liberaluri (an, rasac Carlz teilorma `proceduruli” uwoda) Teoria<br />

ixilavs <strong>sazogadoeba</strong>s moralurad avtonomiuri individebis nakrebad, romelTagan<br />

TiToeuls aqvs kargi cxovrebis sakuTari xedva, sazogadoebis funqcia ki,<br />

Semofarglulia am individebis samarTlebrivi Tanasworobis uzrunvelyofiT, rac<br />

miiRweva sajaro sivrceSi gadawyvetilebaTa miRebis procedurulad samarTliani (an<br />

wesieri) demokratiuli procesiT. es Teoria ufro zrunavs samarTlianobis<br />

universalurad validuri principebis uwyveti funqcionirebis uzrunvelyofaze,<br />

vidre sazogadoebis Semadgeneli raime individualuri socialuri aqtorebis<br />

konkretuli kerZo moraluri xedvis win wamowevaze.<br />

moqalaqeobis respublikuri versia, amis sawinaaRmdegod, win wevs sazogadoebis<br />

rogorc saerTo sikeTis miRwevaze orientirebuli `moraluri erTobis” cnebas,<br />

romlis ontologiuri statusi win uswrebs nebismieri individualuri wevris statuss.<br />

Semdgomi ganmartebis gareSec advilia bolo ori saukunis ganmavlobaSi dafiqsirebul<br />

amgvar gansxvavebul SexedulebebSi SevamCnioT gamoZaxilebi (odnav modificirebuli)<br />

smitis da rusos nawerebze.<br />

35


Zola socialuri mowyobisa da solidarobis axali principebis<br />

<strong>for</strong>mulirebisTvis postkomunistur sazogadoebebSi, seligmanis azriT, mcdarad<br />

efuZneba dapirispirebas im principebs Soris, romlebic uxeSad SeiZleba davaxasiaToT<br />

rogorc `demosi” da `eTnosi” da romlebic aq ganxiluli modelebisgan erTs an meores<br />

efuZneba.<br />

nebismieri mocemuli politia SeiZleba ganisazRvros ara ubralod am oridan<br />

romelime erTi modelis gaziarebiT, aramed orives SezavebiT, da amdenad, erTobisa da<br />

solidarobis safuZvlebis diferencirebuli <strong>for</strong>mulirebiT, iseve rogorc<br />

sxvadasxva eTnikuri jgufebis uflebebisa da valdebulebebis.<br />

ruso: respublikuri <strong>samoqalaqo</strong> <strong>sazogadoeba</strong><br />

rusos naSromi imdenad mniSvnelovania, rom ramodenime damatebiT komentars<br />

moiTxovs.<br />

rusos sazogadoebrivi xelSekruleba mTlianad agebulia idealuri tipebis<br />

dapirispirebebze: <strong>samoqalaqo</strong> <strong>sazogadoeba</strong> da bunebrivi wesrigi; yvelas neba da<br />

sayovelTao neba; mflobeloba da sakuTreba; <strong>samoqalaqo</strong> da ara<strong>samoqalaqo</strong> religia;<br />

da a.S. ase: `. . . aucilebelia mxolod Zalis gamoyenebis Sedegad gamovlenili<br />

mflobeloba, an pirveli dampyroblis ubralo ufleba, ganvasxvaoT sakuTrebisgan,<br />

romelic mxolod dadebiT uflebas SeiZleba efuZnebodes”. mflobelobasa da<br />

sakuTrebas Soris aq dafiqsirebuli gansxvaveba yofiT viTarebaSi SeiZleba<br />

umniSvnelod mogveCvenos, da Tuki arasakmarisad seriozulad da analitikurad<br />

mivudgebiT socialur mecnierebebs, da daviyvanT maT yofiTi (politikuri) Jargonis<br />

doneze, maT Soris sxvaoba SeiZleba gamogvrCes kidec (yuradReba ar mivaqcioT).<br />

magram, Tuki am sxvaobas gavSliT da yuradRebiT davakvirdebiT, davinaxavT, rom<br />

mflobelobisa da sakuTrebis gansxvavebuli buneba da xasiaTi sinamdvileSi aris<br />

dasavluri sabazro ekonomikasa da aradasavluri arasabazro (Crdilovani)<br />

ekonomikebs Soris sxvaobis sawyisi, romelic aramcTu Teoriulia, aramed gamoisaxeba<br />

TvalnaTliv uzarmazar sxvaobaSi (gansxvavebulobaSi) ekonomikuri mwarmoeblurobis,<br />

uTanasworobisa da simdidris mxriv.<br />

anu amgvari dakvirvebebi, rogoricaa mflobelobisa da sakuTrebis erTmaneTisgan<br />

garCeva, sulac ar aris sityvebiT TamaSi. mniSvnelovania, rusos mixedviT, is, rom<br />

<strong>samoqalaqo</strong> mdgomareoba cvlis bunebriv mdgomareobas, da es ukavSirdeba adamianTa<br />

qcevaSi marTlmsajulebis principze gadasvlas instiqtebze dafuZnebuli qcevis<br />

sapirispirod. sazogadoebrivi sikeTe, romelic iqmneba erTeulTa Zalebis SejamebiT,<br />

bevrad aRemateba SesakrebTa martiv jams, da TiToeuli wevris SesaZleblobebsac<br />

zrdis, anu bunebrivi mdgomareobidan <strong>samoqalaqo</strong> mdgomareobaze gadasvla<br />

aranulovanjamovania.<br />

(komentari: politikuri Teoriebi xSirad iyeneben TamaSTa Teoriis<br />

terminologias, romelic, Tavis mxriv, moitana politikur mecnierebaSi racionaluri<br />

arCevanis midgomis gamoyenebam. zogierTi avtori politikas uyurebs rogorc<br />

aranuljamovan TamaSs, romlis drosac jami metia, vidre 0, anu yvela met-naklebad<br />

mogebuli rCeba ubralod imis gamo, rom monawileobs TamaSSi. arseboben sxva avtorebi,<br />

romlebisTvisac politika nulovanjamovania — erTis mogeba niSnavs sxvebis Sesabamis<br />

wagebas, xolo jamSi iqmneba nuli. respublikuri midgoma, rogorc wesi, arsebiTad<br />

aranuljamovania, da rusoc am mxriv tipuri magaliTia. miaqcieT yuradReba, rom<br />

arsebobs, agreTve, uaryofiTjamovani TamaSebic, rodesac yvela rCeba wagebuli<br />

36


(kazinos TamaSi). politikis es versia, rogorc wesi, ar ganixileba. mas waagavs,<br />

magaliTad, valerStainis msoflio sistemis Teoria, romelSiac periferiuli<br />

saxelmwifoebi yovelTvis ageben, rac swored amgvari TamaSis Sedegebs waagavs.<br />

saerTod, rodesac saqme geqnebaT nulovanjamovan da aranulovanjamovan<br />

modelebTan, sasargebloa warmoidginoT, pirvel SemTxvevaSi, Wadrakis TamaSi, xolo<br />

meore SemTxvevaSi, maTematika. WadrakSi wagebul da mogebul qulaTa jami yovelTvis<br />

nolia, xolo mogeba — praqtikulad TviTmizani (da fexburTSic, aseve sxva sportul<br />

TamaSebSi). maTematikaSi mecnierebi aseve ejibrebian xolme erTmaneTs imaSi, Tu vin<br />

ufro adre daamtkicebs Teoremas da Seqmnis Teorias, (romelsac mere misi saxeli<br />

daerqmeva), magram erTis mogeba ar niSnavs imavdroulad sxvebis wagebas. vinaidan<br />

mecnieris migneba pozitiuri Senatania yvelas codnaSi, da is yvelas Tanabrad ergeba,<br />

mogebulia yvela, da saerTo procesi aris mecnierebis mzardi ganviTareba da codnis<br />

akumulireba. politikis versia, sadac politika aranuljamovania, da rodesac is<br />

nulovanjamovania, efuZneba kerZosa da sazogadoebrivis gansxvavebul mimarTebebs<br />

erTmaneTTan, romlebzedac zemoT iyo laparaki.<br />

aseve, yvelas neba gansxvavdeba sayovelTao nebisgan. `sayovelTao neba mxolod<br />

saerTo nebas iTvaliswinebs, yvelas neba ki, rogorc calkeul adamianTa nebaTa<br />

erToblioba — kerZo interesebs”. rusos azriT, kerZo interesebis jami udris nols,<br />

anu isini abaTileben erTmaneTs, da is rac rCeba yvelas interesis SekrebiT, am<br />

gabaTilebis Semdeg, aris sayovelTao interesi. magram Tuki moxda ise, rom<br />

moqalaqeebma moaswres kerZo interesebis asociaciuri gaerTianeba manam, sanam<br />

sayovelTao nebis gamokveTamde mividoda saqme, maSin maTi preferenciebi Seicvleba,<br />

isini imoqmedeben rogorc kerZo pirebi, kerZo interesebis warmomadgenlebi, da<br />

gaimarjvebs kerZo interesi, da ara sayovelTao. amdenad, aucilebelia, moqalaqeebs an<br />

ar mieceT asociaciebSi gawevrianebis SesaZlebloba an amgvari asociaciebis ricxvi<br />

maqsimalurad gaizardos, raTa danawevrebulma kerZo interesebma mainc gaabaTilon<br />

erTmaneTi. sxva sityvebiT, erTeulebis jamad gadaqcevis Sedegi damokidebulia imaze,<br />

Tu ra gziT vajamebT Sesakrebebs. erT SemTxvevaSi Sedegi nulovanjamovania, xolo<br />

meore SemTxvevaSi — ara.<br />

sainteresoa, rom habermasi rusos akritikebs swored imisTvis, rom ruso,<br />

sayovelTao nebis <strong>for</strong>mirebis miseul TeoriaSi, ar aqcevs saTanado yuradRebas<br />

proceduras, anu moqalaqeTa msjelobas — is sayovelTao sikeTis warmoqnas<br />

garkveulwilad avtomaturad miiCnevs. magram aq moyvanili msjelobidan Cans, rom<br />

rusosTvis procedura sulas ar aris sulerTi, da is Sedegis raobas ganapirobebs.<br />

amasve (proceduris mniSvnelobas Sedegis raobis gansasazRvravad) ukavSirdeba<br />

sakiTxi, romelsac ruso aseve uTmobs yuradRebas — sajaro unda iyos Tu faruli<br />

kenWisyra gadawyvetilebebis miRebisas. es sakiTxi sulac ar aris ubralo teqnikuri<br />

sakiTxi, am procedurebs Soris principuli sxvaoba arsebobs. iTvleba, rom faruli<br />

kenWisyra saWiroa, radgan daculi iyos rigiTi moqalaqeebi xelisuflebis zewolisgan.<br />

xolo xmis micema iyos Tavisufali. magram, garda amisa, adamiani, romelic moqmedebs<br />

sajarod, da adamiani, romelic farulad moqmedebs, gansxvavebul logikas miyvebian.<br />

sajaro qmedebaSi adamiani ver gamoamJRavnebs bevr iseT miswrafebas da interess,<br />

romelic samarcxvinoa da dasaZraxi sazogadoebis TvalSi. sajaro moqmedeba naklebad<br />

gulwrfelia am mxriv, vidre faruli.<br />

jon elsteri xazs usvams gansxvavebas sajaro da farul kenWisyrebs Soris,<br />

rodesac miuTiTebs gansxvavebaze Cveulebriv demokratiasa da e.w. deliberaciul<br />

(msjelobaze dafuZnebul) demokratias Soris. deliberaciuli demokratia — es aris<br />

Teoriuli konstruqcia, romelic aqtiurad ganixileba dasavluri inteleqtualebis<br />

37


mier, rogorc arsebuli institucionalizebuli liberaluri saarCevno demokratiis<br />

gaumjobesebis (gamosworebis) gza. aseT demokratiaSi politikuri sakiTxebi wydeba<br />

ara kenWisyriT, aramed Ria farTo msjelobiT, romelSiac yvela moqalaqe iRebs<br />

monawileobas (an, yovel SemTxvevaSi, SeuZlia CaerTos Tanabaruflebianobis<br />

safuZvelze).<br />

gadawyvetilebebis miReba faruli kenWisyriT Tu sajaro diskursiiT, rogorc<br />

elsteris miTiTeba cxadyofs, SesaZlebelia gansxvavebul Sedegebs iZleodes da<br />

gansxvavebul urTierTobebsac qmnides kerZo da sazogadoebriv sferoebs Soris. ruso<br />

am sakiTxze garkveviT gamoTqvams sakuTar pozicias (gv.116). romaelebi xmas sajarod<br />

aZlevdnen. `es adaTi manamde iyo kargi, sanam moqalaqeebSi patiosneba sufevda da sanam<br />

TiToeuls eTakileboda sajarod mieca xma usamarTlo azris an uRirso adamianisTvis.<br />

magram rodesac xalxi gairyvna da ukve xmebi iyideboda, maSin xmis faruli micema ufro<br />

xelsayreli Seiqna, raTa myidvelebi undoblobiT SeezRudaT da arc gaiZverebisTvis<br />

miecaT TaRliTobis saSualeba”. da Semdeg, ruso aRniSnavs, rom imis arCeva, Tu rogor<br />

unda xdebodes kenWisyra — Riad Tu farulad, ar aris absoluturi, aramed<br />

damokidebulia mocemuli xalxis zneobaze, qveli xalxi erTi kanonebiT unda<br />

imarTebodes, xolo uzneo xalxi — sxviT.<br />

amdenad, ruso miiCnevs, rom faruli kenWisyra xalxis garyvnilobis gamo xdeba<br />

aucilebeli, da rom jansaR <strong>sazogadoeba</strong>s faruli kenWisyra ar dasWirdeba.<br />

`sazogadoebrivi~ da `sajaro~ respublikuri koncefciiT aq srulad Sekrulia<br />

(gaigivebuli), xolo `arajansaRi~ ukavSirdeba ara imdenad kerZos, ramdenadac<br />

mikerZoebuls.<br />

gelneri: <strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis liberaluri xedva<br />

<strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis ganxilvisas gelneri xazs usvams sazogadoebis<br />

socialuri struqturis mniSvnelobas. am struqturis Taviseburebas igi ixilavs<br />

ekonomikuri urTierTobebis im liberaluri tipis fonze, romelic dasavlur<br />

samyaroSi warmoiSva. <strong>samoqalaqo</strong> <strong>sazogadoeba</strong>, gelneris mixedviT, aris<br />

individualisturi dasavluri sazogadoebis arsebobis sfecifiuri tipi, romlis<br />

antiTezaa ara marto totalitaruli sabWouri tipis <strong>sazogadoeba</strong>, aramed nebismieri<br />

sxva, araliberaluri, magaliTad, islamuri qveynebis <strong>sazogadoeba</strong>. <strong>samoqalaqo</strong><br />

<strong>sazogadoeba</strong> icavs adamians ara marto saxelmwifo politikuri Zalauflebis<br />

tiraniisgan, aramed aTavisuflebs mas sakuTriv sazogadoebis mxridan damonebisgan.<br />

realurad, gelneris azriT, `arsebobs sami tipis <strong>sazogadoeba</strong>. arseboben<br />

segmentirebuli sazogadoebebi, romlebic gamsWvalulia ritualebiT da naTesauri<br />

kavSirebiT. isini SesaZloa, Tavisufali arian centralizebuli tiraniisgan, magram<br />

mainc ar arian Tavisufalni `Tavisuflebis~ Tanamedrove gagebiT. meores mxriv,<br />

arsebobs centralizeba, romelic spobs meore donis yvela institutsa da erTobas,<br />

ritualizebulia isini Tu ara. da bolos, arsebobs mesame SesaZlebloba - romlis<br />

gansazRvrasac vcdilobT da romelTanac Cvens imedebs vakavSirebT - igi gamoricxavs<br />

rogorc damTrgunav komunalurobas, aseve centralizebul avtoritarizms.<br />

marTebulia, rom socialuri organizaciis swored amgvar tips vuwodoT <strong>samoqalaqo</strong><br />

<strong>sazogadoeba</strong>.`<br />

amdenad, gelneri Tvlis, rom <strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis tradiciuli ganmarteba :<br />

`<strong>samoqalaqo</strong> <strong>sazogadoeba</strong> - es aris sxvadasxva arasamTavrobo institutebis<br />

erToblioba, romlebic sakmaod Zlieria, raTa iTamaSon saxelmwifos<br />

38


gamawonasworeblis roli da ise, rom xeli ar SeuSalon mas, Seasrulon arbitris roli<br />

interesTa Zlier jgufebs Soris, Seakavon saxelmwifos swrafva danarCeni<br />

sazogadoebis dominirebisa da atomizaciisken~ (gelneri) - ar aris sruli da ver<br />

asxvavebs <strong>samoqalaqo</strong> <strong>sazogadoeba</strong>s segmentirebuli sazogadoebisgan. sazogadoebrivi<br />

urTierTobebis es ori tipi warmatebiT upirispirdeba saxelmwifos centralizebuli<br />

kontrolis gadametebul gaZlierebas, magram maTi es unari gansxavebuli mizezebiTaa<br />

ganpirobebuli.<br />

segmentirebul <strong>sazogadoeba</strong>Si adamianis arseboba mWidrod ukavSirdeba im<br />

tradiciul garemos, romelSiac mas fesvebi aqvs gadgmuli. adamians ar SeuZlia iolad<br />

Seicvalos Tavisi garemocva, profesia, statusi, religia da sxva, vinaidan es cvlileba<br />

ukavSirdeba im erTobidan (soflidan, komunidan, kastidan, klanidan) gandevnas,<br />

romlis wevricaa igi, xolo erTobidan gandevna misTvis daRupvis tolfasia, vinaidan<br />

sxva erTobaSi saarsebod igi ar aris momzadebuli. istoriulad Camoyalibebuli<br />

ritualebis, normebisa da cxovrebis wesis mniSvneloba imdenad didia, rom saxelmwifo<br />

ver cvlis maT da amdenad ver axerxebs adamianTa srul damorCilebas. magram amgvar<br />

<strong>sazogadoeba</strong>Si, adamiani mainc ar aris Tavisufali, romc ar ganicdides politikuri<br />

Zalauflebis Zlier zewolas, an warmatebiT icavdes Tavs amgvari zewolisgan, vinaidan<br />

igi sakuTriv sazogadoebis mieraa SezRuduli da amdenad araTavisufalia.<br />

Tanamedrove dasavlur samyaroSi axalma ekonomikurma mowyobam, Sromis<br />

danawilebam da sakontraqto ekonomikurma urTierTobebma Seasustes tradiciebis,<br />

warmomavlobisa da zne-Cveulebebis roli adamianis cxovrebaSi. adamiani gaxda<br />

`moduluri~. ras niSnavs es? rogorc aveji, an saTamaSo konstruqtori, SeiZleba<br />

Sedgebodes Semadgeneli modulebisgan, romlebic SeiZleba iolad SeerTdes<br />

survilisamebr sxvadasxva kombinaciebis gamoyenebiT, aseve Tanamedrove adamians aqvs<br />

unari gaerTiandes sxvadasxva asociaciebSi, monawileoba miiRos ama Tu im<br />

institutebis funqcionirebaSi, tovebdes maT Tu CaTvlis saWirod. adamianTa Soris<br />

yalibdeba moqnili, mobiluri, cvalebadi da mravalferovani kavSirebi. swored<br />

moduluri adamianis arseboba aris <strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis <strong>for</strong>mirebis sawindari.<br />

gelneris SexedulebiT, Tanamedrove moduluri, egalitaruli da individualisti<br />

adamianis <strong>for</strong>mireba ukavSirdeba ekonomikisa da politikis daSoriSorebas, Sromis<br />

danawilebas, specializebas. <strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis arseboba SesaZlebelia im<br />

SemTxvevaSi, rodesac ekonomika gamoyofilia saxelmwifosgan da amave dros<br />

saxelmwifo asrulebs instrumentalur funqcias ekonomikis funqcionirebaSi. am<br />

saxelmwifoSi gamoricxulia nebismieri saxis ideologiuri monopoliis arseboba,<br />

magram Tavad saxelmwifo asrulebs mniSvnelovan rols wesrigis uzrunvelyofis<br />

saqmeSi.<br />

<strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis cneba, gelneris azriT, ufro mniSvnelovania, vidre<br />

demokratiis cneba, vinaidan is gvexmareba gaverkveT Tanamedrove dasavluri<br />

sazogadoebis socialuri mowyobis arsSi. es aris is arsebiTi, rac dasavlur<br />

demokratias mis Taviseburebas aniWebs.<br />

gelneris modeli moduluri sazogadoebisa, es aris sazogadoebis liberaluri<br />

xedva, romelic, garkveulwilad, upirispirdeba ara marto araliberalur koncefciebs,<br />

aramed respublikur da komunitarianul xedvebsac dasavluri sazogadoebis<br />

SigniT. gelneri laparakobs institutebze, struqturul diferenciaciaze, da<br />

mxolod garkveul aspeqtebs aniWebs upiratesobas. amaSi gasarkvevad cota Rrmad unda<br />

CavixedoT Tanamedrove institutebis bunebaSi.<br />

warmovidginoT ori gansxvavebuli situacia. erT SemTxvevaSi, warmoidgineT, rom<br />

dgaxarT metros sadguris baqanze da elodebiT matarebels, romelic tunelidan<br />

39


gamoCnda da baqans uaxlovdeba. meore SemTxvevaSi, Tqven dgaxarT junglebSi,<br />

bilikTan, romliTac spiloebi wylis dasalevad dadian, da uyurebT spilos (spiloebs),<br />

romelic am bilikiT giaxlovdebaT.<br />

orive SemTxvevaSi Tqveni goneba msgavs refleqtorul signalebs iZleva —<br />

gamoyofs adrenalins, rac bunebrivia, rodesac raRaca didi da potneciurad saSiSi<br />

giaxlovdebaT didi siCqariT. es xdeba refleqtorulad, qvecnobierad, da TavisTavad<br />

ar ganapirobebs Tqvens qcevas. kognituri reaqciebi ki, am or SemTxvevaSi savaraudod<br />

SeiZleba gansxvavebuli aRmoCndes. pirvel SemTxvevaSi, savaraudod, Tqven adgilidan<br />

ar daiZvrebiT, vinaidan mSvenivrad iciT, rom matarebeli relsebs gahyveba, Tqvens<br />

gverdiT Caivlis, da, miuxedavad imisa, rom Tqveni sxeuli safrTxis signals iZleva,<br />

Tqven arafers ar riskavT. meore SemTxvevaSi, viTareba ufro gaurkvevelia. Tqven<br />

winaswar ver gansazRvravT spilos qcevas. Tqven iq rom ar yofiliyaviT, spilo,<br />

savaraudod, gayveboda biliks, rogorc is amas Cveulebrivad akeTebs. magram Tqveni iq<br />

yofna masze axdens zegavlenas da SeiZleba gaabrazos kidec. matareblisgan<br />

gansxvavebiT, spilosTan Tqveni urTierToba interaqciulia (matarebelTan araa<br />

interaqciuli, imitom rom Tqveni arseboba-araraseboba ar axdens gavlenas<br />

matareblis qcevaze), da Sesabamisad am urTierTqmedebis Sedegi konteqstualurad<br />

ganpirobebulia. anu, Tuki spilo moTvinierebulia, da Tqvendami SeCveuli, anu Tqvens<br />

Soris ndoba da nacnoboba arsebobs, safrTxe praqtikulad ar arsebobs. magram Tuki<br />

spilo veluria, interaqciis Sedegi SeiZleba Tqvens Soris arsebul ZalTa<br />

Tanafardobaze iyos damokidebuli. magaliTad, Tuki Tofi gaqvT da nadirobas<br />

apirebT, erTia, xolo Tuki spilosi geSiniaT da girCevniaT gzidan gaecaloT — sxva.<br />

Tanamedroveobis institutebi universalisturia, anu maTi funqcionireba<br />

winaswarmetyvelebadia, rogorc matareblis marSruti. mgzavrs, romelic dgas baqanze,<br />

ar sWirdeba Tofis srola, raTa aiZulos memanqane gaaCeros da waiyvanos is<br />

daniSnulebis adgilas. mgzavrma icis, Tu ras unda elodes matareblisgan, da es codna<br />

aZlevs SesaZleblobas dagegmos Tavisi gadaadgileba, moifiqros moqmedeba, romelic<br />

windawin gansazRvrul Sedegs gamoiRebs.<br />

amasTan, Tanamderoveobis institutebi universaluria, anu indiferentuli im<br />

konteqstis mimarT, romelSiac isini moqmedeben. matareblisTvis absoluturad<br />

sulerTia, Tu vin dgas baqanze, Tundac aravin ar idges, is iq mainc gaaCerebs. cxadia, aq<br />

laparakia matareblis `idealur tipze” da ara, magaliTad, dasavleT saqarTvelos<br />

viTarebaze, sadac zogjer SesaZlebelia, memanqanes dauZaxo rom man Tqvens sofelTan<br />

Seanelos svla da CagsvaT matarebelSi - rac kidev ufro savaraudoa, Tuki memanqane<br />

Tqveni mezobelia an axlobeli. maSin matareblis moZraoba ukve emorCileba ara<br />

pirveli tipis — universalur — logikas, aramed meore tipis — partikularistul —<br />

mimarTebebs. is xdeba interaqciuli, da misi Sedegebi ganpirobebulia im ZalisxmeviT,<br />

romelsac mxareebi iCenen am interaqciis dros. pirveli tipis institutebi atareben<br />

neitralur, obieqtur xasiaTs im gagebiT, rom yovelTvis erTnairad moqmedeben da<br />

winaswarmetyvelebad Sedegs iZlevian, maSin rodesac meore tipis urTierTobebi<br />

winaswarmetyvelebad Sedegs ar iZleva.<br />

gidensi `Tanamedroveobas” aigiveebs institutebis mimarT iseTi ndobis<br />

gavrcelebasTan, romelic dakavSirebulia sivrcisa da drois universalizaciasTan,<br />

anu am institutebis advil da calsaxa gadatanasTan da gavrcelebasTan mTel<br />

msoflioSi, universaluri da universalisturi saxiT, rac, gakveulwilad, codnis<br />

faqtoriTaa ganpirobebuli. ndoba am institutebis mimarT ganpirobebulia maTi<br />

winaswarmetyvelebadobiTa da obieqturobiT, funqcionirebis Sinaganad<br />

ganpirobebuli logikiT, romelic mowyvetilia konteqsts da garemoebebs. es aris<br />

40


saeqsperto, samarTlebrivi, racionalur-biurokratiuli (veberiseuli ganmartebiT)<br />

institutebi, romlebiTac iqmneba Tanamedrove saSualo klasis arsebobis saimedo,<br />

sando safuZveli, myari, `Seswavaladi” saarsebo garemo. es institutebi advilad<br />

inacvleben konteqstidan konteqstSi, da, amgvarad, globalizaciisa da modernizaciis<br />

`damrtymel Zalas” warmoadgenen.<br />

ndoba partikularistuli institutebis mimarT, sapirispirod, aris sxva tipis, da<br />

ar efuZneba Sedegebis winaswar ganWvretis SesaZleblobas. instituti individs aZlevs<br />

Sanss, magram Sedegi sxva garemoebebzec aris damokidebuli, kerZod ki TviT individis<br />

Zalisxmevaze. ase, qorwinebis instituti emyareba garkveul warmodgenebsa da normebs,<br />

magram ojaxis arsebobis SenarCunebas yvela wyvili ver axerxebs. momavlis standartsa<br />

da garantias aravin iZleva, yvelaferi ojaxis wevrebzea damokidebuli, imaze, Tu<br />

ramdenad moaxerxeben isini erTmaneTTan aranulovanjamovani, urTierTsasargeblo<br />

urTierTobebis agebas. sapirispirod, universalistur institutebSi, rodesac,<br />

magaliTad, mwvane Suqi inTeba gzaze gadasvlisas, wesiT es niSnavs ara Sanss gzis<br />

mSvidobianad gadakveTisa, aramed mis garantias. aqve davZenT, rom institutebis<br />

<strong>for</strong>malurad daTqmuli universalizmi realurad srulad ar xorcieldeba, da miT<br />

ufro naklebad xorcieldeba, rac ufro aradasavluri qveynebisken vinacvlebT. ase,<br />

samxreTis qveynebSi, anTebuli mwvane Suqi swored rom Sansia, da ara garantia gzis<br />

mSvidobiani gadakveTisa, vinaidan moZraobis <strong>for</strong>maluri wesebi ki arsebobs, magram<br />

xSirad araferi ar Rirs, xolo gzebze bevria `jigiti”, romlebic swored Sansebze<br />

arian orientirebuli, da ara garantiebze.<br />

“me ar var relativisti” — ambobs gelneri (Tavi 29, gv.217 rus) `da iseTi<br />

WeSmaritebis arseboba, romelic scdeba kulturul barierebs, meCveneba adamianTa<br />

arsebobis yvelaze mniSvnelovan faqtad. es faqti imavdroulad <strong>samoqalaqo</strong><br />

sazogadoebis erT-erTi sawyisia, vinaidan man uzrunvelyo misi warmoSobis umTavresi<br />

piroba — Semecnebis, kognituri zrdis ganviTareba da absolutizmis uaryofa”.<br />

winaswarmetyvelebadoba, universaluroba da neitraluroba aris is<br />

maxasiaTeblebi, romlebic gelneriseul socialur modulur struqturas axasiaTebs.<br />

adamianis moduluroba niSnavs misi qcevis garkveuli universaluri standartis<br />

arsebobas, romelic damoukidebelia mocemuli adamianis politikuri da<br />

msoflmxedveluri Taviseburebebisgan, misi politikuri, socialuri da ekonomikuri<br />

Zalauflebisgan (sxva adamianebTan arsebuli ZalTa balansisgan). sxva sityvebiT, es<br />

niSnavs adaminebs Soris universalisturi eTikis moqmedebas, rac individualizmis<br />

safuZvelia. im eTikisa, romelsac gelneris winamorbedi liberalebi icavdnen, da<br />

romlis sawyisi TviT adamianSia, da ara mis garemocvaSi, TviT adamianis ganwyobaSi iyos<br />

orientirebuli gaTvlad, codniT uzrunvelyofil, saimedo momavalze. mis<br />

Tavisuflebas uzrunvelyofs misi unari gansazRvros sakuTari momavali, rac mxolod<br />

universalisturi institutebis funqcionirebis fonzea SesaZlebeli.<br />

gelneris midgomis naklovaneba swored mis calmxrivobaSia. moduluri adamiani<br />

ver amyarebs interaqciul urTierTobebs — urTierTobebs, romlis drosac is axerxebs<br />

gavlena moaxdinos sxvebze (da sxvebis zemoqmedebas ganicdis). sxvebTan misi moduluri<br />

SekavSirebis sixiste ganapirobebs am urTierTobis dros yvela monawilis<br />

Tavisuflebas. magram zogjer Cven ar gvinda Tavisufleba sazogadoebisgan, rogorc<br />

ar gvinda Tavisufleba Cveni axloblebisgan. Tuki gvinda, rom movaxdinoT zegavlena<br />

<strong>sazogadoeba</strong>ze, da mzada varT amisTvis `gavixsnaT~, maSin gza unda gaikafos<br />

arauniversalizebul sferoSi, sadac aravin icis, Tu ras moelodos erTimeorisgan,<br />

sadac SesaZlebelia aranuljamovani Sedegi, romelsac mxareTa erToblivi Zalisxmeva<br />

warmoqnis.<br />

41


literatura:<br />

Gellner Ernest, 1996 Conditions of liberty : civil society and its rivals. New York, N.Y. : Penguin<br />

Books chapters 10, 11,12,29<br />

A.B. Seligman. 1997 The Problem of Trust. Princeton University Press, chapter 4: Public and<br />

private in political thought: Rousseau, Smith and some contemporaries. pp.103-123<br />

Jan-Jak ruso, sazogadoebrivi kontraqti, Tbilisi, 1997, SerCeva wigni 1, wigni 2-<br />

dan, 10 gv.<br />

Adam Smith. The Theory of Moral Sentiments<br />

Ханна Арендт Vita Activa или о деятельной жизни. «Алетейя», С-Пб, 2000<br />

Elster John, 1997 The Market and the Forum: Three Varieties of Political Theory. in: Deliberative<br />

democracy: essays on reason and politics ed.Bohman Cambridge, Mass. : MIT Press<br />

42


leqcia 6<br />

demokratia: sami politikuri tradicia<br />

jer kidev 1997 wels cnobili analitikosi farid zaqaria werda, rom msoflios sul<br />

ufro da ufro met qveyanaSi `demokratiulad arCeuli reJimebi . . . ugulebelyofen<br />

maTi Zalauflebis konstituciur farglebs da sakuTar moqalqeebs ZiriTad<br />

uflebebsa da Tavisuflebebs arTmeven”. demokratizaciis mesame talRam msoflioSi<br />

axali fenomeni, axali tipis reJimi warmoqmna, romelsac araliberaluri demokratiis<br />

saxeli ewoda. am reJimma iseTi maxasiaTeblebi SeiZina, romlebic Zvel liberalur<br />

demokratiebSi ar iyo warmodgenili. Zveli dasavluri demokratiebisgan gansxvavebiT,<br />

am reJimebSi masobrivi demokratia da sayovelTao xmis ufleba ufro adre da<br />

safuZvlianad damkvidrda, vidre konstituciuri liberalizmi: `demokratia yvavis,<br />

konstituciuri liberalizmi ki — ara”. sayovelTaod arCeuli, popularuli<br />

mmarTvelebi ar eridebian imas, rom parlamentebsa da konstituciis CarCoebs gverdi<br />

auaron, qveyana saprezidento brZanebulebebiT marTon, saxelmwifo aparati<br />

opoziciisa da Tavisufali presis winaaRmdeg gamoiyenon da adamianis konstituciuri<br />

uflebebi Selaxon. es movlenebi mraval da mraval qveyanaSia dafiqsirebuli, rogorc<br />

laTinur amerikaSi, aseve yofil sabWoTa respublikebSi. regularuli da sayovelTao<br />

arCevnebis Catareba am qveynebSi ver uzrunvelyofs kanonis uzenaesobas, korufciis<br />

SezRudvasa da karg mmarTvelobas Zalauflebis konstituciur CarCoebSi. aseTi<br />

qveynebis ricxvs saqarTveloc miekuTvneba.<br />

demokratia, konstitucionalizmi da liberalizmi araliberalur demokratiebSi<br />

erTmaneTTan gadaulaxav winaaRmdegobaSi modis. saqme isaa, rom konstitucionalizmi<br />

da liberalizmi, orive arsebiTad xelisuflebis SezRudvis, SezRuduli<br />

mmarTvelobis Teoriasa da praqtikas ganasaxiereben, xolo demokratia xalxis<br />

umravlesobis mier arCeul liderTa xelSi Zalauflebis maqsimalur akumulirebasa da<br />

gamoyenebas eswrafvis. maSin, roca Zvel demokratiebSi demokratiis,<br />

konstitucionalizmisa da liberalizmis principebi garveul dabalansebul sistemas<br />

qmnis, axal demokratiebSi demokratiis principebi aSkarad Warbobs da Zirs uTxris<br />

liberaluri demokratiis arsebobisTvis aucilebel danarCen komponentebs:<br />

`demokratiulad arCeul mTavrobebs axasiaTebT imis dajerebis tendencia, rom maT<br />

absoluturi Zalaufleba ekuTvniT, aman ki SeiZleba Zalauflebis centralizacia<br />

gamoiwvios”. igive movlenas aRwers o’doneli, rodesac miuTiTebs, rom Zlier<br />

liderebs, romlebsac sjeraT, rom xalxis saxeliT laparakoben, gulwrfelad ar<br />

esmiT, Tu ratom unda dauqvemdebaron Tavisi Zalaufleba konstituciur SezRudvebs,<br />

Tuki is, rasac isini akeTeben (rogorc wesi ki es korufciasTan brZolas exeba xolme),<br />

xalxisTvis sikeTis momtania.<br />

axali demokratiebis gamocdileba cxadyofs, rom araliberalur demokratiebSi<br />

konstitucionalizmis damkvidreba bevrad ufro Znelia, vidre met-naklebad<br />

samarTliani arCevnebis Catareba. tokviliseulma gafrTxilebam, rom xalxis<br />

umravlesobis nebam SeiZleba pirovnebis Tavisufleba SezRudos, axal demokratiebSi<br />

TvalnaTlivi institucionaluri gansaxiereba hpova.<br />

sasargebloa, farid zaqarias dixotomiis garda (demokratia- liberaluri<br />

konstitucionalizmi) ganvixiloT o’donelis SedarebiT ufro Rrma trixotomia:<br />

demokratia, liberalizmi, respublikanizmi. (Semdgomi msjeloba G. O'Donnell. Illusions<br />

about Concolidation. Journal of Democracy, v. 7, N.2, 1996 da G. O'Donnell. Horisontal<br />

Accontability in New Democracies. Journal of Democracy, v.9, N.3, 1998-is mixedviT)<br />

43


liberalur demokratiebs axasiaTebT ara marto demokratiisadmi erTguleba,<br />

aramed sxva politikuri tradiciebis arsebobac. rogorc wesi maTSi igulisxmeba ori<br />

komponenti, ori politikuri tradicia, romelic didwilad gansazRvravs Tanamedrove<br />

demokratiebis saxes - demokratia da liberalizmi. maTTan erTad arsebobs mesame<br />

tradicia, romlisganac aseve ganuyofelia Tanamedrove demokratiis arseboba - es<br />

aris respublikanizmi. ori politikuri tradiciis - liberalizmisa da<br />

respublikanizmis sisusteze laTinuri amerikis qveynebSi miuTiTebs gilermo<br />

o’doneli, rodesac cdilobs axsnas am qveynebSi damkvidrebuli politikuri reJimebis<br />

Taviseburebebi, maT Soris ara marto demokratiis araliberaluroba, aramed<br />

korufciac.<br />

demokratia, liberalizmi da respublikanizmi sxvadasxva istoriul da<br />

inteleqtualur tradiciaSi iReben saTaves. demokratia saTaves iRebs Zvel aTenSi;<br />

respublikanizmi - winaimperiul romSi da zogierT Suasaukunovan italiur qalaqSi;<br />

liberaluri tradicia scenaze gamodis Suasaukunovani evropis feodalur<br />

sazogadoebebSi, xolo Semdgom lokis inglisSi da monteskies safrangeTSi.<br />

winaaRmdegobrioba, romelic am sam tradicias Soris arsebobs, qmnis rTul nazavs,<br />

Tanamedrove demokratiis Ria da dinamiur <strong>for</strong>mas.<br />

liberalizmi icavs individs da mis uflebebs, romlebic arc erTma Zalauflebam ar<br />

SeiZleba Selaxos, da amgvarad, kerZo sferos ganixilavs, sazogadoebriv sferosTan<br />

sapirispirod, im asparezad, sadac yvelaze srulad xdeba adamianis realizeba.<br />

respublikanizmi, iseve rogorc liberalizmi, mkafiod ganasxvavebs kerZo da<br />

sazogadoebriv sferoebs, magram sxva mizezis gamo. respublikanizmi xazs usvams<br />

pirovnebis, miT ufro, mmarTvelis valdebulebebs sazogadoebis winaSe da Tvlis, rom<br />

adamianis umaRlesi Rirsebaa sazogadoebis uangaro samsaxuri.<br />

Sesabamisad, sazogadoebriv sferos, sazogadoebriv interess liberalizmi da<br />

respublikanizmi sxvadasxva Sinaarss aniWebs. liberalizmisTvis sazogadoebrivi<br />

interesi es aris yvelas interesi, kerZo interesebis nakrebi da maTgan gamomdinare<br />

jamuri Sedegi. respublikanizmisTvis es aris saerTo interesi, interesi, romelic<br />

maRla dgas TiToeul kerZo interesze da, romelsac kerZo interesi SeiZleba Seewiros<br />

kidec.<br />

gansxvavebuli Rirebuleba, romelsac liberalizmi da respublikanizmi aniWebs<br />

kerZo da sazogadoebriv sferos, iwvevs gansxvavebul daskvnebs politikuri<br />

uflebebisa da movaleobebis, moqalaqeobisa da <strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis Sesaxeb, sxva<br />

sakiTxebTan dakavSirebiT, romelic politikuri debatebis arsia. yvela es debatebi<br />

gamomdinareobs im mkafio zRvaris arsebobidan, romelic asxvavebs kerZosa da<br />

sazogadoebrivs, da romelic orive tradiciis mieraa xazgasmuli.<br />

miuxedavad am winaaRmdegobrivi Sinagani logikisa, liberalizmsac da<br />

respublikanizmsac aqvs mniSvnelovani Tanxvedra, romelic ganapirobebs maT organul<br />

Tanaarsebobas erTi sazogadoebisa da erTi demokratiuli sistemis CarCoebSi: orive<br />

realizdeba kanonisa da samarTlebrivi saxelmwifos pativiscemaSi. ra gziTac ar unda<br />

iaroT, liberaluriT Tu respublikuriT, mixvalT iseTi samarTlebrivi wesrigis<br />

aRiarebamde, romelSic adamianis da sazogadoebis urTierTobas aregulirebs<br />

universaluri, yvelasaTvis erTnairi kanoni. es kanoni ara marto icavs adamianis<br />

universalur (yvelasTvis erTnair) Tavisuflebebs, aramed gansazRvravs mis<br />

valdebulebebs sxva adamianebis, sazogadoebis winaSe. Sedegad Tanamedrove<br />

demokratiis moqalaqe aris ara marto Tavisufali, aramed pasuxismgebeli, misi<br />

Tavisufleba ganuyofelia sazogadoebis (da ara mxolod sakuTari Tavisa da sakuTari<br />

ojaxis) winaSe misi pasuxismgeblobisgan.<br />

44


odesac vambobT, rom sazogadoebrivi da kerZo sferoebi erTmaneTisgan<br />

gancalkevebulia, es sulac ar niSnavs am sferoebis erTmaneTisgan damoukideblad<br />

arsebobas. liberalizmisgan da respublikanizmisgan gansxvavebiT, demokratia ki ar<br />

aSoriSorebs erTmaneTisgan kerZos da sazogadoebrivs, aramed piriqiT - maT Soris<br />

kavSirs amyarebs. demokratiis meqanizmebSi Cadebulia is, rac axdens kerZo da<br />

sazogadoebrivi interesebis erTmaneTze mibmas. demokratiis CarTviT xdeba swored<br />

interesTa mravalnairi konfliqtebis mogvareba, rogorc kerZo pirTa, aseve<br />

sazogadoebis sxvadasxva jgufebs Soris.<br />

demokratia, respublikanizmisgan gansxvavebiT, ar moiTxovs mmarTvelebisgan<br />

gansakuTrebul keTilSobilebas; piriqiT, demokratia gulisxmobs, rom nebismiers<br />

SeuZlia qveynis marTva. aseve, demokratia, liberalizmisgan gansxvavebiT, ar fiqrobs,<br />

rom pirovneba daculi unda iyos imisgan, rasac xalxi, xalxis umravlesoba gadawyvets.<br />

demokratia uzrunvelyofs liberalizmisa da respublikanizmis mier daSoriSorebul<br />

kerZo da sazogadoebriv sferoebs Soris harmoniuli balansis damyarebas.<br />

bolo ramdenime saukunis ganmavlobaSi es sami tradicia gaerTianebula<br />

mravalnairad da cvalebadad. nebismieri maTganisTvis gadaWarbebuli upiratesobis<br />

miniWebam SeiZleba demokratias safrTxe Seuqmnas. demokratia liberalizmisa da<br />

respublikanizmis gareSe SeiZleba umravlesobis tiraniad gardaiqmnas, liberalizmi<br />

demokratiisa da respublikanizmis gareSe - plutokratiad, xolo respublikanizmi<br />

liberalizmisa da demokratiis gareSe gadagvardeba TviTdajerebuli elitis<br />

paternalistur mmarTvelobad.<br />

qveynis konstitucia da kanonmdebloba, romelic teritoriulad gansazRvruli<br />

saxelmwifos arsebobas ukavSirdeba, yvela am tradiciis najeria. saxelmwifo aris<br />

demokratiis meoTxe komponenti, romelic misi xasiaTis mniSvnelovan elementebs<br />

gansazRvravs.<br />

bevri qveyana, romlisTvisac, inglisisgan Tu safrangeTisgan gansxvavebiT,<br />

demokratia `saxlSi nazardi produqti~ araa, xSirad cdilobs daamkvidros is kanonebi<br />

da konstitucia, romelic ganviTarebuli demokratiebisTvis damaxasiaTebel<br />

Tanamedrove politikur da ekonomikur mowyobas Seefereba. am dros iwyeba usasrulo<br />

kamaTi imaze, Tu ra aris ukeTesi - cxovreba aigos am kanonebisa da institutebis<br />

Sesabamisad, Tu kanonebi SemuSavdes realuri cxovrebis mixedviT. cxadia, orive mxare<br />

mxedvelobaSi misaRebia. magram ufro arsebiTia is, rom Tavad universalisturi<br />

kanonebis SemoReba Tanamedroveobis niSania, Tanamedrove epoqis movlena. maT ukan<br />

dasavleTSi liberaluri da respublikuri tradiciebi dgas, romelic Znelad Tu<br />

gascda dasavleTis sazRvrebs, miuxedavad sxva samyaros mravali qveynis pretenziisa,<br />

demokratiis saxeli darqmeoda. dasavleTSi liberaluri da respublikuri<br />

principebis gabatoneba ki am mxriv ukavSirdeba erovnuli samarTlebrivi saxelmwifos<br />

Camoyalibebas da kapitalizmis damkvidrebas.<br />

erovnuli saxelmwifo iRebs sakuTar Tavze samarTlianobis dacvis funqcias mas<br />

mere, rac xorcieldeba samarTlis kodireba kanonebis saxiT da samarTlebrivi kanonis<br />

dacva xdeba samarTlebirivi saxelmwifos funqcia. amdenad samarTali realizdeba<br />

kanonis meSveobiT, da ara piriqiT - samarTlianobis damkvidreba kanonidan<br />

gamomdinareobs. samarTlianobis damkvidrebas universaluri kanonis gziT<br />

safuZvelSi unda edos samarTlianobis universalisturi principebi, iseTi, rogorsac<br />

dasavleTSi demokratia, liberalizmi da respublikanizmi warmoadgenen. SesaZlebelia<br />

ki, samarTlebrivi saxelmwifos arseboba <strong>sazogadoeba</strong>Si samarTlianobaze raime saxis<br />

universalisturi Sexedulebebis arsebobis gareSe?<br />

Tanamedrove kapitalizmis da sabazro ekonomikis ganviTarebis kavSiri<br />

45


liberalizmTan da respublikanizmTan aseve SeiZleba ganvixiloT kerZo da<br />

sazogadoebrivi sferos daSoriSorebis sibrtyeSi. swored kerZos da sazogadoebrivis<br />

daSoriSoreba xdis SesaZlebels iseT sazogadoebriv mowyobas, rodesac ekonomikuri<br />

da politikuri Zalaufleba aRaraa moqceuli erTian piramidaSi. kapitalisti<br />

SeiZleba iyos bevrad ufro mdidari xelisuflebis nebismier warmomadgenelze ise,<br />

rom misi Tavisufleba ar iyos Selaxuli (Tavisuflebis dacvis liberaluri principi),<br />

xolo respublikanizmis Sedegia is, rom xelisufali, romelic <strong>sazogadoeba</strong>s uangarod<br />

emsaxureba, sanacvlod sayovelTao aRiarebas moixveWs, rac mis uangarobas aniWebs ara<br />

altruizmis, aramed racionalurobis elfers.<br />

amdenad, Tanamedroveobis epoqaSi dasavleTis qveynebSi sazogadoebrivis da<br />

kerZos, saxelmwifos da ekonomikis calke sferoebad Camoyalibeba (rac aseve<br />

<strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis warmoqmnas ukavSirdeba) SeiZleba demokratiuli,<br />

liberaluri da respublikuri principebis WrilSi ganvixiloT. am sferoebis es<br />

araTanxvedra mniSvnelovania ara mxolod kanonis uzenaesobis damkvidrebisTvis,<br />

aramed warmomadgenlobiTi demokratiis normaluri funqcionirebisaTvis.<br />

warmomadgenlobiToba, liberalizmi da respublikanizmi<br />

rodesac demokratia pirdapiri demokratiaa, anu sajaro adgilas Sekrebil<br />

moqalaqeTa mier gadawyvetilebebis miRebis nairsaxeobaa, maSin ar arsebobs arCeviTi,<br />

warmomadgenlobiTi xelisufleba da masTan dakavSirebuli problemebi ar Cndeba.<br />

magram Tanamedrove demokratia ZiriTadad warmomadgenlobiT xasiaTs atarebs,<br />

romelic dafuZnebulia mmarTvelebis arCevis principze.<br />

xelisuflebis arCeviT demokratia aTavsebs kerZo interesebis mqone pirovnebas<br />

sazogadoebriv sferoSi, aniWebs mas sazogadoebriv valdebulebebs, magram bevrs<br />

arafers ambobs imaze, Tu rogor unda iqnes mis mier gagebuli misi movaleobebi, ras<br />

unda efuZnebodes misi gadawyvetilebebi. ra principebidan gamomdinare unda<br />

gadawyvitos man konfliqti, romelic SeiZleba gaCndes mis kerZo interesebsa da mis<br />

mier dasacav sazogadoebriv interesebs Soris? an konfliqti sxvadasxva<br />

sazogadoebriv jgufTa interesebs Soris?<br />

warmovidginoT parlamentis deputati, romelic aris feministuri moZraobis<br />

aqtivisti da parlamentSi mosulia qalTa uflebebis dacvis lozungiT. an regionis<br />

warmomadgeneli, an erovnuli umciresobis warmomadgeneli, romelic am umciresobis<br />

uflebebs icavs. ra principebiT unda ixelmZRvanelon am adamianebma ama Tu im<br />

gadawyvetilebis miRebisas? ra aris maTi warmomadgelobiTi funqciis arsi? aq<br />

SesaZloa deputatis mandatis sxvadasxva interpretacia: deputatma unda gamoxatos<br />

Tavisi amomrCevlebis interesebi (imaTi, vinc mas xma misca); deputati gamoxatavs<br />

mTeli mosaxleobis interesebs; deputati misdevs Tavisi partiis politikas; deputati<br />

Tavisufalia moiqces ise, rogorc mas misi sindisi karnaxobs. yovel SemTxvevaSi is<br />

aucileblad aRmoCndeba iseT situaciebSi, rodesac im jgufis interesi, romelsac igi<br />

warmoadgens, garkveulwilad ar emTxveva mTeli sazogadoebis interess - magaliTad,<br />

maswavlebelTa xelfasebis gazrdam SeiZleba gamoiwvios biujetis deficitis zrda da,<br />

amis Sedegad, inflacia, rac mTel <strong>sazogadoeba</strong>s Seexeba.<br />

aq naCvenebia `warmomadgenlobiTobis paradoqsi~, romelic ukavSirdeba<br />

amomrCevelTa kerZo interesebis maT jamur (an saerTo) interesad gadaqcevis process.<br />

interesTa konfliqti, romelic am procesSi iqmneba, mdgomareobs ara mxolod kerZosa<br />

da sazogadoebrivis urTierTmimarTebaSi, aramed urTierTmimarTebaSi sxvadasxva<br />

46


sazogadoebriv interesebs Soris, rogoricaa sxvadasxva jgufuri interesebi,<br />

saxelmwifos interesi da sxva.<br />

liberalizmic da respublikanizmic iZlevian warmomadgenlobiT demokratiaSi am<br />

konfliqtis samarTliani gadaWris scenars, magram sxvadasxva logikidan gamomdinare.<br />

liberalizmi, ganixilavs ra sazogadoebriv interess rogorc kerZo interesTa jams,<br />

romelTagan yvela Tanasworuflebiania, ambobs, rom umravlesobis Tavisufleba ar<br />

unda miiRweodes umciresobis Tavisuflebis SezRudvis xarjze. demokratia, xalxis<br />

mmarTveloba, ar unda gadaiqces umravlesobis tiraniad, amdenad gadawyvetileba unda<br />

miiRebodes molaparakebiTa da SeTanxmebiT, yvelas interesebis gaTvaliswinebiT.<br />

swored amitom, politikosi valdebulia mxari dauWiros kompromisul, yvelas TvalSi<br />

samarTlian winadadebas. respublikanizmi, ganixilavs ra sazogadoebriv interess<br />

rogorc yvelas interesze maRla mdgoms, rogorc ara jamurs, aramed saerTos,<br />

politikosisgan moiTxovs sazogadoebis winaSe valdebulebebis Sesrulebas.<br />

mokled, erTic da meorec amtkicebs imas, rom sazogadoebriv Tanamdebobaze<br />

arCeuli adamiani emsaxureba ama Tu im saxiT gagebul sazogadoebriv interesebs. isini<br />

qmnian miukerZoeblobis eTikur vels, romlis realizeba, garda samarTlebrivi<br />

meqanizmebisa, gulisxmobs am eTikuri normebis gaziarebasa da aRiarebas<br />

xelisuflebaSi myofi adamianebis mier.<br />

horizontaluri angariSvaldebuleba, liberalizmi da respublikanizmi<br />

arCevnebi, romelic tardeba periodulad, warmoadgens amomrCevelTa mier xelisuflebis<br />

kontrolis vertikalur instruments. samwuxarod, es instrumenti, misi<br />

perioduli xasiaTisa da sxva naklovanebebis gamo srulad ver uzrunvelyofs<br />

xelisuflebaze im kontrols, romelic aiZulebs mas dauqvemdebaros Tavisi kerZo<br />

interesebi sazogadoebriv interesebs. amitom iyo, rom demokratiis institucionalur<br />

mowyobaSi Tavis droze gaTvaliswinebul iqna horizontaluri kontrolis<br />

arseboba - xelisuflebis sxvadasxva organoebisa da Stoebis mier Zalauflebis<br />

ganawilebisa da urTierTkontrolis meqanizmebi.<br />

horizontaluri kontroli isaa, rom xelisuflebis sxvadasxva Stoebi<br />

uflebamosilni arian - da realurad asruleben kidec - erTmaneTis zedamxedvelobasa<br />

da kontrols kanonebis dacvis TavalsazrisiT, konstituciurobisa da Zalauflebis<br />

gadametebis Tavidan acilebis mizniT. am kontrolis ararsebobis pirobebSi SeiZleba<br />

dazaraldes demokratiis samive komponenti - demokratiuli, liberaluri da respublikuri.<br />

demokratia zaraldeba, Tu arCevnebi tardeba darRvevebiT, liberalizmi<br />

zaraldeba, Tu irRveva adamianTa uflebebi, xolo respublikanizmi zaraleba, Tu<br />

xelisuflebis warmomadgenlebi arRveven kanons da moqmedeben voluntaristulad.<br />

Tu pirveli da meore yovelTvis iwveven protests, ukanaskneli yvelaze iSviaTad<br />

aRiqmeba rogorc boroteba, da zogjer arc Seicavs borot ganzraxvas. marTlac,<br />

prezidenti, romelic konstituciis moTxovnebis sawinaaRmdegod Slis arapopularul<br />

parlaments, SeiZleba patriotuli mosazrebebiT xelmZRvanelobdes da xalxis mowonebasac<br />

imsaxurebdes. magram is imavdroulad Slis saxelmwifo mowyobis safuZvlebs,<br />

efeqtur da avtonomiur institutebs, romlebmac erToblivad, kompleqsSi unda<br />

ganaxorcielon Zalaufleba da gainawilon pasuxismgebloba.<br />

axal demokratiebSi Zalauflebis amgvari gadameteba, xelisuflebis sxva Stoebis<br />

dasusteba, rogorc wesi, prezidentebisgan momdinareobs. marTaven ra xalxis saxeliT,<br />

isini xSirad ar Tvlian saWirod daeqvemdebaron kanonis moTxovnebs. amgvari<br />

47


erTpirovnuli mmarTvelebis Zalaufleba ar aris usazRvro, maTac uwevT kompromisebze<br />

wasvla rogorc mokavSire, ise opoziciuri politikuri Zalebis interesebidan<br />

gamomdinare. magram amgvari kompromisebi sul sxva, arakonstituciur wesebsa da<br />

normebs eyrdnoba, amwuTieri, koniunqturuli da intriganuli xasiaTis TamaSis<br />

elfers atarebs.<br />

horizontaluri angariSvaldeblebis darRveva asustebs demokratias,<br />

gansakuTrebiT ki mis respublikur da liberalur komponentebs. is qmnis safuZvlebs<br />

imisaTvis, rom politikosebma gamoiyenon Tavisi Tanamdebobebi borotad, rac<br />

dauSvebelia respublikuri normebidan gamomdinare. amave dros igi qmnis safuZvels<br />

imisaTvisac, rom calkeulma saxelmwifo struqturebma gadametebuli Zalaufleba<br />

moipovon, rac dauSvebelia liberaluri normebidan gamomdinare.<br />

demokratia SeiZleba arsebobdes, da arsebobs kidevac, liberaluri da<br />

respublikuri komponentebis sisustis fonzec. magram amgvar demokratias axasiaTebs<br />

xolme maRali korufcia (respublikanizmis nakleboba) da SedarebiT naklebad -<br />

Zalauflebis gadameteba (liberalizmis nakleboba). naklebad imitom, rom rogorc ki<br />

Zalauflebis gadameteba garkveul zRvars cdeba, reJimi demokratiulobis saxels<br />

kargavs. erTi ki faqtia - demokratia TavisTavad, liberalizmisa da respublikanizmis<br />

gareSe, korufciisa da Zalauflebis gadametebis problemebis mogvarebas ver<br />

axerxebs.<br />

literatura:<br />

g.JorJoliani, T.berekaSvili, m. musxeliSvili. demokratia gardamaval<br />

sazogadoebebSi, saxelmZRvanelo, Tbilisi, 2002<br />

G. O'Donnell. Illusions about Concolidation. Journal of Democracy, v. 7, N.2, 1996<br />

G.O'Donnell. Horisontal Accontability in New Democracies. Journal of Democracy, v.9, N.3, 1998<br />

48


leqcia 7<br />

demokratiis diskursuli Teoria da <strong>samoqalaqo</strong> <strong>sazogadoeba</strong><br />

hana arendtis mixedviT (Vita activa), politikuri Zalaufleba aravis ar ekuTvnis,<br />

politikuri Zalisgan gansxvavebiT, igi arsebobs adamianTa Soris sivrceSi da iqmneba<br />

(mJRavndeba) maT urTierTqmedebaSi _ action-Si, romelic mdgomareobs nabijis<br />

gadadgmaSi, aramaterialur qmnadobaSi, komunikaciis fenomenis SeqmnaSi.<br />

hana arendti am politikuri sferos izonomiaze saubrobs _ sivrciTi Tanasworobis<br />

<strong>for</strong>maze, rac jer kidev aristoteledan momdinareobs (ix. agreTve, kola,<br />

politikuri sociologia). magram politikuri sfero ar aris aucileblobiT izonomiuri.<br />

politikuri Zalauflebis faruli struqturebi xSirad araTanasworuflebiania,<br />

asimetriuli da, fukos Tu davujerebT, mxolod asimetriulad unda moiazrebodes.<br />

ufro gasagebi rom gaxdes, Tu ra igulisxmeba politikuri Zalauflebis farul<br />

struqturaSi (pattern), moviyvan erT magaliTs. amas winaT, saqarTvelos erT-erT<br />

regionSi tardeboda RonisZieba _ saiubileo saRamo. adgilobrivi mosaxleoba da<br />

adgilobrivi xelisufleba, Sekrebilebi gamoCenili qarTvelis saxl-muzeumis ezoSi,<br />

moTminebiT elodebodnen sapatio maRalCinosnis stumrobas Tbilisidan. gamzadebul<br />

tribunaze idga mikrofonebi, dinamikebidan radios musika ismoda, xalxi ijda maT win<br />

wriulad an seirnobda axlo-maxlo. ori saaTis ganmavlobaSi, rac am lodinSi gavida,<br />

aravin ecada mikrofonTan misuliyo da komunikaciis damyarebis iniciativa Tavis<br />

xelSi aeRo. sajaro sivrce carieli darCa manam, sanam daiwyeboda oficialuri<br />

RonisZieba winaswar dagegmili gamosvlebiT da Semajamebeli koncertiT.<br />

yvelas kargad moexseneba, rom saqarTvelos ar aklia adamianebi, visac SeuZlia<br />

sufris warmarTva da visac Tamadobis niWi da midrekileba gaaCnia. kerZo situaciebSi<br />

da saubrebSi adamianebs gambedaoba da mWevrmetyveleba ar akliaT, magram mikrofoni<br />

da oficialuri RonisZiebis mdgomareoba, es sul sxva sajaro sivrcea da am sivrceSi,<br />

rogorc Cans, mkacri tabu adevs TviTiniciativas - simboluri Zalaufleba, romelsac<br />

carieli mikrofoni ganasaxierebda, ekuTvnoda iq armyof did ufrosobas da misi<br />

Selaxva veravin gabeda. komunikacia ver Sedga, mosaxleoba pasiuri obieqtis rolSi<br />

darCa bolomde.<br />

postsabWoTa adamianebis uunaroba daamyaron komunikacia sajaro sivrceSi — es,<br />

hana arendtis mixedviT, aris maTi politikuri daTrgunulobis Sedegi, vinaidan<br />

urTierToba adamianebs Soris yovelTvis aris politikuri aqti, oRon gansxvavebuli<br />

mniSvnelobiT. adamianTa saqmianoba SeiZleba iyos sami tipis — jafa, muSaoba da<br />

moqmedeba. am sami tipidan moqmedeba aris umaRlesi <strong>for</strong>ma, da is politikur xasiaTs<br />

atarebs. wina leqciis terminologiiT, is interaqciulia, da masSi adamianis umaRlesi<br />

moqalaqeobrivi Rirseba gamoixateba.<br />

magram adamianTa urTierToba ara mxolod am (respublikuri) gagebiT aris<br />

politikuri. is politikurobis sam gansxvavebul eTikas moicavs, romlebsac Cven<br />

dabla ganvixilavT.<br />

49


demokratia liberalizmi respublikanizmi<br />

legitimacia umravlesoba erTi yvela<br />

aqtorebi politikosebi eqspertebi elitebi<br />

sagani<br />

subieqturoba,<br />

interesi<br />

obieqturi codna<br />

morali<br />

wyaro xalxi sinamdvile,<br />

faqtobrioba<br />

religia, kultura,<br />

erovnuloba<br />

droiTi<br />

orientacia<br />

mokle saSualo usasrulo<br />

konfliqti<br />

umravlesoba/<br />

umciresoba<br />

pirovneba/pirovneba<br />

pirovneba/<strong>sazogadoeba</strong><br />

agenti darwmuneba damtkiceba aRzrda/trans<strong>for</strong>macia<br />

Rirebulebebi arCevnebi/<br />

uzurpacia<br />

kanoni/qaosi<br />

warmomadgenlobiToba<br />

/korufcia mikerZoeba<br />

media televizia Jurnali wigni<br />

qmnis reJims institutebs struqturebs<br />

veberi qarizma samarTlebrivracionaluri<br />

tradicia<br />

safrangeTis<br />

revolucia<br />

Egalite Liberte Fraternite<br />

habermasi dramaturgiuli instrumentuli komunikaciuri<br />

warmoidgineT, rom mravalricxovani kampania iRebs gadawyvetilebas imaze, Tu sad<br />

gaataros dasvenebis dRe — tyeSi, mdinaresTan Tu mTaSi. savaraudod, gadawyvetileba<br />

miRebuli iqneba xmaTa umravlesobiT — wavlen iq, sadac yvelaze met adamians unda<br />

wasvla.<br />

es aris gadawyvetilebis miRebis demokratiuli gza — xmaTa umravlesobiT. am wess<br />

mimarTaven, rodesac saqme exeba garkveul subieqturobas — magaliTad, rodesac<br />

sxvadasxva adamianebs aqvT gansxvavebuli survilebi da interesebi, an, magaliTad,<br />

50


odesac laparakia ganusazRvrel momavalze da samomavlo SesaZlo ganviTarebaze. aq<br />

aravis SeuZlia winaswar danamdvilebiT sinamdvilis ganWvreta iseT sakiTxze,<br />

magaliTad, Tu `vin iqneba saqarTvelosTvis ukeTesi prezidenti — petre Tu pavle?”<br />

subieqturad SeiZleba vivaraudoT, magram danamdvilebiT Tqmis SeuZleblobis gamo<br />

isev kenWisyras mivmarTavT.<br />

Tumca, gadawyvetileba ar miiReba yvela SemTxvevaSi xmaTa umravlesobiT. zogjer<br />

aucilebelia yvelas xmebi, da ara umravlesobis survili. ase magaliTad, zemoaRweril<br />

SemTxvevaSi, SeiZleba aRmoCndes, rom yvelas unda wasvla tyeSi, magram jgufis erTi<br />

wevri acxadebs, rom mas aqvs alergia, da rom tyeSi wasvla misTvis lamis sasikvdilo<br />

safrTxesTan aris dakavSirebuli. amgvar viTarebaSi am adamianis interesebis<br />

ignorireba da umravlesobis survilis dakmayofileba uzneoba iqneboda. savaraudod,<br />

jgufi airCevs sxva marSruts, romelic yvelasTvis usafrTxo iqneba.<br />

amgvarad, Tuki umciresobis sicocxles an sxva ZiriTad uflebebs umravlesobis<br />

nebis ganxorcielebis Sedegad safrTxe emuqreba, gadawyvetilebas xmaTa<br />

umravlesobiT ar Rebuloben. am SemTxvevaSi saWiroa konsesusi — yvelas Tanxmoba,<br />

yovelgvari gamoklebis gareSe. yvelas SeTanxmebis safuZvelze Rebuloben<br />

gadawyvetilebebs maSin, rodesac saqme exeba moralisa da eTikis sakiTxebs, rodesac<br />

saWiroa usamarTlobis Cadenis Tavidan acileba. ase xdeba, magaliTad, rodesac jgufi<br />

awesebs morigeobas imaze, Tu vin moamzadebs saWmels. yvela unda iyos Tanaxma, rom es<br />

usiamovno valdebuleba moixados, da Tavisi wili Tavisufali dro sxvebTan erTad<br />

saerTo saqmis keTebaze daxarjos; samarTliania, rom yvelam Tanabrad gainawilos<br />

mosabezrebeli saqmeebis keTeba, da usamarTloba iqneba, Tuki isini mxolod nawils<br />

daekisreba.<br />

amasTan, arsebobs gadawyvetilebebi, romlebic arc xmaTa umravlesobiT, da arc<br />

yvelas xmebiT ar miiReba. Tuki zemoxsenebulma jgufma ar icis, Tu ra mimarTulebiT<br />

unda iaros — CrdiloeTiT Tu samxreTiT — dasaxuli miznis misaRwevad, erTaderTi,<br />

rac mas uSvelis- es aris mcodne adamiani, romelic an adgilobriv geografiaSi erkveva<br />

kargad, an ruqa da kompasi aqvs. mokled, es is SemTxvevaa, rodesac dasadgenia<br />

konkretuli faqtobrivi, Tu obieqturi codna.<br />

gasagebia, rom orjer oro ras udris, an sworia Tu ara ainStainis Teoria, es aris is<br />

sakiTxebi, romelTa gadawyveta xmaTa umravlesobiT uazrobaa, iseve rogorc yvelas<br />

xmebiT. Tuki erTma adamianma icis, Tu ras udris orjer ori, mas ar sWirdeba sxvebis<br />

gamokiTxva, rom swori pasuxi gansazRvros. aseve, Tu erTma adamianma icis, Tu ra gziT<br />

aris saWiro siaruli miznis misaRwevad, gadawyvetilebis miReba swored mas unda<br />

miendos.<br />

amdenad, Cven gvaqvs gadawyvetilebaTa miRebis sami wyaro, sami eTika, romlebic<br />

aweseben legitimur gadawyvetilebebs, anu sazRvraven am gadawyvetilebaTa<br />

legitimurobis dadgenis xasiaTs. esenia gadawyvetilebaTa miReba umravlesobis<br />

xmebiT, yvelas xmebiT da erTis xmiT.<br />

am sam eTikas, sam wess, Cven Sesabamisad vuwodebT demokratiul, respublikur da<br />

liberalur legitimacias.<br />

miaqcieT yuradReba <strong>for</strong>mulirebas `vuwodebT”. TviT cnebebi `demokratia,<br />

respublikanizmi da liberalizmi” gamoiyeneba zogadad garkveuli, Tumca ki farTod<br />

ganfenili mniSvnelobebiT. Cven rom gveTqva ara `vuwodebT”, aramed `esenia”, Cven<br />

mogviwevda axlave imis dasabuTeba, rom es marTlac asea. anu maSin unda agveRo rogorc<br />

minimum klasikuri naSromebi, romlebic demokratiis, liberalizmisa da<br />

respublikanizmis politikuri azrovnebis qvakuTxedebs warmoadgenen, da dagvewyo<br />

imis garCeva, Tu ramdenad Seesabameba Cveni gageba am naSromebis ideebs.<br />

51


Cven aq sxva gziT mivdivarT. Cven jer ganvixilavT legitimaciis am sam gansxvavebul<br />

wess, SeviswavliT maT siRrmiseulad, xolo Semdeg davubrundebiT klasikosebs da<br />

Tanamedrove avtorebsac da maT nawerebTan paralelebs gavavlebT.<br />

maS ase, Cven gvaqvs sami eTikuri wesi, romlebsac Cven davarqviT demokratiuli,<br />

respublikuri da liberaluri wesebi. TiToeuli wesi sazRvravs specifikur diskurss,<br />

romelTa Tvisebebsac Cven axla SeviswavliT.<br />

aqve unda aRiniSnos erTi uaRresad mniSvnelovani garemoeba, romlis gamoc Cven ase<br />

mkafiod vasxvavebT am sam diskurss erTmaneTisgan. saqme isaa, rom sxvadasxva eTikis<br />

mimdevari diskursebi ver gaerTiandebian erT diskursSi! anu, martivad rom vTqvaT, me<br />

Tu var politikosi, da televizorSi gamovdivar da mayurebelTa umravlesobas minda<br />

Tavi movawono, xolo Cems oponents aqvs mtkicebulebebi, rom is, rasac me vlaparakob,<br />

arasworia, Cemi racionaluri qceva Cemi Tavis demagogiuri gamarTlebaa (da saerTod,<br />

moveridebi iseTi faqtobrivi mtkicebulebebis gakeTebas, romlebic Semowmebadia<br />

sxvebis mier), da ara Secdomis aRiareba. anu demokratiuli diskursis CarCoebSi yofna<br />

(umravlesobas unda movawono Tavi) gamoricxavs liberaluri diskursis wesebis win<br />

wamowevas, da piriqiT: Tu CemTvis simarTlis dadgenaa mTavari, SeiZleba teledebateb-<br />

Si saerTod ver miviRo monawileoba, vinaidan isini ar iZlevian WeSmaritebis dadgenis<br />

SesaZleblobas. anu diskursis eTika erT SemTxvevaSi erTia, xolo sxva SemTxvevaSi — sxva.<br />

cxadia, es ar niSnavs rom diskursebs Soris in<strong>for</strong>maciis gacvla ar SeiZleba, an ar<br />

warmoebs, es ubralod niSnavs, rom interdiskursul sivrceSi axali in<strong>for</strong>macia ar<br />

iwarmoeba. am sakiTxebs Cven kidev davubrundebiT, axla ki vecadoT ukeT gavigoT Cveni<br />

sami diskursis buneba.<br />

rogorc vaxseneT, demokratiuli eTika yvelaze ukeT gamoiyeneba im SemTxvevebSi,<br />

rodesac saqme exeba subieqturobas, liberaluri — rodesac is exeba codnas, xolo<br />

respublikuri — morals. samive, amasTan, ukavSirdeba politikur urTierTobebs<br />

adamianTa raRac jgufSi. Cvens magaliTSi erTs unda gadaewyvita mizani (strategia),<br />

meores — saerTo saqmisTvis gasawevi SromiTi danaxarjebis samarTliani gadanawileba,<br />

xolo mesames — swori mimarTuleba (taqtika). samive es komponenti politikis sferos<br />

miekuTvneba, oRond gadawyvetilebis miReba gansxvavebuli wesebiT iwarmoeba. miznis<br />

SesarCevad jgufis wevrebi ecdebodnen erTmaneTi moexiblaT sakuTari arCevanis<br />

upiratesobebiT — daerwmunebiaT oponentebi im silamaziT, romlebsac isini, vTqvaT,<br />

mTaSi naxavdnen, an daeSinebiaT isini, piriqiT, mTaSi asvlis siZneleebiT. mokled, maTi<br />

racionaluri qceva iqneboda erTmaneTis darwmuneba, Tavis mxares umravlesobis<br />

gadmosabireblad, sakuTari poziciis propaganda.<br />

amisgan gansxvavebiT, is, vinc taqtikas gansazRvravs, anu irCevs gzas, romelic jgufs<br />

ukve gansazRvrul mizanTan miiyvans, unda moqmedebdes ara darwmunebiT, aramed damtkicebis<br />

gziT. man unda daasabuTos Tavisi azri an ruqis moSveliebiT, an adgilobriv macxovrebelTagan<br />

miRebuli in<strong>for</strong>maciiT, an sakuTari gamocdilebiT. man unda Tqvas `me vici”,<br />

da ara `me minda”. sapirispirod, Tuki vinme uaryofs strategias, is ambobs `me ar momwons”,<br />

an `me ar veTanxmebi”, xolo vinc taqtikas uaryofs, is ambobs `arasworia”, `mcdaria”.<br />

da bolos, samarTliani Senatani saerTo saqmeSi miiRweva jgufSi solidaruli,<br />

Tanaswori da urTierTpativiscemis damokidebulebebis damkvidrebiT. am<br />

damokidebulebebis xarjze, Tuki Tavidan samarTlianobis principi dairRva, da<br />

viRacam igrZno Tavi daCagrulad, SemdgomSi unda moxdes trans<strong>for</strong>macia, jgufis<br />

zarmaci an Tavxedi wevris Tavis adgilas dayeneba, da misi darwmuneba imaSi, rom misi<br />

qceva arasworia da gasakicxia. trans<strong>for</strong>macia da aRzrda aris is wesebi, romlebic am<br />

SemTxvevaSi moqmedebs, `yoCaR” da `grcxvenodes” aris is Sefasebebi, romlebic am<br />

diskuris relevanturia.<br />

52


inglisuri terminologia rom aviTvisoT, SeiZleba iTqvas, am diskursebs<br />

axasiaTebT sami gansxvavebuli agency — moqmedebis unari. demokratiuli diskusis agency<br />

aris darwmuneba, liberaluris — damtkiceba, xolo respublikuris aRzrda.<br />

aqve unda aRiniSnos, da yovelTvis gvaxsovdes, rasac vecdebi xSirad gaxsenebdeT<br />

xolme, rom aq aRiwereba normatiulad `swori” suraTi. anu laparakia imaze, Tu rogor<br />

unda iyos, da ara imaze, Tu ra xdeba xolme realobaSi. anu ar aris gamoricxuli, rom<br />

jgufi waeCxubos erTmaneTs da daiSalos, rom saWmlis mzadebis valdebuleba<br />

mamakacebma qalebs gadaulocon, rom urCi wevri jgufisa misgan gairicxos, rom<br />

zedmetad Tavdajerebulma da liderobis mowyurebulma jgufis wevrma gamoacxados,<br />

rom man icis swori gza da jgufs WaobSi amoayofinos Tavi, da a.S. da a.S. TiToeuli es<br />

gadaxra idealuri suraTisgan arsebiTad diskursuli eTikis darRvevis xarjzea<br />

SesaZlebeli. garda amisa, cxadia, jgufs SeiZleba Tavze daatydes sxva ubedurebebi,<br />

rogoricaa, magaliTad, moulodnelad amovardnili qariSxali, rasac jgufis<br />

eTikasTan kavSiri ara aqvs, da rac TavisTavad gadaulaxavi winaaRmdegoba SeiZleba<br />

aRmoCndes. mokled, is, rasac Cven aq vixilavT, swori, anu sasurveli mowyobis<br />

idealuri saxea, romelic CvenTvis Tanamedrove liberaluri demokratiebis<br />

idealTanaa asocirebuli, romelic mogexsenebaT, jer erTi, SeiZleba ar iyos<br />

erTaderTi SesaZlo ideali, xolo meore mxriv, is arasdros srulad ar xorcieldeba.<br />

davubrundeT diskursebis bunebis garCevas. moqmedebebi, romlebic axasiaTebs am<br />

diskursebs, ar xdeba TavisTavad. maT viRaca awarmoebs. is, vinc monawileobs ama Tu im<br />

diskursSi, am diskursis CarCoebSi garkveul rols TamaSobs. diskursis CarCoebs miRma is<br />

SeiZleba sxva rolSi gamovides, magaliTad, manqanis mZRolis rolSi an ojaxis wevris<br />

rolSi, iyos zogadad pirovneba da a.S. magram am wuTs Cven gvainteresebs Semdegi kiTxva _<br />

ra merqmeva me, Tuki am sami diskursidan erT-erTSi movindomeb monawileobis miRebas?<br />

demokratiul diskursSi monawileobis miReba niSnavs mcdelobas, moipovo rac<br />

SeiZleba meti momxre (moipovo umravlesoba) da daarwmuno adamianebi sakuTari<br />

poziciis mimzidvelobaSi. gasagebia, rom amas akeTeben pirvel rigSi politikosebi da<br />

am gziT isini politikur Zalauflebas moipoveben _ rogorc minimum im politikur<br />

reJimebSi, sadac tardeba perioduli samarTliani arCevnebi saxelmwifo postebis<br />

dasaufleblad. amdenad, demokratiuli diskursis ZiriTadi aqtori (moqmedi piri,<br />

actor) aris politikosi. gamocdilebidan Cven viciT, rom sazogadoebis yvela wevri<br />

arasdros gamodis am rolSi, aramed am socialur rols, rogorc wesi, adamianTa<br />

mxolod garkveuli jgufebi asruleben. Tumca ki, Teoriulad, ar aris gamoricxuli,<br />

rom ramdeni wevricaa jgufSi, imdeni gansxvavebuli azri dafiqsirdes, magram, rogorc<br />

wesi, arCevani da alternativebi arc Tu imdenad bevria da male irkveva, rom sakmarisia<br />

ramdenime alternativis dafiqsireba da maTi propagandireba.<br />

liberaluri diskursis monawile aRWurvilia codniT da damtkicebis unariT. is<br />

aris Tavisi saqmis eqsperti. is SeiZleba aseve iyos mosamarTle (garkveuli gagebiT,<br />

kanonebis eqsperti). eqspertis mizania codna da mxolod codna. es codna kargadaa<br />

asaxuli inglisur enaSi sityvaSi `policy”, _ termini, romelic politikisgan, `politics” —s<br />

nacvlad aRniSnavs ara brZolas ZalauflebisTvis, aramed garkveuli strategiuli<br />

kursis SemuSavebas da ganxorcielebas. policy moicavs saeqsperto kvlevas, gaangariSebas,<br />

teqnikur codnas, finansur gaTvlasa da a.S.<br />

eqspertebi SeiZleba muSaobdnen mTavrobaSi an warmoadgendnen <strong>samoqalaqo</strong> <strong>sazogadoeba</strong>s.<br />

calke aRsaniSnavia mosamarTle, romelic ama Tu im qcevas afasebs misi Sesabamisobidan<br />

kanonTan _ rac pirvel rigSi codnis da ara moralis sakiTxia da arc umravlesobis<br />

azris problema. ase, umravlesobas SeiZleba egonos, rom me var mkvleli da<br />

rom danaSauli maqvs Cadenili, magram me vflobde codnas imis Taobaze, rom var udana-<br />

53


Saulo da amis mtkicebuleba gamaCndes. maSin miukerZoebelma mosamarTlem unda gamamarTlos,<br />

im SemTxvevaSic ki, Tuki <strong>sazogadoeba</strong> mzad aris linCis wesiT gamiswordes.<br />

maSin, roca liberaluri diskursis sagania codna, xolo aqtori _ eqsperti,<br />

respublikuri diskursis aqtori vlindeba mis mimarTebaSi moralTan da<br />

aRmzrdelobiTi saqmianobis warmarTvasTan. aseTi aqtori miekuTveba sazogadoebis<br />

normatiul elitas _ im adamianTa umciresobas, romlebic sazogadoebis TvalSi<br />

gansakuTrebuli, amaRlebuli TvisebebiT gamoirCevian.<br />

respublikuri diskursi yvelaze Zneli gasagebia, vinaidan naTeli ar aris, Tu<br />

ranairad unda iyos yvela CarTuli moraluri sakiTxebis legitimaciaSi, miT umetes,<br />

rom Cven vsaubrobT Tanamedrove liberalur demokratiebze, sadac morali da eTika<br />

TavisTavad pluralizmis normebs eqvemdebareba.<br />

unda gaviTvaliswinoT, rom respublikuri diskursisaTvis gadawyvetilebis<br />

moraluroba _ es aris <strong>for</strong>ma, da ara Sinaarsi. es diskursi ubralod moiTxovs, rom<br />

yvela emxrobodes moralurobis princips, magram ar sazRvravs, Tu ra unda iyos am<br />

Tanxmobis Sinaarsi. anu misTvis mniSvnelovania TviT laparaki moralze, da ara raime<br />

konkretuli daskvna, romelic am laparakidan SeiZleba warmoiSvas.<br />

respublikur diskurss awarmoeben sazogadoebrivi elitebi da awarmoeben<br />

sazogadoebis iseT struqturebSi, rogorebicaa eklesia, universiteti, Teatri,<br />

literatura da a.S. es diskursi Tavisi struqturiT sazRvravs sazogadoebis<br />

msoflmxedvelobas, mis warmodgenebs samarTlianobaze, mis bazisur filosofiur<br />

sawyisebs. Tavisi bunebiT is, rasakvirvelia, ufro prepolitikuria, vidre uSualod<br />

politikuri, magram politikis sawyisebi swored masSi moipoveba.<br />

respublikuri diskursis elitebi ver gadaudgebian sindisis karnaxs popularobisa<br />

da umravlesobis TvalSi mowonebis gamo. amiT isini demokratiuli<br />

elitebisagan gansxvavdebian. amave dros, isini ar arian ideologebi _ abstraqtuli<br />

codnis mimdevrebi, visTvisac codna da kanoni ufro maRla dgas, vidre konkretuli<br />

adamianebis warmodgenebi am codnasa da kanonze.<br />

idealuria, rodesac samive am diskursis elitebi, codna da moqmedeba harmoniaSia<br />

erTmaneTTan. anu politikosi imavdroulad Tavisi saqmis eqsperticaa da<br />

imavdroulad zneobrivad amaRlebuli sazogadoebrivi moRvawe. yvela <strong>sazogadoeba</strong>s<br />

uxaria amgvari mowyoba, sadac xalxs arwmuneben codnaze apelirebiT sindisieri<br />

adamianebi, romlebic samarTlianebic arian. magram, realurad es aris utopia,<br />

romelic iseTive Zneli misaRwevia, rogorc komunizmi. amitom, kargad unda gvesmodes,<br />

rom am sami diskursis sivrciT _ struqturuli diferenciacia aris maTi gamarTuli<br />

funqcionirebis garantia. anu politikosma unda ixelmZRvanelos erTi eTikiT,<br />

eqspertma _ meore eTikiT, xolo sazogadoebrivma moRvawem _ mesameTi. da aseve isini<br />

fasdebian sxvadasxva kriteriumebiT da sxvadasxva parametrebs unda pasuxobdnen.<br />

sivrciT struqturul diferenciacias Tan axlavs diskursebis diferenciacia<br />

droSi. sivrcisa da drois mimarTebas gansakuTrebuli yuradReba unda mivaqcioT.<br />

zodadad, dResdReobiT, socialuri mecnierebebi da politikuri Teoria erTgvarad<br />

preniutoniseul mdgomareobaSi imyofeba. anu sazogadoebrivi movlenebisa da<br />

procesebis Seswavla ar eyrdnoba iseT cnebiT aparats, romelic mikro doneze kavSirs<br />

daamyarebda socialuri struqturebis xasiaTsa da maTi gardaqmnisa da<br />

funqcionirebis tempTan da droiT orientaciaTan. amgvari Teoriis yvelaze<br />

TvalnaTlivi magaliTia parsonsis Teoria. parsonsiseuli funqcionaluri cvladebi<br />

metad seriozuli Senatani iyo sivrcis, anu sazogadoebis siRrmiseuli kavSirebisa da<br />

struqturebis saanalizod. magram es Teoria kritikis sagani gaxda swored imisTvis,<br />

rom mxolod statikur suraTs iZleoda da ver ixilavda movlenebs maT dinamikaSi da am<br />

54


dinamikas TavisTavad ver ukavSirebs sivrciT maxasiaTeblebs.<br />

demokratiuli, liberaluri da respublikuri diskursebis gansxvavebuli<br />

sivrciTi eTika (gadawyvetilebis legitimacia umravlesobiT, yvelaTi, erTiT),<br />

ukavSirdeba gansxvavebul droiT orientaciasac.<br />

yvela, vinc monawileobs eTikuri da moraluri normebisa da warmodgenebis mudmiv<br />

ganaxlebaSi, dacvaSi da uaryofaSi, verasdros ver midis erT garkveul saboloo<br />

daskvnamde. es aris procesi, (<strong>for</strong>umi, rogorc mas jon elsteri uwodebs, hana arendtis<br />

nawerebze, rogorc am <strong>for</strong>umis apologetikaze miTiTebiT). am process aqvs TavisTavadi<br />

Rirebuleba, romelic gamoixateba monawileTa ideebis gacvlaSi, maT urTierTgavlenaSi,<br />

maTi komunikaciuri erTobis <strong>for</strong>mirebaSi. yovel mocemul momentSi, Tuki<br />

aviRebT sazogadoebis myisier Wrils (rogorc amas, magaliTad, arCevnebi akeTebs),<br />

davinaxavT, rom <strong>sazogadoeba</strong>Si erTianoba da Tanxmoba ar aris. magram, ar aris gamoricxuli<br />

igive dayofebi veZioT am <strong>sazogadoeba</strong>Si garkveuli drois gasvlis Semdeg; TviT<br />

dayofebi msjelobisa da urTierTobis procesSi Tavad ganicdian trans<strong>for</strong>macias.<br />

garda imisa, rom Tavisi struqturiT respublikuri diskursi ver aRwevs veranair<br />

daskvnebs drois sasrul monakveTSi, is amgvar mizans arc isaxavs. misi miznebi,<br />

miswrafebebi, ufro maradiulia, araamwuTieri, droSi ganfenili da sayovelTao. mas<br />

ara aqvs orientacia droSi moZraobaze, mas miznas aqvs dasaxuli srulyofa.<br />

ase, sul erTia, Tu sad wava zemoTxsenebuli jgufi da wava is sadme Tu ara, magram<br />

Tuki es adamianebi erTad yofnas apireben, maT urTierTobas garkveuli normebisa da<br />

eTikis, solidarobis gamomuSaveba da mudmivi ganaxleba sWirdeba.<br />

liberaluri diskursi droSi SedarebiT miRwevad sazRvrebSi moqceul miznebzea<br />

orientirebuli.<br />

codnis dadgena sasruli aqtia. mecnierebaSi is mdgomareobs faqtebis moZiebaSi,<br />

analizSi da logikur gansjebSi. samarTalaRsruleba mdgomareobs igiveSi _<br />

danaSaulis dafiqsireba, moZieba, braldebulis dadgena da misi danaSaulis Sefardeba<br />

werilobiT samarTalTan. politikaSi is mdgomareobs normis (kanonis, institutis)<br />

damkvidrebaSi, rac gulisxmobs viTarebis Seswavlas, gaazrebas, miznebTan Sefardebas<br />

da argumentirebas, Sedegebis garkveul gaangariSebas, institutis damkvidrebas<br />

(re<strong>for</strong>mis gatarebas) da sazogadoebrivi qcevis am institutTan SesabamisobaSi<br />

moyvanas. yvelaferi es aris araerTjeradi procesi, magram arc Tu usasrulo.<br />

pirvelisagan da meorisagan gansxvavebiT, demokratiuli diskursi yvelaze<br />

moklevadian perspeqtivazea mimarTuli. misi mizania _ umravlesobis gamovlena. es<br />

diskursi ar axdens monawileTa trans<strong>for</strong>macias da arc qcevis normebs cvlis axali<br />

institutebis damkvidrebiT (Tu Zvelebis uaryofiT). man SeiZleba ubralod Secvalos<br />

warmodgenebi imaze, Tu ra aris yvelaze miRwevadi an sasurveli, SeakavSiros<br />

maqsimaluri sargeblianoba minimalur drosTan. is mimarTulia Zalauflebis<br />

miRwevaze maqsimalurad swrafad, raTa daiwyos moqmedeba, misi aqtorebi arian<br />

politikosebi, romlebsac sWirdebaT Zalaufleba aq da axla, risTvisac isini<br />

manipulireben sazogadoebrivi azriT momxreTa misaRebad.<br />

da bolos, rogorc aRvniSneT, liberaluri diskursis aRwerisas, es diskursi<br />

adgens sazogadoebriv ConCxs, mis institutebs _ im warmonaqmnebs, romlebic<br />

garkveuli wesebisa da normebis mixedviT moqmedeben, rac gvaZlevs garkveul codnas<br />

momavali movlenebis Sesaxeb. anu liberaluri diskursis Sedegad iqmneba institutebi,<br />

demokratiuli diskursis Sedegad iqmneba reJimebi, xolo respublikuri diskursi<br />

qmnis sazogadoebriv struqturas, romelic win uswrebs institutebsac da reJimebsac.<br />

weRan Cven vaxseneT, rom es sami diskursi struqturulad unda iyos<br />

diferencirebuli erTmaneTisagan, rom sxvanairad isini erTmaneTs xels SeuSlian.<br />

55


amave dros, Cven kargad gvesmis, rom Tuki politikosebi mxolod sazogadoebis<br />

manipulirebiT iqnebian dakavebulni da maT ver movTxovT verc kompetenciasa da verc<br />

patiosnebas, amgvari politika kargs verafers moitans. maS ra mimarTebaa am sam<br />

diskurss Soris da rogori unda iyos is normatiulad?<br />

arsebiTad, es bolo kiTxva Tanamedrove politikuri Teoriis sakvanZo sakiTxia.<br />

sxvadasxva moazrovneebi masze gansxvavebul pasuxebs iZlevian. ase ratom unda<br />

miiRebodes Tanamedrove konstituciebi umravlesobis xmebiT _ anu im politikuri<br />

meqanizmebiT, romlebic Tanamedrove demokratias axasiaTebs? uzrunvelyofs Tu ara<br />

amgvari meqanizmi liberaluri da respublikuri ganzomilebebis ganxorcielebas?<br />

habermasisTvis konstitucia unda iyos respublikuri diskursis sagani, rogorc amas<br />

franguli revolucia gulisxmobda, yvelas erTobis sagani. habermasi `deliberaciuli<br />

demokratiis” models yvelas msjelobaze afuZnebs da ara politikosebisa an eqspertebis<br />

msjelobaze. amisagan gansxvavebulia jon roulzis `sajaro gonis” idea. roulzi Tavisi<br />

politikuri liberalizmis ideas sruliad `arapolitikur” xasiaTs aniWebs (Tuki<br />

`politikurs” mxolod demokratiul diskursTan gavaigivebT). imave kiTxvaze _ Tu ras<br />

unda daeyrdnos konstituciis sabaziso debulebebi, Tu ara demokratiul umravlesobas,<br />

_ is, habermasisgan gansxvavebiT, ara respublikur, aramed liberalur pasuxs iZleva.<br />

`sajaro goni”, misi gagebiT, aris ara yvelas msjelobis sagani, aramed mosamarTlis mier<br />

ganxorcielebuli gansja. amerikis uzenaesi sasamarTlo unda iyos is organo, is<br />

instituti, romelsac idealur variantSi SeuZlia maqsimalurad zustad gansajos<br />

samarTlis is normebi, romlebic amerikis konstitucias Seefereba, xolo samarTlianobis<br />

principebi, zogadad, es aris liberaluri racionaluri diskursis sagani da ara<br />

respublikuri deliberaciis Sedegi.<br />

postmodernuli azrovneba, zogadad, uaryofs rogorc liberaluri, aseve respublikuri<br />

proeqtebis SesaZleblobas, maT unars raime erTi, garkveuli da saboloo WeSmariteba<br />

warmoqmnan. am mxriv, rogorc habermasi, misi `Tanamedroveobis dausrulebeli<br />

proeqtiT”, aseve roulzi, anaqronizms warmoadgenen. miSel fukosTvis liberaluri<br />

diskursi ubralod Zalauflebis ganxorcielebis <strong>for</strong>maa, da mis ukan mxolod<br />

dominaciis disciplinaruli urTierTobebia damaluli. demokratiuli diskursi,<br />

rogorc Cans, aris is, rac wina planze iwevs dasavleTSi postmodernul epoqaSi, rac<br />

dasavleTis liberaluri demokratiebis problematikas aaxlovebs araliberaluri<br />

aradasavluri demokratiebis problemasTan, razedac kidev gveqneba saubari.<br />

postTanamedroveobas axasiaTebs legitimaciis sawyisebis trans<strong>for</strong>macia, maTi<br />

gadatana sul ufro demokratiuli diskursis velSi, anu, rogorc amas butros butros<br />

gali ayalibebs, “For the past two centuries, it was law that provided the source of authority <strong>for</strong><br />

democracy. Today, law seems to be replaced by opinion as the source of authority, and the media<br />

serve as the arbiters of public opinion” 1 (Boutros Boutros Ghali, Opinion –the New Authority, in:<br />

Media & Democracy, ed. by E.E.Dennis, R.W.Snyder, Transaction Publishers). swored am<br />

trans<strong>for</strong>maciasa da mediis rols masSi ixilavs habermasi, romelsac Cven Semdeg<br />

leqciaSi ganvixilavT.<br />

literatura:<br />

M.Muskhelishvili, Free but Not Liberal: Media and a Particularistic <strong>Social</strong> Context, conference<br />

papers, CMI, Yerevan, Armenia (in Russian)2004, 15 gv.<br />

1 `demokratiuli mmarTvelobis wyaros bolo ori saukunis ganmavlobaSi warmoadgenda kanoni. dResdReobiT<br />

misi adgili rogorc Cans daikava Sexedulebam, xolo media TamaSobs arbitris rols<br />

sazogadoebrivi azris <strong>for</strong>mirebaSi”.<br />

56


leqcia 8<br />

habermasi: sajaro sivrcis struqturuli trans<strong>for</strong>macia<br />

Tanamedroveobis yvelaze gavleniani filosofosis, iurgen habermasis adreuli<br />

naSromi `sajaro sivrcis (sferos) struqturuli trans<strong>for</strong>macia~ gamoqveynda 1962<br />

wels germanul enaze, da miuxedavad misi gavlenianobisa germanul Teoriul<br />

diskursSi, inglisurad iTargmena SedarebiT gvian, 1989 wels. es naSromi, romelic<br />

sajaro diskursebs swavlobs (public discources) win uswrebs `<strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis”<br />

cnebis aqtualizebas da reabilitacias XX saukunis bolo wlebSi da bevr disciplinasa<br />

da codnis sferos aerTianebs. miuxedavad imisa, rom Seswavlis sfero<br />

interdisciplinarulia, da masSi Rrmad garkveva moiTxovs safuZvlian codnas<br />

rogorc minimum ramdenime gansxvavebul sferoSi, misi meTodi avtoris mier<br />

ganisazRvreba rogorc istoriuli da sociologiuri. avtori iyenebs istoriul<br />

meTods, romliTac is Seiswavlis socialuri struqturebis trans<strong>for</strong>macias bolo<br />

saukuneebis inglisSi, safrangeTsa da germaniaSi. garda socialuri struqturebisa, is<br />

aseve istoriul perspeqtivaSi ganixilavs Teoriul refleqsiebs am struqturebis<br />

Sesaxeb - kantidan jon stiuart milamde.<br />

habermasi, frankfurtis neomarqsisruli skolis erT-erTi yvelaze cnobili<br />

warmomadgeneli, Tavis analizSi garkveulwilad aerTianebs empiriul kvlevas da<br />

ideologiur kritikas, normatiul Sefasebebs da faqtobriv msjelobebs, is swavlobs<br />

erTdroulad realur istoriasac da normatiul idealebs. mkiTxveli yuradRebiT<br />

unda iyos im mxriv, rom, Tavad avtoris aRiarebiT, man xSirad ver ganasxvava idealuri<br />

(idealizebuli) modeli burJuaziuli (liberaluri) sajaro sivrcisa da misi realuri<br />

istoriuli sawyisebi (empiriuli <strong>for</strong>mebi).<br />

misi interesis sagani pirvel rigSi demokratia, demokratiis Teoriaa. `me kvlavac<br />

vaRiareb im midgomas, romelic safuZvlad daedo am kvlevas`— ambobs habermasi 1989<br />

wels — `masobrivi demokratiebi, romlebic Camoyalibda sayovelTao keTildReobis<br />

saxelmwifoebis <strong>for</strong>miT, . . . mxolod im SemTxvevaSi SeiZleba acxadebdes pretenzias<br />

rom emyareba liberaluri konstituciuri saxelmwifos principebis aRiarebas, Tuki is<br />

seriozulad cdilobs icxovros im standartebis mixedviT, romlebsac qmnis sajaro<br />

sivrce, romelic asrulebs politikur funqciebs~ (gv. 441, Habermas and the Public Sphere,<br />

MIT Press, 1992). mas ainteresebda, Tu ramdenad SesaZlebelia, rom `<strong>sazogadoeba</strong>m. . .<br />

Seqmnas sajaro komunikaciis kritikuli procesi im organizaciebis meSveobiT,<br />

romlebic mis mediacias ewevian~ (ST, p.332 — iqve). kritika, romelic naSromma Riad<br />

datova, da romelsac, SeiZleba iTqvas, mieZRvna habermasis mTeli momdevno saqmianoba,<br />

mdgomareobs SemdegSi: `konkretuli interesebis gadauWreli mravalferovneba . . .<br />

badebs eWvs, rom SeuZlebeli iyos warmoiqmnas iseTi zogadi interesi, romelsac<br />

sazogadoebrivma azrma SeiZleba mimarTos rogorc kriteriums (ST, 234).<br />

`burJuaziuli sajaro sivrce~, romelsac swavlobs naSromi, aris istoriuli,<br />

socialuri, da amave dros, normatiuli warmonaqmni (kategoria). is ganixileba rogorc<br />

mocemuli epoqisTvis da adgilisTvis damaxasiaTebeli kategoria, evropuli Sua<br />

saukuneebis istoriidan warmoqmnili unikaluri movlena. am mxriv igi istoriuli<br />

kategoriaa.<br />

termini, romelsac Cven aq viyenebT, `sajaro sivrce~ (sfero) moiTxovs garkveul<br />

ganmartebas. `Public~ SeiZleba niSnavdes sajarosac da sazogadoebrivsac. am terminis<br />

gamoyeneba am or cnebas Soris garkveuli tolobis niSans svams, gansakuTrebiT mis<br />

57


opoziciaSi `Private`-Tan, anu kerZosTan. sajarosa da sazogadoebrivis gaigiveba aris,<br />

albaT, is mTavari, rac demokratiis habermasiseul normatiul gagebas yvelaze metad<br />

axasiaTebs, da mas hana arendtiseul respublikur xasiaTs aniWebs. universaluroba,<br />

romelic namdvilad sazogadoebrivs axasiaTebs, Cndeba mxolod Tanaswori<br />

deliberaciis idealur diskursSi, sadac yvela Tanabrad uflebamosilia<br />

samonawileod. Tanamedrove demokratiebis problemas, romelsac is mocemuli<br />

naSromis boloSi ayalibebs, warmoadgens Semdegi kiTxva: uzrunvelyofs ki<br />

Tanamedrove media amgvari monawileobisTvis Sesaferis sivrces. 1989 wels habermasi<br />

ayalibebs am kiTxvas Semdegnairad: `ramdenad, da ra donemde, masmediis mier<br />

dominirebuli sajaro sivrce uqmnis <strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis wevrebs realistur<br />

SesaZleblobas, raTa maT, mediis ZaliT aRWurvil politikur da ekonomikur<br />

interesebTan brZolaSi (konkurenciaSi), moaxerxon im Rirebulebebis, sakiTxebisa da<br />

msjelobebis speqtris Secvla, romlebsac gare zegavlenis Sedegad Rebuloben,<br />

miudgnen maT inovaciurad da ganixilon kritikulad~. (gv. 455, Habermas and Public Sphere).<br />

magram davubrundeT istorias, da sajaro sivrcisa da TviT sajaroobis cnebis<br />

warmoSobas, masTan ki sazogadoebrivi azris cnebis <strong>for</strong>mirebas. gansxvavebiT<br />

`<strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis~ cnebisgan, romelic Zveli droidan momdinareobs, es axali<br />

movlena mxolod Tanamedroveobas ukavSirdeba da swored maSin Cndeba, rodesac xdeba<br />

saxelmwifos da sazogadoebis daSoriSoreba, anu Tanamedrove tipis <strong>samoqalaqo</strong><br />

sazogadoebis <strong>for</strong>mireba.<br />

Tanamedrove saxelmwifos <strong>for</strong>mireba es aris is procesi, rodesac xdeba kerZos da<br />

sazogadoebrivis erTmaneTisgan gancalkeveba, rasac adgili ar hqonda feodalur<br />

xanaSi, rodesac saxelmwifos mflobeloba imavdroulad mmarTvelis sakuTrebas<br />

utoldeboda. sazogadoebrivi, public, xdeba imavdroulad saxelmwifos ekvivalenti,<br />

xolo mis gareT yvelaferi, kerZo sferos ayalibebs. imavdroulad am kerZo sferodan<br />

<strong>for</strong>mirdeba `burJuaziuli <strong>samoqalaqo</strong> <strong>sazogadoeba</strong>~ - sajaro sivrce, <strong>for</strong>mirebuli<br />

kerZo adamianTa mier, romelic TandaTan ikavebs adgils im sajaro sivrcisa, romelsac<br />

manamde aristokratia da samefo kari qmnidnen.<br />

kapitalisturi ganviTarebisa da socialuri da ekonomikuri trans<strong>for</strong>maciis am<br />

adreul stadiebze, iwyebs ganviTarebas presa (meCvidmete saukune). in<strong>for</strong>macia,<br />

romelic qveyndeba am JurnalebSi, mimarTulia `publikaze~ da moicavs savaWro da<br />

ekonomikur axal ambebs, sareklamo Setyobinebebs da xelisuflebis dadgenilebebs da<br />

axal ambebs, romlebic mimarTulia savaWro kapitalizmis regulirebaze. TandaTan,<br />

instrumentidan, romelic Svelis saxelmwifo administracias mmarTvelobis<br />

ganxorcielebaSi, is gadaiqceva sazogadoebis sakuTriv institutad, presad,<br />

romelsac <strong>sazogadoeba</strong> sul ufro iyenebs `gonis sajaro gamoynebis~ mizniT da<br />

kritikuli refleqsiisTvis. kritikuli ganazrebebis Semcveli presa iwyebs<br />

ganviTarebas meTvramete saukunis dasawyisSi. es kritikuli ganxilvebi im periodSi<br />

SezRudulia, da ufro ganmanaTleblur xasiaTs unda atarebdes. subieqturi<br />

Sexedulebebi idevneba cenzuris mier da ar ganixileba gansajaroebis Rirsad<br />

(prusiaSi). amave dros safrangeTSi da did britaneTSi ukve safangeTis revoluciamde<br />

ramdenime wliT adre akrZaluli Sexedulebebi iwodeba `sazogadoebriv~ Sexedulebad<br />

da sajaro sivrce ixileba rogorc `<strong>for</strong>umi, romelzedac kerZo adamianebi<br />

erTiandebian sazogadoebis Sesaqmnelad, da mzad arian aiZulon xelisufleba<br />

moaxdinon sakuTari Tavis legitimacia sazogadoebis TvalSi~ (gv. 25-26).<br />

meCvidmete saukunis bolos da meTvramete saukunis dasawyisSi sityva `public”<br />

(publika, <strong>sazogadoeba</strong>), Semodis xmarebaSi da Cndeba `sazogadoebrivi azris” cneba.<br />

`burJuaziuli sajaro sivrce pirvel rigSi unda iyos gagebuli rogorc sfero,<br />

58


sadac kerZo adamianebi erTiandebian <strong>sazogadoeba</strong>Si (sazogadoebriobaSi). male maT<br />

moiTxoves iseTi sajaro sivrce, romelic iqneboda regulirebadi qvemodan xelisuflebis<br />

sapirispirod, raTa ekamaTaT im zogad wesebze, romlebic aregulirebda<br />

urTierTobebs metwilad privatizebul magram sajaro mniSvnelobis mqone sferoebSi,<br />

rogorebicaa faseulobaTa mimocvla da sazogadoebrivi Sroma. am politikuri<br />

konkurenciis mediumi iyo unikaluri da istoriulad uprecedento: xalxis mier<br />

sajaro gansjis gza (people’s public use of their reason)” (gv. 27.)<br />

am sivrceSi wodebebi ar ibrZvian saxelmwifo Zalauflebis gansxvavebuli<br />

gadanawilebisTvis; isini sxva tipis Zalauflebas eswrafvian, romelic ar gulisxmobs<br />

mmarTvelobaSi monawileobas. Tavis ganviTarebaSi da kritikuli azrovnebis praqtikis<br />

ganxorcielebaSi is TandaTan iSorebs xelisuflebis kontrols sakuTar funqcionirebaze,<br />

da, imavdroulad Tavad iyofa da or qvesferos warmoSobs: politikur<br />

sakiTxebze kritikuli msjelobis paralelurad viTardeba sajaro sivrcis<br />

apolitikuri <strong>for</strong>mac - literaturuli sajaro sivrce; am sivrceSi subieqturi kerZo<br />

pirebi iazrebdnen sakuTar Tavs <strong>sazogadoeba</strong>sTan mimarTebaSi.<br />

literaturuli sajaro sivrce Camoyalibda rogorc qalaqis sivrce, romlis<br />

institutebi yavis saxlebi (kafeebi), salonebi da sxva sazogadoebebia. am <strong>sazogadoeba</strong>m<br />

xidi gado axal <strong>samoqalaqo</strong> <strong>sazogadoeba</strong>sa da uwindel, warmaval, aristokratiul<br />

<strong>sazogadoeba</strong>s (`sveti`) Soris.<br />

amdenad, meTvramete saukuneSi yalibdeba Semdegi socialuri struqtura kerZo<br />

sferosa da saxlemwifos Soris: politikuri sajaro sivrce da literaturuli sajaro<br />

sivrce. erTic da meorec yalibdeba `qalaqSi~ rogorc saerTo ekonomikisa da<br />

komunikaciis sivrceSi.<br />

am sajaro sivrcis institutebi - kafeebi, salonebi, klubebi da a.S. yvela qmnian<br />

mudmiv sadiskusio sivrces, romelic aris: 1. neitraluri statusuri sxvaobebis<br />

mimarT (ar iRebs mxedvelobaSi wodebriv sxvaobebs); 2. ixilavs iseT sferoebsac,<br />

romlebic manamde kritikuli ganxilvis sagani ar xdeboda; 3. <strong>sazogadoeba</strong>s<br />

inkluziurobis ganzomilebas aniWebs.<br />

cxadia, es maxasiaTeblebi unda ufro ganvixiloT rogorc normatiuli siaxleebi<br />

wina periodTan SedarebiT, vidre rogorc srulad realizebuli empirika. <strong>samoqalaqo</strong><br />

<strong>sazogadoeba</strong>, romelic am sferos Seadgens metad viwroa mTlianad mosaxleobasTan<br />

SedarebiT; is ufro maRali statusuri mdgomareobiT xasiaTdeba; is mokled, ar aris<br />

mTeli <strong>sazogadoeba</strong>, aramed misi elita. rac icvleba, da rac aris xazgasasmeli aq, es<br />

aris am elitis <strong>for</strong>mirebis eTika da sawyisebi. es eTika axalia, is individualisturia,<br />

da is inkluziuria. inkluziuria ara yvela parametriT (debili da qurdi ar aris<br />

Tanabrad mowonebuli am sivrceSi), aramed pirovnul Tvisebebze orientaciiT,<br />

pirovnul qarizmaze, wesierebaze da inteleqtze aqcentis gadataniT - gansxvavebiT<br />

wodebisa, Zalauflebisa da simdidrisa, rac eqskluziur maxasiaTeblebs Seadgens.<br />

habermasi, aRwers ra am sivrcis struqturas, interesebs da komunikaciis wesebs,<br />

gansakuTrebiT aRniSnavs iseTi publikaciebis warmoqmnas, rogorebicaa<br />

yovelkvireuli moralisturi Jurnalebi, an is, rasac SeiZleba `perioduli<br />

esseistika~ ewodos. es Jurnalebi mWidrod iyo gadabmuli kafeebis diskursebTan da<br />

Tavad xdeboda kafeebSi ganxilvis sagani. `am gamocemebSi <strong>sazogadoeba</strong> sakuTar Tavs<br />

sarkeSi uyurebda~ (gv.43). amgvari gamocemebi yuradRebas manerebsa da moralze<br />

amaxvilebdnen. `[tatleri] mimarTuli iyo tolerantobis gavrcelebaze, <strong>samoqalaqo</strong><br />

moralis gaTavisuflebaze moraluri Teologiisgan, da akademiuri filosofiisgan<br />

praqtikuri sibrZnis dacvaze. <strong>sazogadoeba</strong>, romelic kiTxulobda da kamaTobda amgvar<br />

sakiTxebze, kiTxulobda da kamaTobda sakuTari Tavis Sesaxeb~ (gv.43).<br />

59


magram davubrundeT politikur sajaro sivrces. ra tipis debatebi Cndeba masSi? es<br />

debatebi imTaviTve mimarTulia ara mmarTvelobaze (Zveli berZnebisa da romaelebis<br />

sajaro debatebisgan gansxvavebiT), aramed <strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis regulirebaze.<br />

xelisuflebis mimarT maTi monawileebi gamodian rogorc kerZo pirebi da moqmedeben<br />

polemikurad. kritikuli sajaro debatebi xels uwyobs kanonis uzenaesobis principis<br />

damkvidrebas, mmarTvelTa ganukiTxavi nebis sapirispirod. sajarooba aq did rols<br />

TamaSobda. `zustad iseve, rogorc saidumloeba warmodgenili iyo voluntas-ze (xelisuflebis<br />

neba) dafuZnebuli suverenobis SenarCunebis instrumentad, ise sajarooba<br />

moiazreboda iseTi kanonmdeblobis mxardamWerad, romelic ratio-ze (gonebaze)<br />

iqneboda dafuZnebuli~ (gv. 53). sazogadoebrivi azri pretenzias acxadebs samarTlebrivi<br />

normebis gansjaze da maTi safuZvlebis gamijvnaze (is gamoavlens bunebriv<br />

wesrigs, romelic unda gadatanil iqnes samarTlebriv wesrigSi). universalisturi<br />

kanonebi saxelmwifoSi da msjelobis universalisturi wesebi sazogadoebriv sajaro<br />

sivrceSi orive am periodSi gamodis wina planze rogorc adamianis universaluri<br />

gonis nayofi, neitraluri da obieqturi gansjis legitimuri Sedegi.<br />

habermasi aRwers sajaro sivrcis ganviTarebas qronologiurad sami qveynis<br />

magaliTze: inglisi, germania da safrangeTi. es midgoma garkveulwilad sakamaToa.<br />

ganviTarebis etapebi, romlebic droSi erTmaneTs misdevs da sxvadasxva qveynebis<br />

magaliTze sxvadasxva doziT vlindeba, SeiZleba ar warmoadgendnen ganviTarebis<br />

erTiani xazis elementebs. piriqiT, rogorc Cven Semdgom vnaxavT, masmedia, da sajaro<br />

sivrcis xasiaTic, am qveynebSi arsebiTad gansxvavebulad Camoyalibda.<br />

inglisSi sityvis Tavisufleba bevrad ufro adre mkvidrdeba, vidre prusiaSi, da<br />

cenzurac maleve qreba. aq presa axorcielebs mudmiv komentarsa da kritikas xelisuflebisa<br />

da parlamentis mimarT da qmnis namdvil meoTxe xelisuflebas (meTvramete<br />

saukune). TandaTan, sazogadoebrivi azris gavleniT, saparlamento debatebi orientirebuli<br />

xdeba (mimarTuli) sazogadoebis darwmunebaze, xolo xmis uflebis mqone<br />

adamianTa raodenoba (mecxramete saukune) matulobs. mecxramete saukuneSi, am debatebis<br />

gavleniT, partiebi iwyeben sakuTari plat<strong>for</strong>mebis winasaarCevno gamoqveynebas.<br />

safrangeTSi cenzura grZeldeba gacilebiT didxans, vidre inglisSi, xolo<br />

socialuri mdgomareoba aris sxvagvari. amdenad, meTvramete saukunis dasawyisSi<br />

politikuri kriticizmi metwilad filosofosebis saqmea. germaniaSi sityvis<br />

Tavisufleba kidev ufro gvian viTardeba. habermasis interpretaciaSi es sxvaoba<br />

ubralod qronologiuria, magram SeiZleba vivaraudoT, rom am sxvaobas aqvs kavSiri<br />

mediis da <strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis dominanturi modelis saxeobasTan dRes.<br />

sazogadoebrivi azris <strong>for</strong>mireba aris is funqcia, romelsac asrulebs,<br />

TviTinterpretaciiT, sajaro sivrce. sazogadoebrivi azri aq aris reputaciis,<br />

pativiscemis sinonimi.<br />

hobsma ganacalkeva mmarTvelobisgan Sexeduleba, kerZo sindisi da cnobiereba, rac<br />

im periodSi sekularizacias da saxelmwifosa da WeSmaritebaze pretenziis<br />

gancalkevebas niSnavda. amis mere (male) loki wers `Sexedulebis kanons~, romelic,<br />

faqtobrivad, amtkicebs, rom sazogadoebis cxovrebis wesi, romelic qmnis<br />

individualuri (religiuri da moraluri sawyisebis mqone) Sexedulebebi, ufro<br />

Zlieria, vidre saxelmwifosa Tu eklesiis SesaZlo sanqciebi.<br />

SemdgomSi, habermasis mixedviT, sazogadoebrivi azri sul ufro iZens<br />

legitimacias, rogorc hobsiseuli `auctoritac, non veritas, facit legem`-is sapirispiro<br />

movlena, rogorc ratio-s wyari voluntas-is sapirispirod. habermasi aRwers rogorc<br />

cnebis farTo gamoyenebis aRmocenebis istorias, aseve im datvirTvas, romelsac iZens<br />

es cneba jer kantis, Semdeg hegelisa da bolos marqsis naSromebSi. Ratio am avtorebis<br />

60


naSromebSi unda akavSirebdes politikas da morals, politikas zneobriobis<br />

ganzomilebas aniWebds.<br />

Tavis droze, ambobs habermasi, hobsma mmarTvelTa absoluturi Zalauflebis<br />

legitimaciiT <strong>for</strong>muliT `auctoritac, non veritas, facit legem~ ecada mSvidobis damkvidrebas,<br />

religiuri <strong>samoqalaqo</strong> omis SeCerebas, <strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis, rogorc konfliqtis<br />

wyaros, neitralizebas. kanti, ori saukuniT gvian, axdens moraluri azrovnebis<br />

reabilitacias, praqtikuli gonis damkvidrebas kanonis <strong>for</strong>miT, is kanonebs<br />

uqvemdebarebs maTi warmoqmnis princips - sajaro sferos. amave sferoSi axdenen<br />

adamianebi inteleqtualur emansipacias.<br />

SemdgomSi, hegelis naSromebSi, sazogadoebrivi azris bunebis gageba trans<strong>for</strong>macias<br />

ganicdis. hegelTan mas ukve aRar aqvs WeSmaritebis bazisis <strong>for</strong>mirebis<br />

funqcia, is umravlesobis subieqtur Sexedulebaze daiyvaneba. hegelisTvis<br />

<strong>samoqalaqo</strong> <strong>sazogadoeba</strong> aris dayofili, masSi erTmaneTs ebrZvian kerZo interesebi da<br />

korporaciebi. sazogadoebrivi azri aq saRi azris mniSvnelobas iZens. sazogadoebrivi<br />

sivrce aRar emsaxureba WeSmaritebis gamovlenas da aRar aris gonis samflobelo,<br />

aramed masSi xdeba subieqturi kerZo Sexedulebebis SeTavseba (integrireba) im<br />

obieqtebTan, romelsac saxelmwifo ganasaxierebs. hegeli uaryofs TviT ideas<br />

politikuri moralis sazomiT gazomvisa, amdenad, mmarTvelobis racionalizacia<br />

sajaro sivrcis meSveobiT mis koncefciaSi adgils ar ikavebs.<br />

marqsma sazogadoebrivi azri `yalb cnobierebad~ gamoacxda. is ubralod faravs<br />

burJuaziis klasobriv interess. misi daniSnulebaa kapitalisturi eqspluataciis<br />

warmoCena `bunebriv wesrigad~. yvela idea, romelic <strong>samoqalaqo</strong> <strong>sazogadoeba</strong>s edo<br />

safuZvlad, aris, marqsis mixedviT, fiqcia: ar arsebobs SesaZleblobaTa Tanasworoba;<br />

misi fuZemdebluri `Riaobis~ principi (yvelasaTvis Ria sivrce) irRveva, mas ara aqvs<br />

ufleba gaaigivos sakuTari Tavi naciasTan da <strong>sazogadoeba</strong>sTan. adamianis uflebebisa<br />

da mesakuTreTa uflebebis gaigiveba badebs ideologias. gansxvavebiT hegelisgan,<br />

saxelmwifo marqsisTvis ganasaxierebs ara WeSmaritebas, aramed ideologias, da<br />

klasobriv dominacias.<br />

politikuri filosofiis es evolucia asaxavs im trans<strong>for</strong>macias, romelsac<br />

ganicdis sajaro sivrce warmoqnidan da Semdgom. Tuki meTvramete saukunis versia iyo<br />

mimarTuli imaze, rom politikuri mmarTvelobis racionalizacias sWirdeboda im<br />

`bunebrivi wesrigis~ warmoCena, romelic arsebobs <strong>sazogadoeba</strong>Si, es ki xdeba<br />

sazogadoebrivi azris <strong>for</strong>mirebis gziT, SemdgomSi es idea eWvis qveS dgeba.<br />

sazogadoebrivi azrisa da gonis konvergencias SeuZlebels xdis, Semdgomi kritikuli<br />

gaazrebis mixedviT, <strong>sazogadoeba</strong>Si arsebuli interesTa konfliqtebi (klasTa brZola)<br />

da saxelmwifo biurokratiis interferencia. amdenad, win wamoiwia sazogadoebrivi<br />

azris axali — liberaluri — versia, romlis Tanaxmadac is aRar gamoxatavs<br />

obieqturad bunebriv wesrigs, aramed iZens realisturi da racionaluri pragmatuli<br />

arenis funqcias, sadac mopaeqre interesebi ebrZvian erTmaneTs imis gareSe, rom es<br />

brZola gadaizardos Zalismier konfliqtSi.<br />

(komentri: habermasi warmoaCens am liberalur versias rogorc ufro adrindeli<br />

respublikuris trans<strong>for</strong>mcias axal fazaSi. sinamdvileSi isini paralelurad<br />

Tanaarseboben, da erTmaneTisgan ar warmoiSvebian, aramed rogorc idealuri tipebi<br />

`met-nakleboben~. kontinenturi evropisTvis da inglisisTvis dResac damaxasiaTebelia<br />

sruliad gansxvavebuli damokidebuleba `WeSmaritebis~ mimarT. is tendencia, rom<br />

sazogadoebrivi azri unda gamoxatavdes `ratios~ da adgendes WeSmaritebas (iseve,<br />

rogorc kanoni) misaRebia kontinentze da sruliad ucnobia inglisSi. aseve, habermasis<br />

debuleba, romlis Tanaxmadac xelisufleba ganasaxierebs voluntas, xolo sazogado-<br />

61


ebrivi azri ratios, ratom ar unda ganvixiloT Sebrunebulad demokratiis Tvalsawieridan?<br />

`arasajaro azri~, romelsac iwunebs Semdgom habermasi, xom SeiZleba xalxis<br />

`voluntad~ iyos ganxiluli, romelsac unda zRudavdes mmarTvelebis ratio? sxva saqmea,<br />

rom Tuki xalxi ara marto gamoxatavs nebas, aramed marTavs kidec, maSin mas unda<br />

hqondes meqanizmebi, raTa sazogadoebrivi azri iyos erTdroulad volunta-c da ratio-c.)<br />

swored liberaluri midgoma kritikulad udgeba sazogadoebrivi azris<br />

dominirebas, rogorc (gavixsenoT tokvili) individis SesaZlo SezRudvasa da<br />

`moraluri Zaladobis iaraRis <strong>for</strong>mas~ (mili), anu <strong>sazogadoeba</strong> ar aris gonierebis<br />

wyaro, aramed aris pirovnebis Tavisuflebis SemzRudavi. am peridSi midis brZola xmis<br />

uflebis gavrcobisaTvis (mecxramete saukune), vinaidan Tuki sazogadoebrivi azri<br />

yvelas azri ar aris, aramed viRaceebis nebis gamomxatveli, sxvebis neba araTanabar<br />

mdgomareobaSi aRmoCndeba. sazogadoebrivi azris mmarTveloba, milis Tanaxmad, aris<br />

umravlesobis tirania da mediokratia. `And what is a still greater novelty, the masses do not now<br />

take their opinions from dignitaries in Church or state, from ostensible leaders, or from books. Their thinking<br />

is done <strong>for</strong> them by men much like themselves, addressing them or speaking in their name, on the spur of the<br />

moment, through the newspapers~. 2 (mili, cit. hab. gv.133)<br />

amdenad, sazogadoebrivi azris liberaluri xedva sruliad gamoricxavs misTvis<br />

sruli mmarTvelobiTi legitimaciis miniWebas, aramed mxolod reprezentaciisa,<br />

romelsac Zalauflebis SemzRudavi funqcia eqneba, da ara mmarTvelobiTi funqcia.<br />

Semdgom periods, garkveulwilad, habermasi postliberaluri ganviTarebis<br />

periodad ixilavs, rodesac axali tendenciebi Cndeba, romlebic ukargaven sajaro<br />

sivrces mis politikur funqcias. sabazro ekonomikis masobriv zrdas, habermasis<br />

mixedviT, mohyva `socialuris~ sferos aRzeveba, kerZo da sazogadoebrivi sferoebis<br />

aRreva, da saxelmwifos garkveuli `refeodalizacia~ (im mdgomareobasTan dabruneba,<br />

rodesac kerZosa da sazogaddoebrivs Soris zRvari ar arsebobs). aman gavlena<br />

moaxdina sajaro sivrcis arszec: `sazogadoebis racionalur-kritikuli gansja aseve<br />

am `refeodalizaciasac~ Seewira. diskusiebma, rogorc socializaciis <strong>for</strong>mam, adgili<br />

dauTmo komunaluri erTobis, rogorc aseTis, fetiSizms~ (gv.158). imavdroulad<br />

trans<strong>for</strong>amcias ganicdis literaturuli sajaro sivrce, romelic gardaiqmneba<br />

kulturaze mosaubre sazogadoebidan kulturis momxmarebelTa <strong>sazogadoeba</strong>d.<br />

amasTan, sajaro sivrceSi monawileoba aRar efuZneba (kerZo sakuTrebis mqone) kerZo<br />

mesakuTreTa avtonomias, da amdenad damokidebulobis axali urTierTobebiT<br />

ganimsWvala. ormagi roli `moqalaqisa~ da `kerZo pirisa (mesakuTresi)~ romelic<br />

manamde sazRvravda burJuaziuli sajaro sivrcis racionalur xasiaTs, sustdeba.<br />

`mecxramete saukunis meore naxevarSi iwyebs dasustebas is institutebi, romlebic<br />

manamde uzrunvelyofdnen sazogadoebis, rogorc kritikulad moazrovne erTobis,<br />

Sekrulobas~. (gv. 162). socializacia sul ufro da ufro emyareba iseT `jgufur<br />

moqmedebebs~, rodesac yvela Tavs ikavebs politikuri da literaturuli kamaTisgan.<br />

politikuri kamaTebi, Tumca ki narCundeba, magram isev da isev `samomxmareblo~,<br />

<strong>for</strong>malizebul <strong>for</strong>mats iZens da iwarmoeba xelfasiani specialistebis mier<br />

`gasayidad~ da `mosaxmarad~.<br />

`mkiTxvelTa sazogadoebis kritikuli diskusiebis adgils ikavebs `gemovnebaTa da<br />

preferenciebis urTierTgaziareba~ momxmarebelTa Soris. . . `gemovnebaTa gamovlena~<br />

xdeba moxmarebis nawili~ (gv.171).<br />

2 “da, rac kidev ufro axleburia, masebi sakuTar Sexedulebebs ar sesxuloben eklesiisa Tu saxelmwifos<br />

warCinebuli pirebisgan, aRiarebuli liderebisgan an wignebidan. maT azrebs gamoTqvamen adamianebi,<br />

romlebic maTi msgavsia. es adamianebi mimarTaven masebs an laparakoben masebis saxeliT amwuTieri<br />

viTarebis gavleniT, gazeTebis meSveobiT.”<br />

62


sivrceSi monawileobiT, iZens refleqsurobas, unars, daayenos sakuTari Tavi sxva<br />

adamianis adgilas, da amiT misi gancdebi gaiziaros. am gziT yalibdeba is, rac<br />

liberalur eTikas Seefereba, izonomiuri Tamasworoba nawilebs Soris (bobios<br />

terminologia gavixsenoT). partikularistuli egocentrizmis adgils liberaluri<br />

universalisturoba ikavebs, romelic depersonificirebulia da sayovelTao.<br />

politikur sajaro sivrceSi monawileobiT is yalibdeba rogorc moqalaqe, aviTarebs<br />

`gonis sajaro gamoyenebis~ praqtikas da sakuTar politikur Sexedulebebs, romlebic<br />

mas moqalaqed aqceven.<br />

sayovelTao xmis ufleba da masobrivi demokratiis warmoqmna niSnavs adamianisTvis<br />

mesame socialuri rolis gaCenas: es aris amomrCevlis roli. rogorc amomrCeveli,<br />

habermasis mixedviT, is xdeba arasajaro sazogadoebrivi azris subieqti, romelic<br />

gamoxatavs sakuTar azrs xmis micemiT farul kenWisyraSi.<br />

pirovneba rogorc erTdroulad kerZo adamiani, moqalaqe da amomrCeveli unda<br />

axerxebdes am sami socialuri rolis SeTavsebas da maT Soris diferencirebas. Tuki<br />

amomrCevlis rolia wamyvani, is SeiZleba angrevdes pirvel ors, vinaidan maT aTqvefas<br />

niSnavs, da amomrCevlis rolisadmi daqvemdebarebas. es qmnis, habremasis mixedviT,<br />

masobriv, da ara <strong>samoqalaqo</strong> <strong>sazogadoeba</strong>s. saSveli, habermasis mixedviT, aris<br />

moqalaqis rolis gaZlierebaSi sajaro diskursSi yvelas monawileobis gziT.<br />

aq Cven vawydebiT im problemas, romelic xSirad habermasis kritikis safuZvles<br />

iZleva. es aris dasavluri sazogadoebebis struqturuli diferenciaciis arasakmarisi<br />

xazgasma mis naSromebSi. struqturuli diferenciaciis qveS aq vgulisxmobT<br />

Semdegs. amgvar sazogadoebebSi (dasavluri tipis Tanamedrove <strong>sazogadoeba</strong>) socilauri<br />

rolebi erTmaneTisgan sakmaod damoukideblad xorcieldeba. anu ojaxSi,<br />

samsaxurSi, sazogadoebrivi interaqciis sxvadasxva viTarebebSi, politikaSi da sxva<br />

erTi da imave pirovneba SeiZleba moqmedebdes imisgan ganurCevlad, Tu ras<br />

moimoqmedebs is sxva tipis viTarebebSi CarTvisas. anu, ojaxis wevrebi SesaZlebelia<br />

sxvadasxva partiebs aZlevdnen xmas, Jurnalisti SeiZleba muSaobdes liberalur<br />

gazeTSi magram ganwyobiT iyos konservatori, monadireTa klubis wevrebi SeiZleba<br />

sruliad gansxvavebul socialur fenebs ekuTvnodnen da a.S. Tuki SevadarebT<br />

erTmaneTs kerZo piris, moqalaqisa da amomrCevlis rolebs, davinaxavT, rom,<br />

magaliTad, romelime konkretuli politikosis mxardaWera aranair kavSirSi ar unda<br />

iyos samsaxureobrivi warmatebis miRwevasTan (romelsac pirvel rigSi pirovnebis<br />

unar-Cvevebi da profesiuli da pirovnuli Tvisebebi unda ganapirobebdnen),<br />

moqalaqeobrivi grZnobebi mis politikuri preferenciebs samarTliani da eTikuri<br />

politikuri brZolis CarCoebSi unda aTavsebdnen, da a.S. naklebad diferencirebul<br />

sazogadoebebSi amgvari rolebi erTmaneTSi aTqvefilia da erTganzomilebian viTarebas<br />

qmnian. gavixsenoT samxreT italiis naklebad <strong>samoqalaqo</strong> konteqsti, rodesac<br />

partiebisaTvis xmis micema didadaa ganpirobebuli Tanamdebobis an sxva preferenciis<br />

miRebis surviliT, ekonomikuri da politikuri urTierTobebi gadaxlarTulia<br />

patron-klientur da koruqciul qselebSi, sazogadoebrivi saqme ki, daqvemdebarebulia<br />

kerZo interesebs.<br />

vinaidan kerZo, <strong>samoqalaqo</strong> da politikuri eTika sxvadasxva principebs emyareba,<br />

rac Cven araerTxel aRvniSneT, es aRreva niSnavs eTikuri sazomis ararsebobas, da,<br />

sabolood, adamianTa Soris ndobis dakninebas. saarCevno demokratiis damkvidreba<br />

<strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis sisustis fonze (maT Soris sabazro ekonomikis sisustis<br />

fonze) niSnavs, rom pirovneba aRiqvams sakuTar Tavs pirvel rigSi ara rogorc kerZo<br />

adamiani da moqalaqe, aramed rogorc amomrCeveli. farid zaqarias terminologiiT, es<br />

badebs ara liberalur sakonstitucio demokratiebs, aramed araliberalur<br />

64


`masmediis mies warmoCenili samyaro mxolod moCvenebiTad aris sajaro sivrce~ -<br />

da es debuleba habermasidan moyolebuli dRemde specialistebis msjelobis erTerTi<br />

centraluri problemaa, romelsac Cven kidev davubrundebiT.<br />

politikuri sajaro sivrce, masmediis gavleniT iqneba es Tu yvela faqtoris<br />

erTobilobiT, icvlis Tavis bunebas erT mniSvnelovan aspeqtTan mimarTebaSi.<br />

<strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebidan masobriv samomxmareblo kulturaze gadasvla<br />

ukavSirdeba ideebisa da ideologiebis rolis trans<strong>for</strong>macias. `yalbi cnobiereba~<br />

romelic Cndeba <strong>sazogadoeba</strong>Si, aRar aris, mecxramete saukunisgan gansxvavebiT,<br />

ideebis Sekruli kompleqsi, romelic qmnis samyaros logikur suraTs. axla is ufro<br />

waagavs qcevis normebis kompleqss, mibaZvis paterns. Sesabamisad, partiuli<br />

agitatorebisa da propagandistebis adgils ikaveben specialistebi, romlebic<br />

`yidian~ politikas da politikosebs Sinaarsisgan ganurCevlad. iwyeba sazogadoebiT<br />

manipulirebis teqnologiebis ganviTareba. manipulirebuli sajaro sivrce<br />

mimarTulia pirvel rigSi arasajaro Sexedulebebis <strong>for</strong>mirebaze; misTvis sajarooba<br />

ar aris prioriteti, aramed saarCevno qceva. Tuki sajarooba, sityvis Tavisufleba da<br />

sazogadoebrivi sajaro azris <strong>for</strong>mireba Tavis (Sinagan) miznad iazrebdnen simarTlis<br />

warmoCenas, da realobis swor asaxvas (amitomac iyo saWiro racionaluri msjeloba da<br />

yvelasaTvis sityvis micema), manipulirebuli azris mizania xmebi - amomrCevelTa xmebi,<br />

romlebic faruli kenWisyris Sedegad grovdeba.<br />

amdenad, masobrivi demokratiebis sayovelTao keTildReobis saxelmwifos<br />

<strong>sazogadoeba</strong>, romelic iRebs monawileobas kenWisyraSi, sul sxvanair urTierTobebSia<br />

xelisuflebasTan, vidre mecxramete saukunis sazogadoebrioba, romelic metwilad<br />

sazogadoebrivi azris CamoyalibebaSi monawileobda. am axali sazogadoebriobisgan<br />

xelisuflebas pirvel rigSi sWirdeba is qceva, romelic arCevnebze vlindeba, da<br />

swored am qcevis uzrunvelsayofad mimarTulia mTeli Zalisxmeva, anu imaze, rasac<br />

habermasi arasajaro sazogadoebriv azrs uwodebs.<br />

habermasi am naSromSi ukve safuZvels uyris Tavis Semdgom Teorias komunikaciuri<br />

qcevis Sesaxeb, rodesac is asxvavebs sajaroobis or funqcias - kritikul msjelobas da<br />

manipulaciur qcevas, da ukavSirebs maT sajaro da arasajaro sazogadoebrivi azris<br />

<strong>for</strong>mirebas. SemdgomSi habermasi asxvavebs sami idealuri tipis racionalur qcevas:<br />

dramaturgiuli, instrumentuli da komunikaciuri. manipulaciuri politika,<br />

romelic mimarTulia saarCevno xmebis mopovebaze, am sqemis mixedviT aSkarad<br />

dramatrugiuli xasiaTisa unda iyos, xolo yvelaze did yuradRebas habermasi<br />

komunikaciur racionalobas aqcevs, romelic rogorc Cven es adre davafiqsireT,<br />

Cveni klasifikaciiT respublikuri diskursuli eTikis vels iqneba mikuTvnebuli.<br />

rasac habermasi ar akeTebs, magram rasac Cven aq xazi unda gavusvaT, es aris imave<br />

dakvirvebis cota sxva kuTxiT danaxva-—im kuTxiT, romliTac o’doneli aRwers<br />

TiTqmis imave dilemas - demokratiis, respublikanizmisa da liberalizmis politikuri<br />

tradiciebis urTierTqmedebas. marTalia, o’doneli mxolod axal demokratiebze<br />

laparakobs, magram arsebiTad imave problemas aRwers, rasac habermasi (gavixsenoT,<br />

rom germaniac, sxva dasavluri qveynebisgan gansxvavebiT, SedarebiT axlad<br />

demokratizebul qveyanad unda CaiTvalos). orive es avtori negatiurad uyurebs<br />

demokratiuli legitimaciis gaZlierebas liberaluri da respublikuri<br />

komponentebis sisustis (an dasustebis) fonze.<br />

burJuaziul <strong>samoqalaqo</strong> <strong>sazogadoeba</strong>Si, habermasis mixedviT, pirovnebas aqvs<br />

ormagi socialuri funqcia-—is aris CarTuli literaturul sajaro sivrceSi da<br />

politikur sajaro sivrceSi. es imas niSnavs, rom mas erTdroulad ori socialuri<br />

roli aqvs - kerZo pirisa da moqalaqisa. rogorc kerZo piri, is, literaturul sajaro<br />

63


demokratiebs, sadac xdeba mosaxleobiT faqtobrivi manipulireba.<br />

amgvari viTareba metad mZafrad dadga bolo wlebSi saqarTveloSi, rodesac<br />

masmediis diskursi pirvel rigSi mayurebels amomrCevlis rolSi ixilavs. mTavari<br />

dixotomiebi, dayofebi da brZolebi <strong>sazogadoeba</strong>Si iazreba ara kerZo adamianTa an<br />

moqalaqeTa dapirispirebis terminebiT, aramed amomrCevelTa dapirispirebis<br />

terminebiT. klasebi erTamneTs ar upirispirdebian - ar xdeba mdidarTa da RaribTa<br />

interesebs Soris dapirispirebis win wamoweva; msoflmxedvelobebi erTmaneTs ar<br />

upirispirdeba - ar xdeba erTmaneTSi magaliTad, tradicionalistebisa da<br />

modernizatorebis brZolis warmarTva. anu, es dixotomiebi <strong>sazogadoeba</strong>Si<br />

latenturad arsebobs, da igrZnoba, magram artikulireba xdeba mxolod politikuri<br />

brZolis, imisa, Tu vin unda iyos xelisuflebaSi. mTavari mesiji, romelic masmediis<br />

mier miewodeba mayurebels (mkiTxvels) aris is, rom politikosi petre aris kargi,<br />

xolo politikosi pavle aris cudi. Tuki petre (pavle) mova xelisuflebaSi, yvelafer<br />

kargad (an cudad) iqneba.<br />

<strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis aSeneba saqarTveloSi (da ekonomikis aSenebac) niSnavs<br />

pirvel rigSi am mojadoebuli wris garRvevas da sazogadoebis mier ufro<br />

siRrmiseuli sajaro diskursebis damkvidrebas, sadac kerZo adamianebi da moqalaqeebi<br />

gaomCndebian Tavisi namdvili saxiT, da ara amomrCevelTa rolis damaxinjebul<br />

fokusSi. am mxriv habermasis naSromi Cveni realobisTvis uaRresad aqtualuri<br />

meCveneba, Tumca ki yvela mis midgomebs problemis gadaWrisadmi SeiZleba ar<br />

viziarebdeT.<br />

literatura:<br />

Habermas J. 1994. The Structural Trans<strong>for</strong>mation of the Public Sphere. An Inquiry into a Category<br />

of Bourgeois Society. N.Y.<br />

(ed. C. Calhoun), Habermas and the Public Sphere, The MIT Press, 1994<br />

Simone Chambers. A critical theory of civil society, in: Alternative Conceptions of Civil Society,<br />

Princeton University Press, 2002, pp90-112<br />

65


leqciebi 9 -10<br />

<strong>samoqalaqo</strong> <strong>sazogadoeba</strong> saqarTveloSi<br />

wina leqciebze Cven ganvasxvaveT sami diskursuli eTika da, agreTve, vilaparakeT<br />

imaze, rom arsebobs ori sapirispiro midgoma samoqalqo sazogadoebis cnebis<br />

gaazrebisadmi — tradiciuli da kritikuli. am ori Tvalsawieridan Cven ganvixilavT<br />

saqarTvelos <strong>samoqalaqo</strong> <strong>sazogadoeba</strong>s da vecdebiT vupasuxoT kiTxvebze — Tu<br />

ramdenad arsebobs saqarTveloSi <strong>samoqalaqo</strong> <strong>sazogadoeba</strong> da Tu arsebobs, rogori.<br />

1. arasamTavrobo organizaciebi: <strong>samoqalaqo</strong> Tu ara<br />

<strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis sakiTxis ganxilvisas pirvel rigSi daviwyebT<br />

arasamTavrobo organizaciebiT da vecdebiT vupasuxoT kiTxvas — ras warmoadgenen<br />

isini saqarTveloSi da miekuTvnebian Tu ara <strong>samoqalaqo</strong> <strong>sazogadoeba</strong>s?<br />

pirvel rigSi unda xazi gavusvaT imas, rom saqarTveloSi (da mTlianad,<br />

postsabWoTa sivrceSi) Camoyalibebul arasamTavrobo organizaciebs aqvT erTi<br />

maxasiaTebeli — isini ar arian masiurebi. es maTi Tviseba Tvisebrivia, da ara ubralod<br />

raodenobrivi. masiuri da viwro jgufebis erTmaneTisgan gansasxvaveblad<br />

gamoviyenebT mankur olsonis mier SemoTavazebul cnebebs. SegaxsenebT, rom mankur<br />

olsonis midgoma wminda ekonomikuria (Tavisi meTodologiiT) da iyenebs racionaluri<br />

arCevanis Teorias.<br />

mankur olsonis klasikur naSromSi "koleqtiuri moqmedebis logika" (M. Olson.<br />

1971, The Logic of Collective Action. Public Goods and the Theory of Groups. Harvard Economic<br />

Studies, v. CXXIV, Harvard University Press) gamoyenebulia jgufebis Semdegi taqsonomia.<br />

erTi da imave ekonomikuri subieqtebisgan Semdgari organizebuli jgufi SesaZloa<br />

warmoadgendes inkluziur an eqskluziur jgufs imisda mixedviT, Tu ra tipis<br />

koleqtiuri sargeblis miRwevas isaxavs igi miznad. ase magaliTad, jgufi, romelic<br />

miznad isaxavs sakanonmdeblo cvlilebebis lobirebas (magaliTad, gadasaxadebis<br />

Semcirebas) aris inkluziuri - is dainteresebulia rac SeiZleba meti monawilis<br />

CarTviT, magram amave dros ar aris damokidebuli dainteresebul pirTa asprocentian<br />

monawileobaze da monawileTa Soris strategiuli interaqciis warmarTvaze. amisgan<br />

gansxvavebiT, ekonomikur aqtorTa jgufi, romelic iswrafvis bazarze maRali fasis<br />

dawesebas, miaRwevs mizans mxolod im SemTxvevaSi, Tuki masSi CarTuli iqneba bazarze<br />

momuSave yvela monawile; SeTanxmebaSi erTi monawilis aryofnac ki gamoricxavs<br />

SeTanxmebis SesaZleblobas; jgufis yvela wevri dainteresebulia bazridan rac<br />

SeiZleba meti moTamaSis gandevniT, jgufi cdilobs iyos rac SeiZleba viwro da mis<br />

wevrebs Soris mudmivad mimdinareobs rTuli strategiuli garigebebi, vaWroba da<br />

erTmaneTisadmi undoblobiT ganpirobebuli strategiuli TamaSebi. koleqtiuri<br />

sargebeli, romelsac aRwevs jgufi, eqskluziuri xasiaTisaa.<br />

amgvarad, <strong>for</strong>malurad erTnairad organizebuli jgufebi (SesaZloa, erTi da imave<br />

organizaciis wevrebi) sinamdvileSi gansxvavebulad funqcionireben, da es gansxvaveba<br />

aris konteqstualuri, gamomdinare im mniSvnelobidan, romelsac jgufis wevrebi<br />

aqsoven jgufis saqmianobaSi. erT SemTxvevaSi saqme gvaqvs Ria, masobriv, inkluziur<br />

monawileobasTan da ndobis maRal maCveneblebTan, meore SemTxvevaSi ki, eqskluziur,<br />

daxurul warmonaqmnebTan, romlebic did energias xarjaven da specialur zomebs<br />

66


mimarTaven Sida urTierTobebis dasaregulireblad.<br />

olsonis dakvirveba naTlad warmoaCens modernizaciis gidensiseuli xedvis<br />

zedapirulobas. gidensis Teoriis mixedviT, modernizacia warmoadgens<br />

sazogadoebrivi institutebis disembeding-isa da re-embeding-is process, sadac<br />

instituti, Tavdapirvelad warmoqnili dasavleTis socialur konteqstSi, iolad<br />

ikidebs fexs sxva socialur konteqstSi ndobis meqanizmebis meSveobiT (iddens,<br />

nthony. 1990. The Consequences of odernity. Cornwall). saqarTveloSi <strong>samoqalaqo</strong><br />

sazogadoebis mSeneblobis aracalsaxa praqtika am midgomis problemurobis erT-erTi<br />

ilustraciaa.<br />

(ganmarteba: TviT es termini — `ndoba” — romelic kiTxvas ar iwvevs maSin, rodesac<br />

Cveulebriv saubarSi gamoiyeneba, SeiZleba asaxavdes struqturulad metad<br />

gansxvavebul movlenebsa da filosofiebs, da Sesabamisad movlenebis ganviTarebis<br />

gansxvavebul perspeqtivebs. ase, politikuri partiis ndoba bunebrivad SezRudulia<br />

im adamianTa wriT, vinc mis ideologias an interesebs iziarebs, xolo meterologiuri<br />

biuros ndoba SezRudulia mxolod misi unariT sworad iwinaswarmetyvelos amindi.<br />

ndobis es ori "idealuri tipi" Seesabameba Cvens mier dafiqsirebul sxvadasxva<br />

diskursul eTikebs. biuro sakuTari Tavisadmi ndobas iZens `damtkicebiT”, xolo<br />

politikuri partia — `darwmunebiT”. socialur elitad aseve SeuZlia moipovos ndoba<br />

qcevis maRali standartebis demonstrirebiT (respublikuri elita) rac ndobis kidev<br />

erT, mesame tips warmoadgens. ndobis saxeobaTa specifikas aRniSnavs Tavis naSromSi<br />

seligmani).<br />

postsabWour sivrceze <strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis mSeneblobis proeqti dasawyisSi<br />

yvelaze ukeT iyo warmodgenili sorosis fondis iniciativebiTa da grantebis<br />

struqturiT. <strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis mSeneblobis sorosiseuli proeqti iyo wminda<br />

institucionaluri, anu mimarTuli garkveuli institutebis mxardaWeraze da<br />

waxalisebaze. es institutebi Tavidan iyo masobrivi nebayoflobiTi organizaciebi,<br />

romelTa meSeveobiT maTi wevrebi, garda ZiriTadi ekonomikuri saqmianobisa,<br />

(romelsac isini sadRac sxvagan gaswevdnen), miiRebdnen monawileobas sazogadoebriv<br />

cxovrebaSi. anu, <strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis struqtura (institutebi), analogiurad<br />

politikuri sistemis struqturisa (institutebisa), unda yofiliyo Seqmnili<br />

dasavluri praqtikis "copy-pasting"-is gziT, an, sxva sityvebiT, disembedingreembeding-is<br />

meSveobiT. am struqturaSi didi mniSvneloba eniWeboda axladqmnadi<br />

arasamTavrobo organizaciebis masobriobas, Riaobas ("Ria sazogadoebis” mSenebloba),<br />

arapolitizebulobas da moqalaqeTa nebayoflobiT monawileobas. mSenebare<br />

organizaciebi, iseve rogorc Camoyalibebis procesSi myofi damoukidebeli media,<br />

unda gamxdariyo <strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis ConCxi.<br />

dRes sakmarisi droa gasuli rom vimsjeloT am gegmis warmateba-warumateblobaze<br />

da mis Sedegad gaCenili institutebis Sesabamisobaze Tavdapirvel gegmasTan.<br />

dakvirveba cxadyofs, rom saxezea mTeli rigi <strong>for</strong>maluri maxasiaTebeli, romlebic<br />

axali institutebis Taviseburebaze metyveleben. esenia:<br />

a. arasamTavrobo organizaciebi arian metad viwro jgufebi; maTi wevrebis<br />

raodenoba xSir SemTxvevaSi ramdenime adamians ar aRemateba; arasamTavrobo<br />

organizaciebSi mosaxleobis 3-4 procenti Tu aris gawevrianebuli (es xdeba ara marTo<br />

saqarTveloSi, aramed mTel postsabWour sivrceze) TiToeuli organizacia, rogorc<br />

wesi, warmoadgens funqcionerTa mcirericxovan jgufs, romlis TiToeuli wevri<br />

mimarTulia sakuTari muSaobisTvis anazRaurebis miRebaze (xelfasi an honorari).<br />

isini praqtikulad ver izidaven sawevroebs, Semowirulobebs da nebayoflobiT<br />

daxmarebas mosaxleobisgan. Tu erT mSvenier dRes Sewyda dafinanseba saerTaSoriso<br />

67


fondebisgan da ucxouri mTavrobebisgan, arcTu bevri darCeba dRes arsebuli<br />

mravalferovnebisgan.<br />

b. arasamTavrobo organizaciebSi momuSave pirTa xelfasi (anazRaureba,<br />

honorarebi) bevrad aRemateba qveynis moqalaqeTa saSualo Semosavals.<br />

c. arasamTavrobo organizaciebis personali umetes SemTxvevebSi warmoadgens<br />

profesiul, energiul da prodasavlur axalgazrdobas, romelsac SeiZleba `qarTuli<br />

iapebis” socialuri fena vuwodoT. amdenad, am organizaciebSi gawevrianebulebi arian<br />

ara saSualo, reprezentatuli moqalaqeebi, aramed sazogadoebis garkveuli<br />

elitaruli fena, romelic xSirad Tavs "axal inteleqtualebad" da sazogadoebis<br />

avangardad iazrebs.<br />

d. zRvari arasamTavrobo organizaciasa da politikur organizacias Soris<br />

didwilad waSlilia. saxezea rogorc brZola ama Tu im politikuri iniciativebisaTvis,<br />

politikuri agitaciiT saarCevno periodebSi, aramed pirovnebaTa uSualo<br />

monawileoba politikaSi, brZola ZalauflebisaTvis.<br />

aSkaraa, rom saxezea institutebis arainkluziuri, eqskluziuri trans<strong>for</strong>macia,<br />

romelic winaaRmdegobaSi modis am organizaciebis Ria sazogadoebis institutad<br />

gadaqcevis gegmasTan. amdenad, Tu gamoviyenebT olsonis midgomas, SesaZloa<br />

vivaraudod, rom mizezi, romlis gamoc am <strong>for</strong>malurma organizaciebma amgvari<br />

trans<strong>for</strong>macia ganicades, mdgomareobs maTi wevrebis racionaluri motivaciebis<br />

bunebaSi da im miznebis xasiaTSi, romlebsac es wevrebi isaxaven.<br />

qarTuli arasamTavrobo organizaciebis viwro-jgufuri, eqskluziuri bunebis<br />

asaxsnelad SesaZloa wamovayenoT ori hipoTeza - erTi, ekonomikuri, ufro aSkaraa,<br />

xolo meore, politikuri, met gansja-analizs moiTxovs.<br />

ekonomikuri mizezis hipoTeza SesabamisobaSia sabazro meqanizmebis analizTan da<br />

gulisxmobs, rom arsebuli organizaciebi warmoadgenen ekonomikis axal segments,<br />

romelic funqcionirebs jamobrivad SezRuduli ekonomikuri bazris aTvisebaze<br />

(saerTaSoriso fondebis grantebi), da amdenad, racionalurad miiswrafvis strategiuli<br />

moqmedebisken eqskluziuri miznebis misaRwevad. anu is, rom dafinansebis<br />

wyaroebs Seadgenen saerTaSoriso fondebis jamobrivad SezRuduli resursebi da ara<br />

sazogadoebis Teoriulad SeuzRudavi nebayoflobiTi Semowirulobebi, ayalibebs<br />

seqtoris saxes da saqmianobis elfers.<br />

meore hipoTeza garkveulwilad pirvelTanaa kavSirSi. Tavisi arsiT igi efuZneba<br />

sxvaobas ideologiur (partikularistul) da samarTlebriv (universalistur)<br />

legitimaciebs Soris. (adre Cvens mier gamoyenebul sam diskursul eTikas Tu<br />

gavixsenebT, aq erTmaneTs upirispirdeba demokratiuli diskursis eTika da<br />

liberalur-respublikuri diskursebis eTikebi. pirveli qmnis brZolas<br />

ZalauflebisTvis, romelic aris eqskluziuri resursi, xolo danarCeni ori —<br />

horizontalur urTierTobebs, romlebic inkluziurobas ganapirobeben).<br />

magaliTisTvis ganvixiloT jgufi, romelic iswrafvis sityvis Tavisuflebis<br />

dacvas. sityvis Tavisufleba aSkarad inkluziuri faseulobaa, romelic wesiT Ria da<br />

masobriv koleqtiur qmedebas gulisxmobs. Tumca ki nebismier <strong>sazogadoeba</strong>Si<br />

arseboben adamianebi, romlebic emxrobian sityvis Tavisuflebis garkveul SezRudvas<br />

eTikuri da sxva mosazrebebidan gamomdinare. mokled, maT, mediis Tavisuflebis garda<br />

(da, SesaZloa, ufro metadac), aRelvebT im produqtis xarisxi, romelic iqmneba mediis<br />

sivrceSi. sityvis Tavisuflebis dacvis diskursiuli logika moiTxovs maT Tanabar<br />

monawileobas sakiTxis ganxilvasa da Sesabamisi normebis institucionalizebaSi;<br />

sityvis Tavisuflebis dacvis ideologiuri (politikuri, demokratiuli) logika<br />

gulisxmobs, rom politikurad ufro efeqturia amgvari adamianebis gariyva sajaro<br />

68


sivrcidan da sityvis prioritetuli Tavisuflebis damkvidreba mxolod maTTvis, vinc<br />

mas upirobod emxroba. anu strategiulad momgebiania misi damkvidreba dominanturi<br />

ideologiis saxiT, sajaro sivrcis Sesabamisi monopolizebiT. am dominanturi<br />

ideologiis rols am SemTxvevaSi TamaSobs neoliberaluri doqtrina, romlis<br />

mixedviTac sityvisa da presis Tavisufleba avtomaturad iwvevs kargi donis presis<br />

Seqmnasa da media - auditoriis moTxovnebis dakmayofilebas. xdeba sakiTxis mkveTri<br />

ideologizireba, rac iwvevs Sesabamisi jgufis gadasrolas <strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebidan<br />

politikur <strong>sazogadoeba</strong>Si, xolo inkluziuri sazogadoebrivi diskursis<br />

nacvlad - eqskluziuri politikuri Zalauflebis miznad dasaxvas. imas, Tu ratom<br />

xdeba, rom es logika efeqturad moqmedebs postsabWoTa sivrceSi, Cven dabla<br />

davubrundebiT.<br />

Tuki neoliberaluri, ideologiuri (politikuri, demokratiuli) eTika<br />

<strong>sazogadoeba</strong>Si sWarbobs, xolo liberaluri da respublikuri komponentebi sustia,<br />

<strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis <strong>for</strong>maluri organizaciuli struqturebi (institutebi) am<br />

konteqstis Sesabamisad ganicdian racionalur ara<strong>for</strong>malur trans<strong>for</strong>macias. maTi<br />

Riaoba ver ganxorcieldeba im saxiT, rogoradac igi navaraudevia. inkluziuri,<br />

<strong>samoqalaqo</strong> xasiaTis nacvlad isini iZenen politikur, eqskluziur xasiaTs.<br />

erTaderTi, rac ucvleli rCeba, aris is terminologia da warmodgenebi, romelic<br />

Tavidanve edo safuZvlad maT Camoyalibebas, da romelic am trans<strong>for</strong>mirebul<br />

konteqstSi "yalb cnobierebad" iqceva. es aris warmodgena, romelic ar iTvaliswinebs<br />

realobas, da kvlavidneburad uwodebs am organizaciebs <strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis<br />

institutebs, romlebmac xeli unda Seuwyon demokratiis damkvidrebas. isini marTlac<br />

uwyoben xels "demokratizacias", magram es sxva tipis, "avangardistuli", "ideologiuri"<br />

demokratiaa (liberaluri demokratiis sapirispirod), iseve rogorc TviT es<br />

institutebi ara <strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis, aramed sazogadoebis "avangardis"<br />

institutebs warmoadgenen saboloo jamSi. aRsaniSnavia, rom aq naxsenebi socialuri<br />

konteqsti ar unda gavigoT rogorc qarTuli sazogadoebis kulturulad<br />

ganpirobebuli raime Tavisebureba, aramed rogorc qveynis istoriuli warsulisa da<br />

ekonomikuri da globalisturi viTarebebis erToblioba, romelic sxva postsabWoTa<br />

respublikebSic iCens Tavs.<br />

uaRresad dabali maCveneblebi arasamaTavrobo organizaciebSi gawevrianebis,<br />

romelbic damaxasiaTebelia posttotalitaruli qveynebisTvis, (Marc Morjй Howard The<br />

Weakness of Civil Society in Post-Communist Europe. Cambridge University Press; 2003) aris<br />

maTi saerTo maCvenebeli. aTas sul moqalaqeze posttotalitarul demokratiebSi<br />

(aRmosavleTi evropa, baltiispira qveynebi), modis gacilebiT naklebi raodenobis<br />

adamiani, romelic gawevrianebulia arasamTavrobo organizaciebSi Tu politikur<br />

partiebSi, vidre es xdeba ara marto Zvel demokratiebSi, aramed postavtoritarul<br />

qveynebSic ki.<br />

postsabWoTa ganviTarebis wlebma aCvenes, rom tokviliseuli gamowveva Cvennairi<br />

qveynebisTvis gadaulaxavi aRmoCnda. miuxedvad uaRresad bevri mcdelobebisa da<br />

axali da axali wamowyebebisa, romlebic miznad sazogadoebis gaaqtirurebas da mis<br />

mier mmarTvelobaze pasuxismgeblobis aRebas isaxavda miznad, araferi gamovida.<br />

qarTuli <strong>sazogadoeba</strong> awarmoebs opoziciur diskurss, akritikebs mTavrobas da,<br />

uaRresi gamwvavebis SemTxvevaSi, gamodis quCaSi mTavrobis Camosagdebad. magram<br />

revoluciebsa da arCevnebs Soris is ar aqtiurobs, da axdens mTeli mmarTvelobiTi<br />

pasuxismgeblobis delegirebas xelisuflebaze (gaixseneT delegirebuli demokratiis<br />

cneba). amave dros qarTuli <strong>sazogadoeba</strong> (da mTlianad postsabWoTa sazogadoebebi)<br />

uaRresad egalitarulia, da, tokvilis gagebiT, demokratiuli. Tanasworoba maTTvis<br />

69


umaRlesi Rirebulebaa, da demokratia, rogorc politikuri Tanasworobis gansaxiereba,<br />

imyofeba maT Rirebulebriv sistemaSi metad maRal doneze. postsabWoTa saqar-<br />

Tvelos ara hyavs politikuri elitebi, gamoyofili <strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebisgan,<br />

aristokratiuli sazogadoebis msgavsad (tokviliseuli gagebiT). amdenad, Tuki<br />

egalitaruli <strong>sazogadoeba</strong> ar marTavs TviTon, tikviliseuli gagebiT, vin unda<br />

marTavdes mas? tokvilis pasuxi am kiTxvaze cnobilia — amgvar sazogadoebebs emuqreba<br />

demokratiis tiraniuli <strong>for</strong>ma, anu is, rasac Cven aq ufro araliberaluri<br />

demokratiis saxeliT movixseniebT.<br />

dabali wevroba arasamTavrobo organizaciebSi da politikur partiebSi,<br />

sazogadoebis uunaroba marTos TviTon, unda ganvixiloT rogorc politikuri<br />

sistemis sakmaod stabiluri da mniSvnelovani maxasiaTebeli, romelic<br />

ganapirobebs politikuri reJimis xasiaTs da sxva maCveneblebs (an, ufro<br />

swored, maTTan uSualo kavSirSi imyofeba).<br />

2. diskursuli eTikebi: gvaqvs Tu ara saqme sazogadoebriv moZraobasTan<br />

wina ganxilvam SeiZleba Segviqmnas damaxinjebuli warmodgena saqarTveloSi<br />

arsebul arasamTavrobo organizaciebze. kerZod, SeiZleba vifiqroT, rom isini, jer<br />

erTi, yvela erTnairia, da, meore, ganvlili drois ganmavlobaSi erTi da imave saxiT<br />

arsebobda. arc erTi da arc meore mtkicebuleba ar iqneboda swori.<br />

jer erTi, miuxedavad garkveuli msgavsebisa, arasamTavrobo organizaciebi<br />

saqarTveloSi metad mravalferovania rogorc saqmianobis stiliT, aseve politikuri<br />

msoflmxedvelobebiTac. garkveuli erTferovneba moCvenebiTia, da ganpirobebulia<br />

didwilad imiTi, rom sajaro sivrceSi (ZiriTadad rusTavi-2-is mier <strong>for</strong>mirebulSi)<br />

arasamTavrobo organizaciebi warmoCindeba rogorc erTgvarad erTiani<br />

konglomerati, romelsac hyavs radenime gamokveTili lideri organizacia (es<br />

organizaciebi, rogorc wesi, yvelaze kargad finansdeba amasTan). sxva tipis<br />

organizaciebi an ar Canan sajaro sivrceSi, an ar moiazreba `arasamTavrobo seqtoris”<br />

saTauris qveS.<br />

meorec, Tavisi saqmianobis tipiTa da mimarTulebiT arasamTavrobo organizaciebi<br />

bolo 10 wlis ganmavlobaSi ganicdidnen mniSvnelovan trans<strong>for</strong>macias, romelic<br />

ufro dawvrilebiT unda ganvixiloT. es trans<strong>for</strong>macia gvaZlevs safuZvles<br />

vivaraudoT, rom mocemuli seqtori ufro kargad aRiwereba sazogadoebrivi<br />

moZraobebis Teoriis meSveobiT, vidre regularuli, stabilurad arsebuli<br />

<strong>samoqalaqo</strong> gaerTianebebis terminebiT. am evolucias Cven aq aRvwerT siRrmiseulad,<br />

im cnebiTi aparatis gamoyenebiT, romelic adre aviTviseT.<br />

davubrindeT Cvens mier ganxilul sam diskursul eTikas. iyo naTqvami, rom<br />

TiToeuli eTika gansazRvravs `politikuri” moqmedebis raRac tips. es `politikuri”<br />

moqmedebebi xorcieldeba (prevalirebs) sazogadoebrivi struqturis sxvadasxva<br />

doneebze, rasac sazogadoebis struqturuli diferenciacia uzrunvelyofs. kidev<br />

erTxel davubrundeT maT daxasiaTebas.<br />

davuSvaT, rom ramdenime pirovneba saubrobs demokratiaze saqarTveloSi. es<br />

saubari sxvadasxvanairad SeiZleba warimarTos. kiTxva — aris Tu ara saqarTveloSi<br />

demokratia — sxvadasxva kuTxiT SeiZleba aRelvebdes da ainteresebdes mosaubreebs.<br />

pirveli, da yvelaze siRrmiseuli done, romelzedac SeiZleba warimarTos<br />

diskusia — es aris TviT demokratiis arsisa da Rirebulebebis Sesaxeb msjeloba filo-<br />

70


sofiuri, inteleqtualuri, msoflmxedvelobiTi, Rirebulebrivi Tvalsawieridan. es<br />

ufro akademiuri an moqalaqeobrivi msjelobaa, rodesac laparakia `maRal<br />

materiebze”, samarTlianobis bazisur cnebebze, rodesac gadawyvetileba arasdros<br />

aris sabolooo, aramed is aris mxolod etapi usasrulo jaWvSi msjelobisa, romelsac<br />

axali da axali Taobebi uerTdeba. am doneze iseTi gamonaTqvami, rogoricaa<br />

`saqarTveloSi aris demokratia”, an `saqarTveloSi ar aris demokratia” gamoxatavs<br />

moqalaqeobriv SeSfoTebas garkveuli idealebis ganuxorcieleblobis gamo, an<br />

piriqiT, sixaruls am idealebTan miaxloebis gamo. es msjeloba gulisxmobs imaze<br />

msjelobasac, Tu ras warmoadgenen es idealebi, da imis Sefasebasac, Tu ramdenad<br />

misaRebia arsebuli mdgomareoba.<br />

amgvari, Cveni terminologiiT `respublikuri” donis msjeloba, rogorc viciT,<br />

trans<strong>for</strong>maciulia (interaqciuli). mis dros adamianebi cdiloben erTmaneTze<br />

zegavlenis moxdenas da amave dros sakuTari Sexedulebebis daxvewas. am doneze iqmneba<br />

sazogadoebrivi kontraqti — bazisuri samarTlianobis principebiT aRWurvili<br />

erToba. misi mTavari principia monawileoba — anu, kontraqti dadebulia, Tuki yvela<br />

aRiarebs erTobis arsebobas, romelSiac yvela Tanabaruflebamosilia ilaparakos<br />

sxvebis winaSe da aRiarebs sxvebis monawileobis uflebas. am erTobis CamoyalibebaSi<br />

monawileobs yvela — sazogadoebrioba farTo gagebiT; misi institutebia eklesia,<br />

universiteti, Teatri, muzeumi da sxva. am doneze aravin rCeba mogebuli an wagebuli,<br />

monawileoba am msjelobaSi TviTmizania, da Seesabameba adamianis Sinagan<br />

moTxovnilebas.<br />

cxadia, rom aq Cven ar moveliT imas, rom am diskusiiT iqneba miRweuli erTiani<br />

Sexeduleba imaze Tu ras warmoadgens demokratia. Seiqmneba ubralod raRac<br />

Rirebulebebis rigi, romlebic masTan arian asocirebuli.<br />

gadavideT Semdeg doneze. davuSvaT, rom romelime mosaubreebi mtkiced<br />

Camoyalibdnen sakuTar SexedulebebSi demokratiis Sesaxeb da aRar undaT am saubris<br />

gagrZeleba (miuxedavad imisa, rom maT Soris aucileblad darCeba garkveuli, da,<br />

SesaZloa, mniSvnelovani sxvaobebi). Semdegi kiTxva, romelic maT SeiZleba gauCndeT, es<br />

aris `rogor?” — rogor SeiZleba dasaxuli idealebis realizeba?<br />

am etapze adamianebi ukve Camoyalibebuli SexedulebebiT (romlebic aucileblobiT<br />

mravalferovani iqneba) gadadian meore doneze da iwyeben konkretuli realizebis<br />

gzebis Ziebas maTi Sexedulebebis realizebisTvis. maT SeiZleba mxari dauWiron<br />

konkretul re<strong>for</strong>mebs, institucionalur gardaqmnebs da policy-s romelic maTTvis<br />

yvelaze mimzidvelia. aq ukve SeiZleba Cndebodes diskusia romelic codnaze iqneba<br />

damyarebuli — viTarebis Sefaseba, strategiebis Seswavla da propagandireba, winadadebebis<br />

da kanonproeqtiebis SemuSaveba. es kvalificiuri, saeqsperto msjelobis<br />

arealia, romelSiac eqspertebi iCenen Tavs, da codna wamyvan rols TamaSobs.<br />

mivaqcioT yuradReba, miuxedavad imisa, rom meore doneze codnaa wamyvani iaraRi,<br />

Rirebulebrivad neitraluri es msjeloba ukve ar aris, vinaidan monawileebs pirveli<br />

donidan ukve aqvT gamotanili sxvadasxvanairi orientaciebi. anu SeiZleba warmoiqmnas<br />

memarjvene an memarcxene, konservatori an liberali eqspertebi, romlebic arsebiTad<br />

gansxvavebul politikur strategiebs SeimuSaveben. ar arsebobs policy, romelic<br />

pirveli donisadmi neitraluri iqneba. jansaRi meore done unda warmoqmnides<br />

pluralistur strategiebs, pirveli donis dayofebis Sesabamisad. am doneze msjeloba<br />

imis Sesaxeb aris Tu ara saqarTveloSi demokratia — Cvens konkretul magaliTs rom<br />

davubrundeT — iqneba mowyobili Semdegnairad: jer iqneba SemuSavebuli operacionalizebuli<br />

ganmarteba imisa, Tu ra aris demokratia, xolo Semdgom am<br />

ganmartebisa da empiriuli faqtebis SedarebiT iqneba dadgenili (dasabuTebuli) aris<br />

71


Tu ara saqarTveloSi demokratia. imisda mixedviT, Tu rogor ganisazRvreba<br />

demokratia sxvadasxva Rirebulebrivi orientaciebis mqone eqspertebis mier, iqneba<br />

aseve SesaZloa gansxvavebuli pasuxebi demokratiis arseboba-ararsebobis Taobaze da<br />

misi SesaZlo ganviTarebis gzebis Sesaxeb. am donis midgomis erT-erTi tipuri<br />

magaliTia reedom ouse, romelic iyenebs demokratiis garkveul instrumentalizirebul<br />

ganmartebas da zomavs demokratiis dones msoflios praqtikulad yvela qveyanaSi.<br />

meore kargi magaliTia <strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis cneba. <strong>samoqalaqo</strong> <strong>sazogadoeba</strong><br />

zogierTi avtoris TvalSi saqarTveloSi arsebobs da viTardeba, xolo sxva avtorTa<br />

TvalsazrisiT, dakninebis procesSi imyofeba da praqtikulad ar arsebobs.<br />

da bolos, mesame done — es aris politikuri ZalauflebisaTvis brZolis veli. aq,<br />

am velSi, mTavar mniSvnelobas iZenen politikosebi, xolo diskursuli eTika<br />

ZalauflebisTvis brZoliT aris nakarnaxevi. kiTxva imis Taobaze, aris Tu ara<br />

saqarTveloSi demokratia aq SeiZens politizebul xasiaTs. es imas niSnavs, rom<br />

xelisufleba aucileblobiT ilaparakebs demokratiis miRwevebze saqarTveloSi,<br />

xolo opozicia — imaze, rom demokratia ar aris, da rom xelisufleba (an mmarTveli<br />

elita) arRvevs demokratiis fuZemdeblur normebs. am diskursis eTika sufTa<br />

manipulaciuri xdeba, xolo droiTi orientaciebi — metad mokle. anu, Tuki pirveli<br />

diskursi ar svamda raime droiT orientirebs, da usasrulod SeiZleba gagrZelebuliyo,<br />

meore ki, met-naklebad realisturobas cdilobda, mesame, politikuri<br />

diskursi Cqarobs da rac SeiZleba male cdilobs Zalauflebis mopovebas. am eTikaSi<br />

mTavaria gamarjveba, gamarjvebuls ar sjian, xolo Sedegi amarTlebs saSualebebs.<br />

Sesabamisad, Cveni sakvanZo fraza — `saqarTveloSi aris (an ar aris) demokratia” sam<br />

gansxvavebul diskursSi sam gansxvavebul mniSvnelobas iZens. erT SemTxvevaSi is<br />

gamoxatavs moqalaqeobriv pozicias, meoreSi - saeqsperto Sefasebas, xolo mesameSi —<br />

politikur propagandas.<br />

problema, rogorc adre avRniSneT, rodesac am diskursebs vswavlobdiT, Cndeba<br />

maSin, rodesac ar viciT, rasTana gvaqvs saqme. Tu diskursebi ar aris erTmaneTisgan<br />

struqturulad diferencirebuli, <strong>sazogadoeba</strong> ver icavs sakuTri diskursis vels<br />

politikuri manipulaciisgan. maSin mosalodnelia, rom keTili survili<br />

moqalaqeobrivi urTierTobisa an akademiuri ganwyoba simarTlis Ziebisa gaxdes<br />

msxverpli arakeTilsindisieri propagandisa, romelsac politikuri sarCuli eqneba.<br />

diskursis warmoebis meTodis daucveloba daukargvas am diskurss WeSmarit arss da<br />

mouspobs adamianebs ndobas mis mier warmoebuli Sedegebisadmi, da momavali<br />

urTierTobisadmi. politizireba amcirebs ndobas moqalaqeTa Soris — im ndobas,<br />

romelic qmnis socialur kapitals da safuZvelSi udevs <strong>samoqalaqo</strong> <strong>sazogadoeba</strong>s.<br />

sabWoTa kavSiris arsebobis bolo wlebSi CvenSi arsebobda is, rasac Tamamad<br />

SeiZleba <strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis saxeli ewodos, erTaderTi im sxvaobiT, rom is iyo<br />

Crdilovani, saxelmwifosgan dafaruli da arasajaro. magram es iyo <strong>sazogadoeba</strong> adam<br />

smitisa da sxva klasikosebis gagebiT, vinaidan masSi adamianebi umaRles Rirebulebebad<br />

ixilavdnen wesierebas, sakuTari sindisis normebsa da Rirsebas. vinaidan<br />

politikuri da ekonomikuri warmatebis miRwevis gzebi am sazogadoebis eTikis normebis<br />

CarCoebSi praqtikulad ar arsebobda, an iyo metad SezRuduli, am sazogadoebis<br />

wevrTa mTeli cxovrebiseuli Zalisxmeva profesiuli da adamianuri standartebis<br />

amaRlebaze iyo gadatanili. pirovnebis TviTrealizeba TviTsrulyofasac gulisxmobda.<br />

am Crdilovanma <strong>samoqalaqo</strong> <strong>sazogadoeba</strong>m perestroikis gziT SeiZleba iTqvas, rom<br />

TviTlikvidireba moaxdina. is gamovida quCebSi da CaerTo politikaSi Tavisuflebisa<br />

da samarTlianobis moTxovniT, magram Zalian male isev pasiur arsebobas daubrunda,<br />

72


vinaidan aqtiur politikur da ekonomikur saqmianobas ar iyo miCveuli. am sferoebma<br />

ki, gansakuTrebiT politikurma sferom, miizides sxva adamianebi, romlebic naklebad<br />

ganicdidnen <strong>samoqalaqo</strong> Rirebulebebis (wesiereba, Rirseba) zewolas. politikurma<br />

eTikam dajabna <strong>samoqalaqo</strong> eTika, xolo Zalaufleba da simdidre gaxda bevrad ufro<br />

mniSvnelovani sazomi warmatebis, vidre wesiereba da Rirseba.<br />

Sesabamisad iklo, da ara gaizarda sazogadoebrivma kapitalma da ndobam. amas<br />

sxvadasxva sociologiuri gamokvlevebi adasturebs, magram es isedac Cans.<br />

arasamTavrobo organizaciebis dafinanseba saqarTveloSi ukve im periodSi iwyeba<br />

(daaxl. 1994 w.), rodesac adre arsebuli <strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis socialuri<br />

amboxebis talRam iklo, da ar arsebobs sazogadoebrivi kapitali masobrivi<br />

organizaciebis Sesaqmnelad. is enTuziastebi, romlebic qmnian <strong>samoqalaqo</strong><br />

organizaciebs, maleve rwmundebian, rom maTi Zalisxmeva masobrivi nebayoflobiTi<br />

organizaciebis Seqmnisa Sedegis momtani ver iqneba. Sedegianad moqmedeben mxolod<br />

isini, vinc advilad iwereba axal, <strong>samoqalaqo</strong> gagebiT araeTikur, magram politikuri<br />

gagebiT efeqtur saqmianobaSi politikuri miznebis misaRwevad. axali seqtoris eTika<br />

konfliqtSi modis Zveli sazogadoebis eTikasTa, rac mianiSnebs, rom Cvens mier<br />

ganxiluli doneebidan arasamTavrobo organizaciebi da Zveli sazogadoebrioba<br />

sxvadasxva doneebze aRmoCndebian. gzadagza am dapirispirebas gamoeyofa Sualeduri —<br />

saeqsperto done, romelic met-naklebi stabilurobiT imkvidrebs adgils<br />

profesiuli, codnaze orientirebuli viwro organizaciebis saxiT.<br />

bolo 10 wlis ganmavlobaSi arasamTavrobo seqtorma ganvlo ganviTarebis sruli<br />

cikli — pirveli donidan meores gavliT mesame, politikur donemde, da daasrula es<br />

cikli vardebis revoluciis mowyobiT. rogor icvleboda am periodSi mimarTeba<br />

adgilobriv organizaciebsa da `globalur <strong>samoqalaqo</strong> <strong>sazogadoeba</strong>s” Soris, romelic<br />

saqarTveloSi am wlebSi metwilad iyo warmodgenili sorosis fondis, evraziis<br />

fondis, sxva fondebis, amerikis ganviTarebis saagentos, euTos struqturebisa da sxva<br />

samTavrobo Tu arasamTavrobo organizaciebis saxiT?<br />

sorosis fondis mier gasacemi grantebi 10 wlis win aucileblobiT ukavSirdeboda<br />

Semdeg moTxovnebs grantis mimRebTa mimarT: maT ar unda aeRoT xelfasebi da<br />

honorarebi grantis fulidan; maT ar unda gamoeyenebinaT grantis saxsrebi<br />

politikuri saqminobisTvis; grantis mimRebi organizaciis masobrioba da saqmianobis<br />

Sida demokratiuloba unda yofiliyo erT-erTi mniSvnelovani maxasiaTebeli,<br />

romliTac fasdeboda grantis mimRebi.<br />

ramdenime wlis praqtikam aCvena, rom es moTxovnebi masobrivad irRveoda im<br />

gagebiT, rom vinc grantebs axorcielebda, imaT unda mieRoT anazRaureba, sxvanairad<br />

seriozuli da kargi proeqtebi ver xorcieldeboda. TandaTan Camoyalibda `profesionalTa”<br />

viwro wre, romlebic gaxdnen arasamTavrobo seqtoris `specialistebi”,<br />

maT, sxva <strong>sazogadoeba</strong>sTan SedarebiT kargad aiTvises bevri Teoriuli da praqtikuli<br />

unar-Cveva, rac sWirdeba warmatebul arasamTavrobo saqmianobas. maTi organizaciebi<br />

damkvidrda, magram masobrivi ar gaxda. am organizaciebis mier warmoebulma<br />

profesiulma produqtma (publikaciebi, konferenciebi, iuridiuli konsultaciebi,<br />

adamianTa uflebebis dacva, sociologiuri kvlevebis warmoeba) seriozuli adgili<br />

daimkvidres <strong>sazogadoeba</strong>Si.<br />

amdenad, am etapze Cven saqme gvaqvs codnaze dafuZnebul profesionalebTan,<br />

romlebic sazogadoebrivi momsaxurebis TvalsazrisiT mniSvnelovan produqts<br />

awarmoeben. es produqti aucilebelia nebismieri demokratiis funqcionirebisaTvis.<br />

am periodSi sorosis fondi ukve uSvebs grantebis biujetSi saxelfaso saxsrebis<br />

gaTvaliswinebas, da met grantebs iZleva saeqsperto, profesiuli momsaxurebis<br />

73


gasawevad — magaliTad, kanonproeqtis daswerad an policy analysis-Tvis. am saqmeSi am<br />

periodSi liderobs fondi evrazia, romelic mimarTulia think tank-ebis<br />

ganviTarebaze, gansakuTrebiT kavkasiis regionul doneze, da cdilobs saeqsperto<br />

sazogadoebis mxardaWeras. amave periodSi amerikis ganviTarebis saagentoc<br />

<strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis mxardaWeris Tavis politikaSi cvlis prioritetebs da<br />

iRebs gadawyvetilebas daexmaros pirvel rigSi arasamTavrobo seqtoris `lider”<br />

organizaciebs — im organizaciebs, romlebic ukve Camoyalibdnen rogorc yvelaze<br />

Zlieri da aqtiuri moTamaSeebi. es cvlileba gulisxmobs, rom saxsrebis amgvari<br />

gadanawileba yvelaze efeqturi iqneba maTi gamoyenebis TvalsazrisiT.<br />

es periodi didxans ar grZeldeba. SevardnaZis reJimi am periodSi ukve Rrmadaa<br />

CixSi Sesuli da axali iniciativebi da politikuri wamowyebebi ver pouloben<br />

ganxorcielebasa da gamoZaxils politikuri xelmZRvanelobis doneze. arasamTavrobo<br />

seqtoris liderebs uCndebaT SegrZneba, rom maT unda moipovon Zalaufleba, raTa<br />

sakuTari gegmebi ganaxorcielon. am droisTvis <strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis lideroba<br />

asociirebulia ramdenime organizaciasTan, romlebsac aqvT erTiani politikuri<br />

xedva, seriozuli kontroli arasamTavrobo seqtoris saxsrebis xarjvaze da<br />

romlebic aRar arian ganwyobili grZelvadiani gegmebi dasaxon, aramed Cqaroben<br />

politikuri Sedegebi miiRon.<br />

am periodSi icvleba aseve sorosis fondis strategia. iqmneba moZraoba `kmara”, da<br />

iwyeba sorosis fondis proeqti saxelwodebiT `kmara”, romelic arsebiTad reJimis<br />

cvlilebazea mimarTuli. es proeqti arsebiTad politikur xasiaTs atarebs da<br />

sakuTari wvlili Seaqvs vardebis revoluciis ganxorcielebaSi. arasamaTavrobo<br />

seqtoris liderebi aRweven politikur Zalauflebas da amiT, arsebiTad, Tavdeba am<br />

seqtoris ganviTarebis is cikli, romelic win uZRoda vardebis revolucias.<br />

ra mimarTulebiT ganviTardeba arasamTavrobo seqtori vardebis revoluciis<br />

Semdeg, es kiTxva jerjerobiT gaurkvevelia, raime gamokveTili tendencia aq ar<br />

SeimCneva. ueWvelia, rom darCeba mTeli rigi organizaciebisa, visac SeuZlia maRali<br />

xarisxis sazogadoebrivi produqtis warmoeba — iqneba es monitoringi, treiningebi Tu<br />

saeqsperto codna. ueWvelia, agreTve, rom iwyeba sazogadoebis ufro siRrmiseuli<br />

gardaqmnebis etapi — ganaTlebis re<strong>for</strong>ma gacilebiT Rrma sazogadoebriv<br />

struqturebs umiznebs, vidre ubralod arasamTavrobo organizaciebis Seqmna. rogor<br />

warimarTeba es re<strong>for</strong>mebi — rogorc TurqeTSi, sadac modernizaciam faqtiurad<br />

daangria tradiciuli sazogadoebrivi struqtura (ix. Semdgom), Tu ufro<br />

demokratiuli gziT, bevrad iqneba damokidebuli TviT sazogadoebis unarze<br />

aqtiuroba gamoiCinos <strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis doneze am procesSi.<br />

3. dominanturi Tu pluralisturi; saqarTvelos <strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis<br />

kritikuli xedva<br />

lari daimondi (Larry Diamond, Promoting democracy in the 1990s: actors, instruments and<br />

issues. in: Democracy’s Victory and Crisis, ed. Axel Hadenius, Cambridge University Press, 1997)<br />

aRwers, Tu rogor exmareba msoflio, saxelmwifo Tu arasaxelmwifo organizaciebis<br />

meSveobiT, demokratiis gaviTarebas, da ra uzarmazari saxsrebi ixarjeba am<br />

saqmianobaze. faqtobrivad, msoflio arenaze, garda saxelmwifoebisa da saerTaSoriso<br />

korporaciebisa, gaCnda arasamTavrobo damoukidebeli aqtorebi, romlebic, pirveli<br />

oris msgavsad, xSirad bevrad aWarbeben Tavisi zomiTa da SesaZleblobebiT im patara,<br />

susti da ganuviTarebeli saxelmwifoebis potencials, romelsac isini exmarebian.<br />

74


maTi saqmianoba didwilad mimarTulia <strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis gavniTarebaze da<br />

mxardaWeraze, rac didad ganapirobebis am sazogadoebis ganviTarebis potencialsa da<br />

mimarTulebas.<br />

am uzarmazari daxmarebis fonze, romelmac ueWvelad didi gavlena moaxdina<br />

saqarTvelos politikur klimatze da mis Tanamedrove istoriaze, ratom vlaparakobT<br />

<strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis ganviTarebis praqtikis warumateblobaze? xom isic unda<br />

iTqvas, rom arasamTavrobo seqtori saqarTveloSi, sxva postsabWoTa qveynebTan<br />

SedarebiT, metad Zlier da gavlenian warmonaqmnad iqca, romelmac didi roli<br />

Seasrula bevri demokratiuli inciativis wamowyebaSi da adamianis uflebebis dacvaSi.<br />

SeiZleba danamdvilebiT iTqvas, rom revoluciis wina periodSi saqarTveloSi<br />

arsebobda bevri seriozuli arasamTavrobo organizacia, da Tu ara revoluciaSi maTi<br />

monawileoba, dResac SesaZlebeli iqneboda laparaki imaze, rom arasamTavrobo<br />

seqtori saqarTveloSi mtkiced dgas fexze. miTumetes, rom garda `revolucioneri”<br />

organizaciebisa, aris sxva, ararevolucioneri monawileebi, romlebic dResac<br />

warmatebiT saqmianoben sxvadasxva dargSi. es organizaciebi <strong>sazogadoeba</strong>s dResac<br />

mniSvnelovani sazogadoebrivi produqtiT amarageben da, albaT, eseni Tu sxvebi<br />

iarsebeben, vinc imave saqmianobas gaagrZeleben.<br />

da mainc, keTilsindisieri damkvirvebeli bevrs ifiqrebs, vidre am seqtors<br />

`<strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis” saxeliT moixseniebs, vinaidan amgvari gaigiveba<br />

aracalsaxaa da bevr kiTxvas warmoqmnis.<br />

lari daimondis mier aRwerili organizaciebi yvela arian dakompleqtebuli<br />

Cveulebrivi administratorebiTa da menejerebiT, romlebic moqmedeben ise, rogorc<br />

Seefereba maT profesias. es imas niSnavs, rom maT unda dasaxon konkretuli miznebi,<br />

ganaxorcielon zomebi am miznebis misaRwevad da miiRon xelSesaxebi Sedegebi,<br />

romlebic SeiZleba gaizomos. yvelaferi es erTad niSnavs, rom maT saqmianobas<br />

warmarTavs empiriuli midgoma realobisadmi, pragamatuli saRi azri da maTi<br />

dasayrdenia is, rac SesaZlebelia advilad iyos gagebuli socialuri konteqstisda<br />

ganurCevlad, erTnairad ikiTxebodes rogorc amerikaSi, aseve saqarTveloSi.<br />

Sesabamisad, ganurCevlad imisa, Tu ra politikuri Sexedulebebisaa, yvela es<br />

organizacia meTodologiurad erTnairia da Cvens mier miRebuli klasifikaciiT<br />

`liberaluri” diskursis CarCoebSi moqmedebs.<br />

magram rodesac gavdiodiT <strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebisa Tu demokratiis cnebebsa da<br />

Teoriebs, Cven araerTxel aRvniSneT, da araerT avtorTan es davafiqsireT, rom<br />

<strong>samoqalaqo</strong> <strong>sazogadoeba</strong> (da demokratiac) aris ramdenime midgomis nazavi. kerZod,<br />

<strong>samoqalaqo</strong> <strong>sazogadoeba</strong> unda moicavdes rogorc `liberalur”, aseve `respublikur”<br />

komponentebs.<br />

gamodis, rom msoflio daxmareba nebismier SemTxvevaSi mimarTulia <strong>samoqalaqo</strong><br />

sazogadoebis mxolod erTi mxaris ganviTarebaze, da verafers Svelis misi meore,<br />

respublikuri komponenetis warmoCenas. anu, saerTaSoriso organizaciebma SesaZloa<br />

uSvelon saqarTvelos imaSi, rom Seiqmnas raRac instituti, organizacia, moxdes<br />

re<strong>for</strong>ma Tu sxva, magram isini veranairad ver Caerevian (da arc Caervian) Cveni<br />

sazogadoebis siRrmiseul urTierTobebSi, romelTa fonzec unda ifunqcioniros am<br />

struqturam.<br />

Rirebulebrivi da politikuri TvalsazrisiT, amgvari viTareba sworia. vinaidan<br />

Cveni Sida saqmeebi aris Cveni Sida saqmeebi. sazogadoebis sirRmiseuli gardaqmna aris<br />

Cveni saqme, da sxvisi Careva am sferoSi kulturuli eqspansiis tolfasi iqneboda, da<br />

vesternizaciis <strong>for</strong>mas miiRebda, demokratizaciis sanacvlod. vesternizaciis <strong>for</strong>ma<br />

rom ar miiRos, saerTaSoriso daxmareba koncentrirebas akeTebs mxolod<br />

75


institutebze (universalisturi institutebia mxedvelobaSi), im varaudiT, rom es<br />

institutebi neitraluria konteqstis mimarT, da SesaZlebelia socialuri<br />

struqturisa da institutebis erTmaneTisgan iseTnairad daSoriSoreba, rom<br />

SesaZlebeli xdeba maTi cal-calke ganxilva da danergva.<br />

problema is aris, samwuxarod, rom amgvari Sexeduleba warmoadgens erT-erT, da<br />

ara erTaderT SesaZlo xedvas <strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebisa, da misi mxolod erTi<br />

gagebidan gamodis, maSin roca arsebobs <strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis alternatiuli<br />

Teoriebic, romelTa ugulebelyofa ar SeiZleba.<br />

alternatiuli midgomis Tanaxmad, saqarTvelos arasamTavrobo seqtori<br />

Camoyalibda rogorc zogadi tranzitologiuri paradigmis nawili, da atarebs am<br />

paradigmiT ganpirobebul ideologias. es ideologia ara marto moicavs ganviTarebis<br />

mimarTulebas da mis garkveul saboloo institucionalur ideals, aramed saxavs<br />

kidec am idealis miRwevis strategias. Sesabamisad, imis gaTvaliswinebiT, rom<br />

arasamTavrobo seqtorSi Tavmoyrilia mcirericxovani, gavleniani, specifikuri<br />

dafinansebisa da miznebis mqone socialuri jgufi, romelsac aseve garkveuli "yalbi<br />

cnobiereba" (ideologiis marqsiseuli saxeli) axasiaTebs, SeiZleba iTqvas, rom mis<br />

aRsawerad kargad gamodgeba wminda marqsistuli terminologia da rom mas sakmaod<br />

zustad politikuri klasis cneba Seesabameba. am nawilSi Cven saqarTvelos<br />

arasamTavrobo seqtors swored am Tvalsawieridan SevxedavT.<br />

aq mTavaria ori maxasiaTebeli - ekonomikuri arsebobis Tavisebureba da am<br />

arsebobis Sesabamisi cnobierebis <strong>for</strong>mireba. rac Seexeba ekonomikur sakiTxebs, is did<br />

ganmartebas ar saWiroeben - seqtori arsebobs mTlianad ucxouri fondebis<br />

dafinansebiT da masSi dasaqmebuli adamianebi xSirad cxovrebis saSualo donesTan<br />

SedarebiT bevrad ufro maRal Semosavlebs iReben. rac Seexeba mis "yalb cnobierebas",<br />

igi SeiZleba ramdenime fraziT gamoixatos: "Cven, arasamTavrobo seqtori, varT<br />

<strong>samoqalaqo</strong> <strong>sazogadoeba</strong>; Cven vviTardebiT rogorc <strong>samoqalaqo</strong> <strong>sazogadoeba</strong>; Cven,<br />

rogorc <strong>samoqalaqo</strong> <strong>sazogadoeba</strong>s, gvevaleba xelisuflebasTan dapirispireba".<br />

ekonomikuri sawyisebi amgvari warmodgenis gavniTarebisa, rogorc vTqviT,<br />

gansxvavdeba im sawyisebisgan romlebic Zvel demokratiebSi arsebobda. Zveli<br />

demokratiebisgan gansxvavebiT, minimaluri demokratiebi xasiaTdeba kapitalizmis<br />

gviandeli ganviTarebiT (postsabWoTa qveynebi —saerTod ganicdian wyvetas am mxriv<br />

meoce saukuneSi). kerZo sfero, rogorc <strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis sawyisi am qveynebSi<br />

sabazro TviTregulirebis sust sawyisebs moicavda.<br />

am tipis qveynebSi jer kidev mecxramete saukuneSi sazogadoebrivi diskursi da<br />

sazogadoebrivi institutebi didad gansxvavdeboda dasavluri <strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis<br />

modelisgan. am diskursebSi monawileobdnen ZiriTadad inteleqtualebi da<br />

inteligencia — is, rasac yvelaze ukeT aRwers sityva `sazogadoebrioba” (“obsCestvennost”<br />

ix. magaliTad, Вадим Волков, Общественность: забытая практика гражданского<br />

общества, www.carnegie.ru), da rasac sul ar udgeba dasavluri termini `<strong>samoqalaqo</strong><br />

<strong>sazogadoeba</strong>”. ar udgeba pirvel rigSi diskursSi burJuaziuli, ekonomikuri interesebis<br />

arwarmomadgenlobiT da diskursis metad maRali ideologiuri da politikuri<br />

instrumentalizaciiTa da polarizebiT. zogierTi avtori amgvar viTarebebs<br />

`polarizebuli pluralizmis” terminiT moixseniebs. gansxvavdeboda, agreTve, mediis<br />

sistemebi, romlebSiac Warbobda politikurad mikerZoebuli presa da Jurnalistika,<br />

mibmuloba politikur brZolebze da dabali iyo mediis ekonomikuri damoukidebloba.<br />

es viTareba dResac igrZnoba samxreT evropisa da samxreT amerikis im qveynebSic ki,<br />

romlebsac (zogierTs) demokratiuli arsebobis Cvenze gacilebiT xangrZlivi istoria<br />

aqvT. sulac araa gasakviri, rom kidev ufro mZafria am faqtorebis gavlena im<br />

76


sivrceze, sadac meoce saukunis ganmavlobaSi moxda sazogadoebebis Zalismieri<br />

modernizeba erTi politikuri ideologiis mier mTlianad instrumentalizebuli<br />

totalitaruli saxelmwifos ZaliT.<br />

politikuri reJimis gamocvlas zogjer <strong>sazogadoeba</strong> metad swrafad, ramdenime<br />

weliwadSi axerxebs. `Tanamedroveobis~ (modernity) tipis gamocvla <strong>sazogadoeba</strong>s<br />

revoluciurad ar ZaluZs, is mxolod TandaTan modificirdeba. marqsizm-leninizmis<br />

rogorc mmarTveli ideologiis gardacvalebam gardaqmna politikuri lanSafti,<br />

magram ideologiuri, dogmaturi midgomebi <strong>samoqalaqo</strong> da sazogadoebriv<br />

warmodgenebsa da filosofiaSi dResac ganmsazRvrel rols asrulebs da ukidures<br />

politikur polarizebas uwyobs xels.<br />

am ideologizirebul konteqstSi arasamTavrobo seqtori Camoyalibda rogorc<br />

erT-erTi ideologiis matarebeli, da ara sxvadasxva ideologiebis Widilis adgili<br />

(rasac <strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis idea gulisxmobs). sakuTari Tvalsawieridan is<br />

Camoyalibda, `vardebis revoluciis” wina periodSi, yovel SemTxvevaSi, rogorc<br />

garkveuli tipis `demokratizaciis” avangardi, romelic win uZRvis <strong>sazogadoeba</strong>s. misi<br />

funqcia aris winamZRoloba, re<strong>for</strong>mireba, dasavleTizacia da modernizacia. seqtoris<br />

politikuri pozicia gamoixateba xelisuflebis mimarT totalur dapirispirebaSi. mis<br />

TviTSegnebaSi metad mkafiod daupirispirda `Cven~ `imaTs~ da is xasiaTdeboda<br />

moraluri zeobis gancdiT. rogorc ideologizirebul azrovnebas Seefereba, xdeboda<br />

`imaTi~ stigmatizeba (`xelisuflebis agentebi~, `prorusuli Zalebi~). rogorc<br />

Seefereba avnagards, seqtori kritikulad uyurebs qarTul <strong>sazogadoeba</strong>s da cdilobs<br />

mis civilizebasa da ganaTlebas.<br />

sapirispiro warmodgenebi ar iqna <strong>for</strong>mirebuli artikulirebul ideologiad<br />

(ganviTarebis politikur strategiad), magram moaxdina TviT seqtoris stigmatizeba<br />

`grantiWamiebad”, `crus agentebad”, `bolSevikebad”, `isini Wkuas gvaswavlian da<br />

sulelebi vgonivarT” da ase Semdeg. amdenad, Tumca ki adamianis damokidebuleba am<br />

seqtoris mimarT principSi politikuri TvalTaxedvis amsaxvelia, sapirispiro<br />

warmodgenebma ver Seqmnes sakuTari ideologebi da artikulatorebi sazogadoebriv<br />

sivrceSi, rac mianiSnebs maT daqvemdebarebul mdgomareobaze. sabolood,<br />

sazogadoebis politikuri mimarTebebis mravalferovneba aisaxa ara seqtoris Sida<br />

struqturirebaSi, rogorc es Tavidan iyo dagegmili, aramed seqtorisadmi<br />

damokidebulebaSi zogadad — Camoyalibda xedva Signidan da xedva garedan.<br />

4. proceduruli Tu substanciuri: <strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis ori versia<br />

zemoaRniSnuli kritikuli xedva gulisxmobs, rom, Tumc ki araartikulirebulad,<br />

<strong>sazogadoeba</strong>Si arsebobs <strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis ori dapirispirebuli koncefcia:<br />

<strong>samoqalaqo</strong> <strong>sazogadoeba</strong> aris arasamTavrobo seqtori, da <strong>samoqalaqo</strong> <strong>sazogadoeba</strong><br />

aris mTeli <strong>sazogadoeba</strong>. pirvelis Tanaxmad arasamTavrobo seqtori gamoxatavs mTeli<br />

mosaxleobis Sexedulebebs, da, Sesabamisad, yvelaferi, rac mis Sexedulebebs ar<br />

Seefereba, aris antidemokratiuli. meore Sexedulebis Tanaxmad, <strong>samoqalaqo</strong> <strong>sazogadoeba</strong><br />

aris mTeli <strong>sazogadoeba</strong>, mTeli Tavisi Sexedulebebis mravalferovnebiT,<br />

romelTagan arasamTavrobo seqtori warmoadgens erT-erTs, da ara erTaderTs, xolo<br />

am seqtoris pretenzia erTaderTobaze swored mas aniWebs arademokratiulobis<br />

xasiaTs.<br />

<strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis es ori versia zedmiwevniT Seesabameba demokratiis<br />

cnebis aseve CvenSi arsebul or versias. pirvelis Tanaxmad (tranzitologiuri<br />

77


paradigma) demokratia aris mizani, romelsac unda mivaRwioT garkveuli<br />

re<strong>for</strong>matoruli Zalisxmevis Sedegad; meores Tanaxmad demokratia aris procedura,<br />

romelic sazRvravs im wesebs da procedurebs, romlebic warmoadgenen saSualebas,<br />

raTa ganisazRvros, Tu ra da rogor unda gardaiqmnas.<br />

demokratia rogorc mizani da demokratia rogorc procedura —es aris<br />

demokratiis ori, politikuri da <strong>samoqalaqo</strong> versia, romlebic erTmaneTs<br />

upirispirdeba ara marto saqarTveloSi, aramed dasavlur politikur TeoriaSic da<br />

msoflios demokratizaciis da globalizaciis praqtikaSic. es dapirispireba axali ar<br />

aris, Tumca ki saxeSecvlilia. meoce saukunis meore naxevarSi, civi omis dros, ukve<br />

iyo ideologiuri brZola liberalur demokratiebsa da sabWoTa ideologebs Soris,<br />

rodesac sabWoTa kavSiri pretenzias acxadebda imaze, rom is `saxalxo demokratiis~<br />

<strong>for</strong>mas warmoadgenda. anu, am gagebiT, is, marTalia, ver uzrunvelyofda procedurul<br />

demokratiulobas (demokratia rogorc xalxis mmarTveloba), samagierod xazs usvamda<br />

Tavis zrunvas xalxisTvis (demokratia rogorc mmarTveloba xalxisTvis). miznebisa da<br />

saSualebebis es dapirispireba, amdenad, ukve arsebobda Tavisi ukiduresi <strong>for</strong>miT, da<br />

miznebze orientaciam ukve erTxel sabWoTa kavSiris mosaxleobas monawileobiTi<br />

unar-Cvevebi da Rirebulebebi TiTqmis mTlianad gauqro. dResac, rogorc iTqva,<br />

monawileobiTi Rirebulebebisa da Cvevebis naklebobis problema kiTxvis qveS ayenebs<br />

<strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis, rogorc proceduruli erTobis, ganviTarebis potencialis<br />

arsebobas. swored am Cvevebma SeiZleba gadon xidi <strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis or<br />

dapirispirebul versias Soris, magram es, rasakvirvelia, ioli gza ar aris.<br />

<strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis ganviTarebisa da trans<strong>for</strong>maciis gzebi da<br />

perspeqtivebi saqarTveloSi amdenad am ori <strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis urTierTobaSi<br />

da konkurenciaSi/ TanamSromlobaSi unda veZioT.<br />

5. saqarTvelos politikuri diskursebi<br />

habermasis naSromis ganxilvisas Cven avRniSneT, rom kerZo adamianis da moqalaqis<br />

socialuri rolebi xSirad ewireba axal demokratiebSi mesame — amomrCevlis rolis<br />

eTikas. es maniSnebelia imis, rom <strong>sazogadoeba</strong> ar aris sakmarisad moZlierebuli<br />

rogorc <strong>sazogadoeba</strong> da rogorc <strong>samoqalaqo</strong> sivrce, rom politikuri brZola<br />

`itvirTos~. niSnavs Tu ara es, rom <strong>sazogadoeba</strong> aris, aristoteleseuli gagebiT,<br />

`barbarosuli~, an, Tanamedrove gagebiT, CamorCenili, anu mas ara aqvs politikuri<br />

wesrigis Seqmnis unari, romelzedac laparakobs dominik kola da rasac xazs usvams<br />

hana arendti?<br />

saqarTveloSi arsebuli `<strong>samoqalaqo</strong> tipis~ politikuri Sexedulebebis kvleva,<br />

romelic 2004 wels iyo Catarebuli avtoris mier (l.arutinTan TanaavtorobaSi),<br />

gvafiqrebinebs, rom saqarTvelos aqvs sruli potenciali ganviTardes rogorc<br />

normaluri politeia da jansaRi politikuri <strong>sazogadoeba</strong>. saqarTvelos moqalaqeebs aqvT<br />

politikuri Sexedulebebi, romlebic savsebiT SesaZlebelia safuZvlad daedos<br />

<strong>samoqalaqo</strong> ganviTarebas, Tuki movaxerxebT im politizirebis da radikalizaciis<br />

Sesustebas, romelsac aCens amomrCvelis rolze koncentrireba da romelsac<br />

aZlierebs saqarTvelos masmedia (romelsac mogvianebiT davaxasiaTebT).<br />

mocemul naSromSi <strong>sazogadoeba</strong>s vikvlevdiT rogorc subieqturi Sexedulebebisa<br />

da warmodgenebis mqone adamianTa urTierTobis sivrces. urTierToben ra<br />

erTmaneTTan da politikuri sistemis institutebTan, moqalaqeebi sinamdvilis<br />

sakuTar suraTs xataven, romelic Seferilia mocemuli individis politikuri<br />

78


SexedulebebiTa da msoflmxedvelobiT. amitom, iseTi cnebebi, rogorebicaa, vTqvaT,<br />

demokratia, kanoni, konstitucia da a.S. sxvadasxva adamianisTvis SeiZleba<br />

gansxvavebuli mniSvnelobisa da Rirebulebis fenomenebs warmoadgendes. amdenad,<br />

politikuri <strong>sazogadoeba</strong> ara Tu erTgvarovania, aramed masSi arsebobs adamianTa didi<br />

erTobliobebi, romlebic met-naklebad msgavsad fiqroben da politikur movlenebs<br />

msgavsad afaseben. <strong>sazogadoeba</strong>Si arsebul politikuri Sexedulebebis am Sekrul<br />

sistemebs Cven aq politikuri diskursebis saxeliT movixseniebT. kvlevis mizans<br />

Seadgenda <strong>sazogadoeba</strong>Si farTod gavrcelebuli politikuri diskursebis gamokveTa<br />

da Seswavla konstituciis mniSvnelobisa da konstituciuri Rirebulebebis<br />

gavrcelebis kvlevis farglebSi. kvlevisas amovdiodiT mosazrebidan, romlis<br />

Tanaxmad, demokratiis erT-erT ZiriTad principad unda miviCnioT is, rom<br />

<strong>sazogadoeba</strong>Si arsebuli yvela Sexeduleba uflebamosilia sakuTari wvlili Seitanos<br />

qveynis politikuri sistemis <strong>for</strong>mirebasa da funqcionirebaSi (proceduruli<br />

midgoma).<br />

saqarTvelos mosaxleobSi Cven mier gamovlenil iqna oTxi gansxvavebuli diskursi,<br />

politikuri Sexedulebebis oTxi gansxvavebuli tipi. sanam maT daxasiaTebaze<br />

gadavidodeT, pirvel rigSi, unda ganvmartoT, ras niSnavs gansxvavebuloba politikur<br />

SexedulebebSi, razedac aq vsaubrobT.<br />

saqarTveloSi mcxovrebi realuri adamianebi ar arian erTmaneTis sruli<br />

antipodebi, romlebsac saerTo miswrafebebi ar gaaCniaT. ase magaliTad, nebismier<br />

qarTvel moqalaqes surs, rom saqarTvelo aRorZindes, rom qarTvelebi ukeTesad<br />

cxovrobdnen, rom gvqondes konstituciuri demokratiuli saxelmwifo da rom<br />

saqarTvelo Cadges Tanamderove civilizebuli qveynebis rigSi. Tu sakiTxs am kuTxiT<br />

mivudgebiT, did sxvaobas adamianebs Soris ver davinaxavT. sxvaoba mJRavndeba maSin,<br />

rodesac maT vaiZulebT zemomoyvanil debulebaTa Soris gamokveTon prioritetebi da<br />

moaxdinon Rirebulebebis ranJireba, anu daafiqsiron, ras undaT pirvel rigSi<br />

miaRwion. realur cxovrebaSi adamianebs amgvar moTxovnas uyenebs politikuri garemo<br />

— imis saWiroeba, rom arCeul iqnes esa Tu is xelisufleba da gamoikveTos<br />

damokidebuleba ama Tu im politikuri gadawyvetilebebisa da samoqmedo gegmebis<br />

prioritetebis mimarT.<br />

imaSi gasarkvevad, Tu ra Sinaaris sxvaobebi Cndeba moqalaqeTa SexedulebebSi<br />

realur viTarebaSi, Cven Semogvaqvs diskursebis abstraqtuli modeli, romelSic,<br />

realuri cxovrebisgan gansxvavebiT, yvela diskursi (da maTi matarebeli warmosaxviTi<br />

individebi) mkveTrad gansxvavdeba da erTmaneTs upirispirdeba, anu e.w. veberiseuli<br />

`idealuri tipis” modeli. realur cxovrebaSi amgvari idealuri tipis diskursebi<br />

wminda saxiT ar arsebobs. miuxedavad amisa, idealuri tipebi gvexmareba gaverkveT im<br />

mravalferovan samyaroSi, romelic Cven irgvliv arsebobs.<br />

kvlevis Sedegad gamovlenil iqna oTxi idealuri tipis diskursi, romelbic kargad<br />

axasiaTeben saqarTvelos mosaxleobis politikur Sexedulebebs. maT gasaazreblad<br />

Cven SemovitanT Semdeg Teoriul matricas. warmovidginoT iseTi politikuri<br />

Sexedulebebis sistemebi, romlebic SesaZlebelia ganvalagoT Semdegi<br />

organzomilebiani sibrtyis Sesabamis meoTxedebSi; am sibrtyis ganzomilebebi Semdegi<br />

dapirispirebebiTaa Seqmnili:<br />

79


antitradicia<br />

1 2<br />

procedura<br />

mizani<br />

4 3<br />

tradicia<br />

am sibrtyis vertikaluri ganzomileba pirobiTad SegviZlia gaviazroT, rogorc<br />

opozicia `tradicia” _ `antitradicia”. sibrtyis qveda nawilSi imyofebian<br />

tradicionalistebi, romelTaTvisac politikuri legitimaciis wyaros warmoadgens<br />

pirvel rigSi is, rac aris adgilobrivi, qarTuli, warsulidan momdinare, garkveuli<br />

CarCoebiT da identurobiT gamoyofili danarCeni samyarosgan. ganzomilebis meore<br />

boloSi myofni met mniSvnelobas aniWeben gare samyaros, dasavlur gamocdilebas,<br />

momavals, warsulis uaryofasac ki.<br />

sibrtyis meore _ horizontaluri _ ganzomileba SeiZleba gaviazroT rogorc<br />

damokidebuleba politikisadmi zogadad. sibrtyis marjvena mxares imyofebian isini,<br />

vinc politikaSi yvelaze metad afasebs miznebs, xolo meore mxare aqcents akeTebs<br />

wesebze, romlebsac misdeven politikosebi Tavisi miznebis misaRwevad. am opozicias<br />

pirobiTad davarqmevT `procedurisa” da `miznis” dapirispirebas. sailustraciod<br />

moviSvelioT demokratiis linkolniseuli cnobili ganmarteba _ `demokratia aris<br />

xalxis mmarTveloba, xalxis mier ganxorcielebuli xalxisTvis”, `proceduris”<br />

mimdevrebi am gamonaTqvamSi ufro did mniSvnelobas mianiWeben mmarTvelobis<br />

ganxorcielebas xalxis mier, xolo `miznis” mimdevrebi imas, rom mmarTveloba iyos<br />

xalxisTvis.<br />

aq gansamartavia, Tu ratom gamoviyeneT termini `antitradicia” sibrtyis zeda<br />

nawilis dasaxasiaTeblad da ar davupirispireT `tradicias” `medasavleTeoba”,<br />

romelsac xSirad eyrdnobian saqarTveloSi cvlilebebis mosurne re<strong>for</strong>matorebi.<br />

saqme isaa, rom es ukanaskneli cneba qarTul realobaSi garkveulwilad `miTvisebuli”<br />

aqvs erT konkretul diskurss, maSin rodesac sxva diskursebic acxadeben masze<br />

pretenzias. Cveni SexedulebiT, WeSmariti `medasavleTeoba” mdgomareobs zemoT<br />

mocemuli sqemis centraluri zonisken swrafvaSi da ara misi romelime ganapira<br />

ukiduresobis absolutizebaSi. sibrtyis oTxive meoTxedi saWiro da aucilebeli<br />

komponentia imisa, rasac avtorebi dasavlur liberalur demokratiad moiazreben,<br />

xolo WeSmaritad `medasavluri” ganviTareba SesaZlebelia mxolod maTi<br />

Tanaarsebobis SemTxvevaSi, radikalizaciisa da urTierTgandevnisgan Tavis aridebiT.<br />

am dayofis Sesabamisad, sibrtyis zeda marjvena kuTxeSi ganlagdebian isini,<br />

visTvisac yvelaze mniSvnelovania saqarTvelos realobis rac SeiZleba swrafi<br />

gardaqmna im nimuSebis misaRwevad, romlebic qveynis gareT, ufro ganviTarebul<br />

demokratiebSi arsebobs. sibrtyis marjvena qveda meoTxedSi imyofebian isinic,<br />

visTvisac qveynis swrafi ganviTareba prioritetia, oRond qarTul tradiciebze da<br />

mentalitetze dayrdnobiT. qarTul tradiciebs aseve pirvel rigSi afaseben sibrtyis<br />

qveda marcxena meoTxedSi, oRond maT matareblad isini pirvel rigSi qarTvelebs<br />

ganixilaven, amdenad, maTTvis qveynis ganviTarebaze ufro mniSvnelovania<br />

qarTvelebisTvis adamianuri cxovrebis awyoba. sibrtyis zeda marcxena meoTxedi,<br />

marjvena meoTxedis msgavsad, dasavluri nimuSebiTaa STagonebuli, magram, misgan<br />

80


gansxvavebiT, maTSi ufro politikuri cxovrebis wesebs eZebs, vidre politikuri<br />

gardaqmnebis miznebs.<br />

kvlevis Sedegad gamovlenili diskursebi erTmaneTisgan daaxloebiT imgvarad<br />

gansxvavdeba, rogorc am sibrtyis meoTxedebi, anu isini sakmaod karg (Tumc, arazust)<br />

SesabamisobaSi arian moyvanili sibrtyis meoTxedebTan. pirobiTad Serqmeuli<br />

saxelebis gamoyenebiT SeiZleba vamtkicoT, rom pirveli diskursi `modernizatori”<br />

imyofeba zeda marjvena kuTxeSi, `marTlmadidebeli tradicionalisti” _ qveda<br />

marjvenaSi, `humanisti tradicionalisti” — qveda marcxenaSi, xolo `opozicioneri<br />

konstitucionalisti” — zeda marcxenaSi.<br />

1. `opozicioneri 2. `modernizatori”<br />

konstitucionalisti”<br />

davicvaT<br />

wavideT<br />

liberaluri<br />

win, Sors warsulidan<br />

demokratiuli<br />

konstitucia<br />

4. `humanisti 3. `marTlmadidebeli<br />

tradicionalisti”<br />

tradicionalisti”<br />

qarTvelebma adamianurad<br />

saqarTvelo unda<br />

unda icxovron<br />

aRorZindes<br />

es oTxi ganwyoba unda miviCnioT im devizebad, romlebic kargad asaxaven<br />

saqarTvelos mosaxleobis prioritetebs.<br />

Cven aq ar davaxasiaTebT dawvrilebiT miRebul Sexedulebebs. avRniSnavT, rom<br />

TiToeul dafiqsirebul SexedulebaTa sistemas aqvs rogorc keTilganwyobili<br />

interpretacia — is, Tu rogor xedavs sakuTar Tavs, aseve kritikuli xedva garedan —<br />

Tanac gansxvavebuli, imisda mixedviT, Tu romeli diskursis kuTxidan SevxedavT.<br />

garda amisa, SexedulebaTa TiToeuli sistema SeiZleba zomierebisken ixrebodes da<br />

amiT uaxlovdebodes miRebul demokratiul diskursebs, Tumca aseve SesaZlebelia<br />

ganicdides radikalizacias da saSiSi xdebodes demokratiisaTvis.<br />

meore diskursi miiCnevs, rom politikuri brZolebis dro damTavrebulia, da<br />

dadga miRweuli politikuri Zalauflebis realizebis dro. politikuri dapirispirebebis<br />

gagrZeleba misTvis saSiSroebas warmoadgens da amdenad is gmobs pirveli<br />

diskursis mcdelobebs, Sexedos movlenebs politikuri Tvalsawieridan — saxelmwifo<br />

droSa ar unda iyos ganxiluli nacionaluri moZraobis droSad, arsebuli<br />

xelisufleba — diqtaturad, xolo ZalauflebaSi revoluciiT mosuli adamianebi —<br />

saxelmwifo Tanamdebobebis uzurpatorebad. ganviTarebis swori gezi gansazRvrulia;<br />

dadga dro, iuristebma is, ubralod, kanonebSi gadaitanon. meore diskursisTvis did<br />

saSiSroebas warmoadgens meoTxe diskursic, romelic SesaZloa am kanonebs ar<br />

daemorCilos. araviTar SemTxvevaSi ar SeiZleba, mosaxleobis didi nawili, e.w. ubralo<br />

adamianebi, darCnen samarTlebrivi regulirebis miRma da amiT daabrkolon<br />

ganviTareba. es isev korufciis wyaro iqneba. amitom warsuli ukan unda movitovoT.<br />

kanonebis amoqmedebaSi saqarTvelos teritoriuli mTlianobis aRdgenas ver<br />

davelodebiT. meore diskursi mesamesac upirispirdeba mis orientaciaSi qarTul<br />

81


mentalitetze da tradiciul Rirebulebebze. meore diskursi ar eTanxmeba<br />

konstituciaSi religiis dafiqsirebasac.<br />

pirveli diskursi, meoresgan gansxvavebiT, sulac ar aris ganwyobili Seafasos<br />

mdgomareoba, rogorc demokratiuli ganviTarebis sawindari. is aSkarad xedavs<br />

Seqmnil mdgomareobaSi diqtaturis niSnebs da sakuTari politikuri uflebebis<br />

daculobis sawindarad konstitucionalizmis safuZvlebis ganmtkicebas moiazrebs.<br />

meore diskursi mis TvalSi bolSevikuri tipis totalitarizmis nairsaxeobis<br />

advokatad gamoiyureba, vinaidan politikurad calmxrivad cvlis droSas,<br />

konstitucias da eufleba saxelmwifo Tanamdebobebs. am mxriv, meore diskurss,<br />

pirveli diskursis mixedviT, kvers ukravs mesame diskursic, romelic miiCnevs, rom<br />

dRes aris gansakuTrebuli momenti da prezidentma mTeli Zalaufleba unda itvirTos<br />

am mdgomareobidan qveynis gamosayvanad. mesame diskursi, misi azriT, saerTod saSiSia<br />

demokratiisaTvis, vinaidan naklebad afasebs kanonis uzenaesobis saWiroebas da<br />

ixreba erTpirovnuli da konstitucionalizmis principebis sawinaaRmdego, mkacrad<br />

maJoritaruli mmarTvelobisken, TiTqmis diqtaturisken. pirvelis TvalSi meoTxe<br />

diskurss ara aqvs samarTlebrivi cnobiereba, is gulgrilia konstituciis bolodroindeli<br />

xelyofis mimarT da ar iziarebs pirveli diskursis SemarTebas imoqmedos<br />

politikurad, anu xelisufleba xalxis kontrols dauqvemdebaros.<br />

mesame diskursi, meore diskuris msgavsad, imedianad uyurebs momavals, radgan<br />

miaCnia, rom revoluciiT mosuli prezidenti xalxis umravlesobis nebas ganasaxierebs<br />

da mis imedebs frTebs Seasxams: magaliTad, marTlmadideblur religias gansakuTrebul<br />

statuss mianiWebs. Tumca, prezidentis Zalauflebas SeiZleba winaRobebi<br />

Sexvdes, rac xalxis umravlesobis nebis aRsrulebas gaarTulebs. mis TvalSi rogorc<br />

pirveli, ise meore diskursi xalxis nebis aRsrulebas arasaTanado yuradRebas aqcevs<br />

da amiT qarTul TviTmyofadobas da identurobas safrTxes uqmnis. am diskursebs<br />

Soris is did sxvaobas ver xedavs, garda imisa, rom pirveli saSiSia, radgan xelisuflebis<br />

opoziciuria, xolo meore sxvanairad xedavs ganviTarebis mimarTulebas, anu<br />

zedmetad mimbaZvelia dasavleTis. rac Seexeba meoTxes, isic safrTxes uqmnis xalxis<br />

nebis aRsrulebas politikuri Zalauflebis koncentraciis meSveobiT, vinaidan eSinia<br />

diqtaturis da zedmetad zrunavs adamianis uflebebis dacvaze.<br />

meoTxe diskursi iwyeba metad saintereso mtkicebiT `konstitucionerebisa” da<br />

ubralo adamianebis Sesaxeb, romelic mravalmxrivad SeiZleba iqnes interpretirebuli.<br />

erTi mxriv, is gvagonebs habermasiseuli sistemisa da cxovrebis samyaros<br />

dapirispirebas da cxovrebis samyaros dacvis lozungs. meore mxriv, is ara marto<br />

mkafiod ansxvavebs kanonsa da morals (rasac marqsistuli midgoma, liberalurisgan<br />

gansxvavebiT, ar akeTebda), aramed orives mkafiod gamijnul samoqmedo arealebs<br />

uwesebs da adamianTa cxovrebas, pirvel rigSi, moralis samyofelad ixilavs. da bolos,<br />

is SeiZleba gaviazroT patnemiseul terminebiT, rogorc `amoraluri familizmi”,<br />

rac, respublikuri cnobierebis sapirispirod, badebs korufcias da xels uSlis<br />

demokratiis funqcionirebas.<br />

saqarTvelos istoriis Tvalsawieridan es diskursi gvevlineba im midgomad,<br />

romelic ara marto sabWoTa periodSi, aramed wina saukuneebSic, mravali gare<br />

dampyroblis qveS saqarTvelos arsebobis dros, wesad da Cveulebad Camoyalibda, im<br />

wesad da Cveulebad, romelmac TviTgadarCenisa da TviTmoyofadobis SenarCunebis<br />

masobrivi strategiebi gansazRvra. is mdgomareobs mtruli da ucxo garemosagan<br />

gamijvnaSi da ara masze zemoqmedebis moxdenis mcdelobaSi.<br />

am mxriv, mas mTavar oponirebas meore diskursi uwevs, romelic swored rom<br />

sistemis SeqmniTaa dainteresebuli. meores yvelaferi imis Secvla surs, rac<br />

82


meoTxesTvis TavSesafarsa da dasayrdens warmoadgens — warsuli, qarTuli<br />

mentaliteti. Tuki meore diskursi sistemis garkveuli Rirebulebrivi<br />

totalitarulobiT emuqreba, mesame _ diqtaturis niSnebs atarebs. amdenad, arc<br />

mesame diskursia misTvis xsna, miuxedavad imisa, rom garkveul Rirebulebriv<br />

ganwyobebs orive iziarebs. mis TvalSi, mesame diskursi, garkveulwilad, religiuri<br />

fanatizmiTaa daavadebuli da Tavisi diqtatoruli midrekilebebiT mas SeuZlia kerZo<br />

adamiani diqtatoris Zaladobis obieqtad gaxados. miuxedavad yvelaferi amisa, meoTxe<br />

diskurss aqvs xelisuflebis ndoba, romelsac pirveli diskursi uqarwylebs. meoTxe<br />

diskursis ganwyobas miimalos Tavis naWuWSi da imedovnos, rom xelisufleba Tavis<br />

saqmes TviTon mixedavs, pirveli diskursi ewinaaRmdegeba da sazogadoebriv sivrceSi<br />

poziciis dakavebisken ubiZgebs, rasac is miCveuli ar aris.<br />

literatura:<br />

John S. Dryzek, Leslie Holmes, 2002, Post-communist Democratization. Political Discourses<br />

Across Thirteen Countries, New York: Cambridge University Press. Chapter on Georgia<br />

m. musxeliSvili. `demokratizaciis” avangardi. broSuraSi `arasamTavrobo<br />

organizaciebis sazogadoebrivi imiji saqarTveloSi”, sadiskusio<br />

naSromebi, 2(8) CIPDD, CAP, Tbilisi, 2003, 12 gv.<br />

m. musxeliSvili. demokratia rogorc komunizmi: meTodologiuri SezRudvebi<br />

demokratizaciis Seswavlasa da demokratizaciis praqtikul<br />

ganxorcielebaSi. `epoqa”, N 3, sazogadoebis kvlevis centri, 2003<br />

Джордж Сорос, Мыльный пузырь американского превосходства. На что следует направить<br />

американскую мощь. Альпина Бизнес Букс, Москва 2004<br />

Marc Morjй Howard The Weakness of Civil Society in Post-Communist Europe Cambridge<br />

University Press; (2003)<br />

83


leqcia 11.<br />

masmediis sistemebi: mediis sami sistema da<br />

diskursuli eTikis sami tipi.<br />

am leqciaSi Cven vecdebiT erTmaneTs davukavSiroT politikuri komunikaciis<br />

institucionaluri da diskursuli analizi. safuZvlad Cven aviRebT, erTis mxriv,<br />

adre Camoyalibebul sam diskursul eTikas — sam idealuri tipis diskurss, xolo<br />

meores mxriv, media sistemebis tipologias, rogorc is aRwerilia erT-erT<br />

Tanamedrove monografiaSi: D.Hallin, P.Manchini, `Comparing Media Systems. Three Models of<br />

Media and Politics”.<br />

miuxedavad garkveuli msgavsebebisa, media - sistemebi, iseve rogorc sxva<br />

sazogadoebrivi institutebi, sxvadasxva dasavlur qveynebSi istoriulad gansxvavebuli<br />

<strong>for</strong>miTa da xasiaTiT Camoyalibda. halinisa da manCinis naSromi eZRvneba<br />

dasavluri demokratiebis media - sistemebis SedarebiT analizs. am mizniT media<br />

sistemebis dasaxasiaTeblad isini gamoyofen oTx ZiriTad komponents, maxasiaTebels,<br />

romlebsac SemdgomSi swavloben SedarebiT perspeqtivaSi; esenia:<br />

1) media - bazris ganviTarebis done, gansakuTrebiT, Tu ramdenad arsebobs<br />

maRaltiraJiani presa;<br />

2) politikuri paralelizmi; es moicavs rogorc mediisa da politikuri partiebis<br />

urTierTmimarTebis simWidroves da xasiaTs, aseve ufro zogadad, Tu ramdenad<br />

Seesabameba media sistema <strong>sazogadoeba</strong>Si arsebul siRrmiseul politikur<br />

dayofebs;<br />

3) Jurnalistikis, rogorc profesiis, gavniTarebis done;<br />

4) media sistemaSi saxelmwifos Carevis done da xasiaTi;<br />

am maxasiaTeblebis SedarebiTi analizis safuZvelze avtorebi gamoyofen sami<br />

tipis models, sami tipis idealur media - sistemas, romlebic arsebobs Tanamedrove<br />

evropul da Crdiloamerikul demokratiul qveynebSi. esenia, avtorTa terminologiiT,<br />

1. xmelTaSuazRvispira, anu polaruli pluralizmis modeli;<br />

2. Crdilo centraluri evropis modeli, anu demokratiul-korporativistuli<br />

modeli;<br />

3. Crdilo atlanturi, anu liberaluri modeli.<br />

pirveli modeli arsebobs iseT qveynebSi rogorebicaa safrangeTi, saberZneTi,<br />

italia, portugalia da espaneTi. meore arsebobs Semdeg qveynebSi: avstria, belgia,<br />

germania, fineTi da sxva skandinavuri qveynebi. mesame — britanetTSi, aSS-Si, kanadaSi,<br />

da irlandiaSi. (ix. tabula, gv.68)<br />

liberalur modelSi Warbobs sabazro meqanizmebi da komerciuli media;<br />

demokratiul-korporativistul modelSi — komerciuli media istoriulad<br />

Tanaarsebobs socialur da politikur jgufebTan mibmul mediasTan; am modelSi aseve<br />

SedarebiT aqtiuria saxelmwifos samarTlebrivi regulireba; polarizebuli<br />

pluralizmis modeli xasiaTdeba mediis CarTulobiT partiul politikaSi,<br />

komerciuli mauwyeblobis istoriulad susti sawyisebiT, da Zlieri roliT romelsac<br />

84


TamaSobs saxelmwifo.<br />

aq unda gavixsenoT, rom es <strong>for</strong>mulirebebi ar aris mTlad zusti, vinaidan xan Cven<br />

vlaparakobT realurad arsebul media sistemebze, xolo xandaxan gadavdivarT<br />

laparakze idealuri tipebis Sesaxeb, romlebsac es realurad arsebuli sistemebi metnaklebad<br />

waagaven. imedia, rom es gansxvaveba realur sistemebsa da idealur tipebs<br />

Soris ar iqneba miviwyebuli, miuxedavad <strong>for</strong>mulirebebis erTgvari uzustobisa.<br />

realuri media sistemebi arasdros ar emTxveva zustad romelime idealur tips,<br />

aramed rogorc wesi moicaven yvela tipisaTvis damaxasiaTebel niSnebs metnaklebobiT.<br />

aq laparakia mxolod imaze, Tu romeli niSnebi sWarbobs ama Tu im qveynis<br />

sistemebSi, da ara idealuri tipisa da realuri sistemis srul identurobaze.<br />

mediis es idealuri tipebi erTmaneTisgan gansxvavdeba im parametrebiT, romelbic<br />

avtorebma media - sistemebis mTavar maxasiaTeblebad Camoayalibes. sanam maT calcalke<br />

ganvixilavdeT, isic unda avRniSnoT, rom media - sistemebi, iseve rogorc maTi<br />

maxasiaTeblebi, warmoadgenen sakmaod mdgrad da nela cvalebad institutebis<br />

nakrebebs — maTi <strong>for</strong>mirebis sawyisebi sakmaod Soreul warsulSi midis, xolo<br />

trans<strong>for</strong>macia did dros moiTxovs. iseve, rogorc sxva socialur bazisur<br />

maxasiaTeblebs, maT mdgradoba axasiaTebs, romelic ar eqvemdebareba swraf, da<br />

Tundac saSualo siswrafis cvlilebebs. ase, is, rom masobrivi presa istoriulad adre<br />

gavrcelda zogierT qveynebSi (XIXs.-XX saukunis daswyisSi), sxvebSi ki — ara, dResac<br />

vlindeba presis tiraJebSi. skandinaviis qveynebSi dResac maRalia gazeTebis kiTxvis<br />

Cveva da kultura, xolo saberZneTSi, maTTan SedarebiT, gacilebiT ufro dabali.<br />

beWdviTi mediis dasabamidan politikuri agitacia mis centralur funqciad<br />

ganixileboda. gavrcelebuli iyo pirvel rigSi publicistika, romelsac gavlena unda<br />

moexdina sazogadoebrivi azris <strong>for</strong>mirebaze. mxolod mecxramete saukunis bolos<br />

daiwyo gavrceleba komerciulma presam, da, imave dros, sul ufro popularuli xdeba<br />

Jurnalistis, rogorc neitraluri arbitris, cneba — Jurnalistis, romelic ganze<br />

dgas nebismieri politikuri interesebisgan da partiebisgan. amdenad, Jurnalistikis<br />

Tanamedrove normatiuli liberaluri modeli — obieqturi, miukerZoebeli<br />

Jurnalistika — SedarebiT gviandeli warmonaqmnia. dResdReobiT balansi neitralur<br />

in<strong>for</strong>maciul da propagandistul Jurnalistikas Soris sxvadasxva sistemebSi<br />

sxvadasxvanairi arsebobs. ase, daniaSi, wina saukunis dasawyisSi yvela qalaqSi<br />

arsebobda oTx-oTxi gazeTi, romelic warmoadgens oTx ZiriTad politikur partias.<br />

dResdReobiT partiebTan presis uSualo mibma gacilebiT ufro iSviaTia, ufro xdeba<br />

zogadi politikuri poziciebis dakaveba — magaliTad, marjvena-centristulis, an<br />

marcxena-centristulis.<br />

gansxvavebiT am ori viTarebisgan — obieqturi, neitraluri presa da zogad<br />

politikur orientirebze (idealebze, ideologiebze) orientirebuli presa, arsebobs<br />

kidev mesame varianti. iq, sadac politikuri paralelizmi politikasa da medias Soris<br />

maRalia, media sistema SeiZleba xasiaTdebodes `gare pluralizmiT” — anu arsebobdes<br />

bevri sxvadasxva orientaciis mqone media. amisgan gansxvavebiT, pirvel, neitralur<br />

variantSi ufro mosalodnelia `Sida pluralizmis” arseboba — erTi pulbikaciis<br />

farglebSi sxvadasxva politikuri midgomebis warmoCineba.<br />

rac Seexeba telemauwyeblobas, da, gansakuTrebiT, sazogadoebriv mauwyeblobas,<br />

masSi SeiZleba davafiqsiroT Semdegi modelebi: profesiuli modeli (BBC) —<br />

xasiaTdeba yvelaze dabali politikuri paralelizmiT; samTavrobo modeli (axlosaa<br />

saxelmwifo mauwyeblobis modelTan) — yvelaze maRali paralelizmi; maT Soris<br />

SualedSi imyofeba pluralistuli modelebi, sadac mauwyebloba ar aris<br />

politikurad neitraluri, magram arc monopolizeburia. masSi uzrunveyofilia an<br />

85


politikuri partiebis Tanabari reprezentacia, an sxvadasxva socialuri jgufebis<br />

(<strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis) Tanabari reprezentacia.<br />

Semdegi maxasiaTebeli aris Jurnalistebis profesionalizacia. es niSnavs imas, Tu<br />

ramdenad avtonomiuria JurnalistTa erToba, ramdenad moqmedebs sakuTari normebisa,<br />

da ara garedan ganxorcielebuli zegavlenis mixedviT; ramdenad aqvT gamomuSavebuli<br />

profesiuli normebi, ramdenad emxrobian sazogadoebis winaSe sakuTari<br />

valdebulebebis koncefcias.<br />

pirveli SexedviT, politikuri paralelizmis sisuste da Jurnalistikis profesionalizacia<br />

praqtikulad erTi da igivea, da istoriuladac es ori movlena paralelurad<br />

viTardeboda. magram isini mainc gansxvavebul cvladebad unda miviCnioT,<br />

vinaidan rogorc amas konkretuli analizi cxadyofs, Jurnalisturi profesionalizmis<br />

sxvadasxvanairi koncefciebi arsebobs da yvela maTgani ar emTxveva obieqturi da<br />

neitraluri Jurnalistikis koncefcias. Jurnalistikis profesionalizacia Crdilo<br />

da centralur evropis qveynebSi Tanaarsebobs politikuri paralelizmis SedarebiT<br />

maRal donesTan.<br />

saxelmwifos Careva mediis funqcionirebaSi yvelaze dabalia aSS-Si, sadac<br />

praqtikulad ar arsebobs sazogadoebrivi mauwyebloba. aSS-sgan gansxvavebiT evropis<br />

yvela qveyanaSi sazogadoebrivi mauwyebloba metad mniSvnelovan rols asrulebs. unda<br />

viqonioT mxedvelobaSi, rom saxelmwifos Careva mediis funqcionirebaSi ar unda iyos<br />

gagebuli yovelTvis Cveneburi, negatiuri, gagebiT, vinaidan es Careva Tavisufal<br />

qveynebSi xorcieldeba ara sityvis Tavisuflebis SesazRudavad, aramed, piriqiT,<br />

mediis mxardasaWerad da sazogadoebis interesebis ufro sruli realizaciis<br />

uzrunvelsayofad.<br />

ganxiluli maxasiaTeblebis analizis safuZvelze avtorebi ganasxvaveben sam<br />

sistemas, romlebic xasiaTdeba Semdegi niSnebiT (gv.67): polarizebuli pluralizmis<br />

models axasiaTebs `gazeTebis dabali tiraJebi, elitisturi, politikurad orientirebuli<br />

presa; maRali politikuri paralelizmi; gare pluralizmi; komentirebaze<br />

orientirebuli Jurnalistika; politikis dominireba mauwyeblobaze da saxelmwifo<br />

kontroli masze; Jurnalistikis dabali profesionalizacia da misi instrumentalizacia;<br />

Zlieri roli saxelmwifosi zogadad”. demokratiuli korporativizmis models<br />

axasiaTebs `gazeTebis maRali tiraJebi; masobrivi presis adreuli ganviTareba;<br />

gare pluralizmi, Zlieri partiuli presa (istoriulad); mauwyeblobaSi politikuri<br />

pluralizmi da Zlieri avtonomia; Jurnalistikis Zlieri profesionalizacia da<br />

institucionalizebuli TviTregulireba; saxelmwifos maRali roli, Tumca sityvis<br />

Tavisuflebis SezRudvis gareSe; didi subsidiebi saxelmwifos mxridan, gansakuTrebiT<br />

Zlieri sazogadoebriv mauwyeblobaSi”. liberaluri modeli xasiaTdeba SemdegiT:<br />

`gazeTebis saSualo tiraJebi masobrivi komerciuli presis adreuli ganviTarebiT;<br />

neitraluri komerciuli presa; sain<strong>for</strong>macio Jurnalistika; Sida pluralizmi;<br />

sazogadoebrivi mauwyeblobis profesiuli modeli; Jurnalistikis Zlieri profesionalizacia<br />

araintitucionalizebuli TviTregulirebiT; saxelmwifos roli dabalia<br />

sabazro meqanizmebTan SedarebiT”.<br />

ra kavSirSia media sistemebi Sesabamisi qveynebis politikur da ekonomikur<br />

sistemebTan? avtorebi ramdenime dakvirvebas gvTavazoben.<br />

1. erTi faqtori, romelic SeiZleba ganapirobebdes aSS da evropuli modelebis<br />

gansxvavebulobas (faqtori, romelic arasdros seriozulad ar miiReba<br />

mxedvelobaSi maT mier, vinc saqarTveloSi mediis ganviTarebis perspeqtivebze<br />

msjelobs) aris sxvaoba bazris masStabebSi. amerikuli bazari komerciuli<br />

86


eklamisTvis aris metad farTo, maSin roca evropuli bazrebi SedarebiT viwroa,<br />

da isazRvreba TiToeuli qveynis sazRvrebiT (ara marto politikuriT, aramed<br />

lingivsturiTac). garda amisa, reklamis ganTavsebaze ekonomikuri seqtoris<br />

danaxarjebi naklebia evropaSi, rac didad ganapirobebs masmediis xasiaTs, maT<br />

Soris aucilebels xdis sazogadoebrivi mauwyeblobis arsebobas.<br />

2. aSS aris liberaluri demokratia, maSin roca kontinentur evropaSi ufro metad<br />

arsebobs sayovelTao keTildReobis saxlmwifoebi. amdenad saxelmwifos roli<br />

evropaSi bevrad ufro mniSvnelovania da aqtiuri, vinaidan media aq ganixileba<br />

rogorc socialuri momsaxurebis <strong>for</strong>ma, sfero, romelsac uzrunvelyofs<br />

saxelmwifoc (mag. kulturuli memkvidreobis SesanarCuneblad, an mcire, susti<br />

socialuri jgufebis mxardasaWerad).<br />

3. masmediis sistemebi garkveul paralelizmSia Sesabamisi qveynebis demokratiis<br />

modelebTanac. leipharti ganasxvavebs konsesualur da maJoritarul demokratiebs.<br />

konsesualur demokratiebSi, rogorc wesi, mravalpartiulobaa, es partiebi<br />

qmnian koaliciur mTavrobebs, monawileoben usasrulo kompromisebSi da molaparakebebSi<br />

erTmaneTTan, da irCevian, rogorc wesi, proporciuli saarCevno sistemiT.<br />

maTgan gansxvavebiT, maJoritarul sistemebSi arsebobs ori ZiriTadi partia,<br />

romelTagan erTi iRebs mTel pasuxismgeblobas da Zalauflebas da ayalibebs<br />

mmarTvel kabinets, xolo meore TamaSobs institucionalizebuli opoziciis rols.<br />

maJoritaruli sistemebi mWidrodaa asociirebuli neitraluri Jurnalistikis<br />

cnebasTan. xolo konsesualuri sistemebi qmnian politikur paralelizms<br />

JurnalistikaSi. politikuri partiebi am sistemaSi, maJoiritarulisgan gansxvavebiT,<br />

ar iswrafvian moipovon legitimacia `mTeli naciis” reprezentaciiT, aramed<br />

sazogadoebis segmentebs warmoaCenen.<br />

rac Seexeba mauwyeblobas, maJoritarul sistemebSi SeiZleba moxdes oridan<br />

erTi: an mauwyebloba gamoyvanilia politikuri kontrolis sferodan (klasikuri,<br />

vestminsteruli, britanuli modeli), an mTlianad mis kontrolsaa daqvemdebarebuli<br />

(espaneTi, portugalia, saberZneTi).<br />

4. maJoritaruli da konsesualuri demokratiebi, leiphartis mixedviT, erTmaneTisgan<br />

gansxvavdeba <strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis ZiriTadi elementis — interesTa jgufebis<br />

struqturiT. maTi pluralizmisa da institucionalizaciis xasiaTi sxvadasxvaa.<br />

(ix. is leqciebi, romelbic <strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis liberalur da republikur<br />

tradiciebs exeba).<br />

5. samarTlebrivi universalizmisa Tu klientelisturi urTierTobebis prevalireba.<br />

es sakiTxi Cven konkretul magaliTze ganvixileT, rodesac viswavleT Crdilo da<br />

samxreT italiis SedarebiTi analizi. daaxloebiT igivea sxvaoba CrdiloeT da<br />

samxreT evropasa, CrdiloeT da samxreT amerikas Soris zogadad. klientelisturi<br />

urTierTobebis siWarbe iwvevs xolme mediis politikur instrumentalizacias<br />

da araTavsebadia mediis liberaluri modelis maxasiaTeblebTan. gavixsenoT, rom<br />

gazeTebis tiraJebi ufro maRalia Crdilo italiaSi, vidre samxreTSi.<br />

6. zomieri da polarizebuli pluralizmi. polarizebuli pluralizmis cneba<br />

ukavSirdeba, sartoris mixedviT, iseTi politikuri Zalebis arsebobas, romlebic<br />

arsebuli sistemis legitimurobas kiTxvis qveS ayeneben. aseT sazogadoebebSi<br />

Zlieria ideologiuri dapirispireba da polarizacia, gansakuTrebiT konservatiul<br />

Zalebsa da liberalizmis tendenciebs Soris. politikuri azrovnebis<br />

87


mkveTri ideologizacia politikas ufro konfliqtur saqmianobad aqcevs, da<br />

mkveTrad aZlierebs mediis politizirebas da mis propagandistur xasiaTs,<br />

aZlierebs doqtrinul, naklebad pragmatul da empiriul sawyisebs politikaSi.<br />

aseT sistemebSi xSiria reJimebis cvla.<br />

zomieri pluralizmi ufro kargad Tavsdeba komerciul da profesiul mediasTan,<br />

iq naklebia politikuri paralelizmi da komercializacia.<br />

mediis sami sistemis es institucionaluri Tavisebulebebi SesaZloa kargad<br />

mivusadagoT im sami politikuri tradiciis siZlieres mocemul qveynebSi, romlebic<br />

Cven aseve diskursuli eTikebis saxeobebs davukavSireT: respublikuri, liberaluri<br />

da demokratiuli.<br />

demokratiuli diskursi (polarizebuli pluralizmis modeli) yvelaze politizirebulia;<br />

is ZalauflebisTvis brZolis logikas miyveba yvelaze metad, da politikuri<br />

elitebis mier iwaroeba amomrCevleTa darwmunebis mizniT. paradoqsulad, is yvelaze<br />

Zlieria swored im qveynebSi, romlebic ganicdian demokratiis naklebobas: halinis mier<br />

ganxiluli demokratiebisgan xmelTaSuazRvispira qveynebis umetesoba gviandeli<br />

demokratizaciiT xasiaTdeba da meoce saukunis didi nawili maTTvis avtoritaruli da<br />

faSisturi reJimebis arsebobas ukavSirdeba. (komentari: gTxovT isev miaqcioT yuradReba<br />

imas, rom saxelwodeba `demokratiuli~ mocemuli diskursisTvis pozitiuri normatiuli<br />

Sefasebis Semcveli ar aris; sityva demokratia aq ubralod deskriptulad aRwers im<br />

viTarebas, rodesac politikuri Zalaufleba miiRweva konkurentuli brZoliT<br />

amomrCevelTa xmebisTvis. gvian demokratizebul qveynebSi am brZolis wesebi naklebad<br />

regulirdeba liberaluri da respublikuri eTikiT, rac ZalauflebisTvis brZolas xdis<br />

ufro cinikur saqmianobad, vidre is aris Zveli demokratiis qveynebSi). politikuri<br />

brZola Zlier ideologizirebulia, xolo politikuri programebi fasdeba ara maTi<br />

efeqturobiT (magaliTad, ekonomikis ganviTarebis mxriv), aramed maTi absoluturi<br />

WeSmaritebis ganzomilebiT ideologiuri Tvalsawieridan (WeSmariteba ara empiriulad<br />

damtkicebadi, aramed rwmenaze dafuZnebluli).<br />

liberaluri Crdiloatlanturi sistema, rogorc iTqva, xasiaTdeba ara marto<br />

faqtebze damyarebuli, neitraluri mediis idealis arsebobiT, aramed, agreTve,<br />

orpartiuli sistemis funqcionirebiT. orpartiul sistemaSi TiToeuli partia sakuTari<br />

legitimaciis sawyisebs eZebs mTeli mosaxleobis interesebis da Sexedulebebis<br />

warmoCenaSi — vinaidan warmatebis SemTxvevaSi is Rebulobs mTel pasuxismgeblobas<br />

mmarTvelobaze, da valdebuli iqneba mTeli mosaxleobis reprezentacia ganaxorcielos. am<br />

viTarebaSi ori konkurenti partia pretenzias acxadebs TiToeul amomrCevelTan sakuTari<br />

poziciis dacvis SesaZleblobaze. TiToeuli xdeba uflebamosili imsjelos ganviTarebis<br />

im gegmaze, romelic partiis mieraa SemoTavazebuli, da mis momgebianobaze uSualod<br />

misTvis. vinadan aq liberaluri diskursia wamyvani, pirvel planze gamodis faqtobrioba —<br />

partiebis programebis saeqsperto Sefaseba, codna, rogorc partiebs da politikur<br />

programebs Soris arCevanis gakeTebis saSualeba. adam smitis msgavsad, damoukidebeli<br />

neitraluri damkvirvebeli aris saukeTeso arbitri, da am damoukdebeli neitraluri<br />

damkvirveblis rols or mopaeqres Soris asrulebs Jurnalisti. Jurnalisti ar dgeba arc<br />

erTis mxareze, aramed kritikul SuqSi aqcevs orives, analitikuri gonisa da saRi azris<br />

gamoyenebiT.<br />

kontinenturi evropis qveynebSi, respublikuri tradiciis mediis arseboba Tavsebadia<br />

mravalpartiul sistemebTan, sadac partiebi mWidro kavSirSia sazogadoebis garkveul<br />

jgufebTan. sazogadoebebi evropaSi bevri gagebiT danawevrianebulia, da saxelmwifos<br />

arseboba da politikuri mmarTvelobis ganxorcieleba saWiroebs mudmiv molaparakebebs,<br />

88


konsultaciebs, SeTnxmebebs da xSirad saWiroebs konsesusis miRwevas ama Tu im sakiTxze.<br />

Tanacxovrebis es pluralisturi tradicia aq Zlieradaa ganviTarebuli. Sesabamisad,<br />

sazogadoebis ama Tu im segmentebis represzentacias axorcieleben politikuri partiebi<br />

da media saSualebebi, romlebmac imTaviTve ician Tavisi auditoria da areali. maT, erTi<br />

mxriv, ara aqvT sayovelTaobis pretenzia, amdenad isini politikurad `mikerZoebulebi~<br />

arian, xolo meore mxriv, maT aqvT imis gancda, rom maTi mikerZoebuli pozicia ar aris<br />

erTaderTi swori da SesaZlebeli, rom arseboben sxvebi, romlebTanac maT mouwevT<br />

Tanaarseboba da SeTanxmeba. amdenad, am regionSi sazogadoebis bunebrivi danawevrebuloba<br />

jer aisaxeba partiebisa da mediis danawevrebulobaSi, rom mere, ukve qveynis parlamentSi<br />

partiebis mier miRweul iqnes konsesusi (Seiqmnas koaliciuri mTavroba) umravlesobis<br />

Sesaqmnelad da ama Tu im problemebis gadasaWrelad. mudmivi orientireba horizontalur<br />

molaparakebebze qmnis trans<strong>for</strong>maciul ganwyobebs, rodesac yvelam unda iqonios<br />

valdebuleba wavides nawilobriv daTmobebze sayovelTao nebis Camoyalibebis mizniT.<br />

Tuki media (da partiebi) araeTikuri iqneba (daamaxinjeben faqtebs, gasweven manipulaciur<br />

politikur propagandas) CaiSleba koaliciebis Seqmnisa da ndobaze (sityvis Sesrulebaze<br />

da wesierebis sxva normebze) dafuZnebuli konsesualuri mmarTveloba. amdenad, am arealSi,<br />

gamoricxulia TamaSi wesebis gareSe, rac polarizebuli pluralizmis pirobebSi igrZnoba,<br />

Tumca ki es Tanaarsebobs politikuri pluralizmis arsebobasTa.<br />

halinis sxva publikaciaSi (Hallin, D., S Papathanassopoulos 2002, Political clientelism<br />

and the media: southern Europe and Latin America in comparative perspective Media, Culture and<br />

Society,v.24, N 2, pp.175-195) xmelTaSuazRvispira qveynebis modeli Sedarebulia<br />

laTinuri amerikis media sistemebTan, da xazgasmulia winapiroba, romelic maT<br />

msgvsebas ganapirobebs — es aris klientelisturi urTierTobebi, politikuri da<br />

ekonomikuri sferoebis urTierTgamWoli xasiaTi. yvela am qveynebSi dabalia presis<br />

tiraJebi, sustia Jurnalistikis profesionalizacia, da uaRresad maRalia<br />

samauwyeblo arxebis politizireba — komerciuli arxebis mepatroneebi, rogorc wesi,<br />

xelisuflebis klientebi arian, xolo saxelmwifo (sazogadoebrivi) mauwyebloba<br />

xelisuflebis zewolas ganicdis.<br />

saaqme isaa, rom yvela es qveyana CrdiloeTis qveynebisgan gansxvavdeba ara marto<br />

demokratiis SedarebiT gviandeli ganviTarebiT, aramed aseve sabazro ekonomikis<br />

gvinadeli ganviTarebiT. ekonomikuri, sabazro sawyisebi mediis funqcionirebaSi<br />

metad gvian ganviTarda, da ekonomikis `sabazrooba~ (am SemTxvevaSi ufro igulisxmeba<br />

legaluroba, kanonis CarCoebSi moqceva) sakmaod susti. samagierod Zlieria `brZola<br />

wesebis gareSe~ rogorc politikaSi, aseve ekonomikaSi. es brZola Tavis instrumentad<br />

iyenebs medias, da xdeba mediiT manipulireba da misi instrumentalizeba.<br />

amasTan erTad, ar unda daviviwyoT, rom diskursebis xasiaTi metad mdgradi movlenaa.<br />

mecxramete saukuneebis diskursebis xasiaTi gavlenas axdens ama Tu im qveynis<br />

dRevandelobaze. mecxramete saukuneSi ki mocemul qveynebSi media ar TamaSobda bazris<br />

institutis rols, da SemdgomSic (dResac) naklebad TamaSobs. is aqtiurad gamoiyeneboda<br />

yovelTvis politikuri propagandisTvis. Tanac unda gaviTvaliswinoT, rom sajaro<br />

sivrcis <strong>for</strong>mirebaSi am qveynebSi naklebad iyo CarTuli adgilobrivi burJuazia<br />

(klientelistur sazogadoebebSi is saerTod erideba sajaroobas). wamyvani roli sajaro<br />

diskursebis <strong>for</strong>mirebaSi ekuTvnoda inteligencias, romelic Tavisi arsiTa da bunebiT<br />

cxovrobs ara realobiT, aramed ideebiTa da ideologiebiT.<br />

analogiurad evropis samxreTisa, misi aRmosavleTic imave tendenciebs ganicdida.<br />

ideologizirebuli inteligencia da aristokratia aq sajaro sivrcis <strong>for</strong>mirebaSi wamyvan<br />

rols TamaSobda. sakmarisia gavixsenoT mecxramete saukunis ruseTi, misi aristokratiiTa<br />

da raznoCinuri inteligenciiT, romelic cdilobda xalxis ganaTlebas, da mwveved<br />

89


ganicdida qveyanas da mis xalxs rogorc CamorCenils da periferiuls dasavleTis<br />

civilizaciis mimarT. `periferiulobis~ da CamorCenilobis es gancda aris<br />

umniSvnelovanesi faqtori, romelic sajaro diskurss daRs asvams da cvlis mis<br />

struqturas. is aRar aris reprezentatuli da Ria sivrce, romelic micemul <strong>sazogadoeba</strong>s<br />

sarkis saxiT emsaxureba, is ufro linzaa, romelmac unda daakavSiros civilizacia da<br />

CamorCenili <strong>sazogadoeba</strong>. is `sazogadoebrioba~ romelic am qveynebSi viTardeba (ix.<br />

volkovis terminologia) kritikul diskursebs ki aviTarebs, magram mas Zlieri<br />

ideologiuri elferi aqvs. progresis Semotana da eris ideologiuri lideroba - am mizniT<br />

weren maSindeli publicistebi saqarTveloSic: `me ca mniSnavs da eri mzrdis miwieri<br />

zeciersa, RmerTTan misTvis vlaparakob, rom warvuZRve wina ersa~ (ilia WavWavaZe).<br />

faqtobrivad, gamodis, rom mediis sistemaSi sarkesaviT aisaxeba ramdenime sferos<br />

xasiaTi: politikuri klientelizmi; korufcia, sazogadoebis gviandeli modernizacia;<br />

samarTlebrivi sistemis sisuste; gviandeli demokratiuli da sabazro<br />

ganviTareba — yvelaferi es SeiZleba erTaderTi parametriT gavzomoT: ramdeni<br />

gazeTi ibeWdeba qveyanaSi erT sul mosaxleze.<br />

es marTlac gabeduli mtkicebulebaa, da amgvari radikalizmiT is ar unda davicvaT,<br />

magram erTi ram SeiZleba iTqvas. inglehartis TeoriiT, politikuri, kulturuli<br />

da ekonomikuri sferoebi <strong>sazogadoeba</strong>Si urTierTmimarTebaSia erTmaneTTan, da maTi<br />

xasiaTi urTierTganpirobebulia. anu, sazogadoebis modernizaciis procesi es aris am<br />

sferoebis urTierTdamokidebuli modelebis erTdrouli trans<strong>for</strong>maciis procesi,<br />

sadac yvelaferi urTierTganpirobebulia. maT Soris mediac, da <strong>samoqalaqo</strong><br />

<strong>sazogadoeba</strong>c. es ar aris mizez-Sedegobrivi kavSiri, magram mTlad uazro ar yofila,<br />

rogorc amas halinis wigni aCvenebs.<br />

aRmosavleT evropis postkomunisturi qveynebis media metad waagavs halinis mier<br />

ganxilul polarizebuli pluralizmis models (Peter Gross, 2002 Entangled Evolution – Media<br />

and Democratization in Eastern Europe, Washington, D.C.: Woodrow Wilson Centre Press; Baltimore: Johns<br />

Hopkins University Press). magram kidev erTi faqtori, romelic unda miviRoT<br />

mxedvelobaSi postsabWouri mediis sitemebis analizisas es aris sabWouri periodis<br />

gavlena. es gavlena ideologiuri azrovnebis tradiciaSi gamoixateba. martivad rom<br />

vTqvaT, marto ekonomikuri interesebi araa is, rac ganapirobebis Jurnalistebis<br />

saqmianobis xasiaTs. Jurnalistebi SeiZleba politizirebulebi xdebodnen sakuTari<br />

msoflmxedvelobis gamo, politikuri propaganda maT SeiZleba maTi saqmianobis<br />

ganuyofeli nawili egonoT. Tavis mxriv, <strong>sazogadoeba</strong> SeiZleba ver aRiqvamdes iseT<br />

in<strong>for</strong>macias, romelsac SefasebiTi elferi ar dahkravs — amgvari in<strong>for</strong>macia<br />

<strong>sazogadoeba</strong>s SeiZleba saerTod ar ainteresebdes. ase magaliTad, germaniis<br />

gaerTianebis Semdeg dasavleT germaniis bevrma gazeTma da Jurnalma gaxsna axali<br />

gamocemebi aRmosavleT germanelTaTvis, da daakompleqta maTi Jurnalisturi<br />

korpusi profesionali dasavleT germaneli JurnalistebiT. magram male aRmoCnda,<br />

rom es axali gamocemebi ar sargeblobdnen popularobiT adgilobriv mosaxleobaSi.<br />

gamosavali moiZebna — samsaxurSi aiyvanes adgilobrivi Jurnalistebi, romelTa weris<br />

manera ufro Cveuli iyo adgilobrivi mosaxleobisTvis. maSin gazeTebi ufro<br />

popularuli gaxda da saqme gamosworda. amdenad, mizez-Sedegobrivi kavSirebis<br />

dadgenis gareSe SeiZleba vTqvaT erTi ram — sazogadoebis da misi institutebis<br />

xasiaTi erTmaneTze axdens zegavlenas, da amis gaTvaliswinebis gareSe <strong>samoqalaqo</strong><br />

sazogadoebis institutebis mSenebloba SeiZleba uSedego aRmoCndes.<br />

90


televiziis da demokratiis urTierTmimarTebis problema<br />

meTvramete-mecxramete saukuneebis sazogadoebebSi politikuri masobrivi<br />

komunikaciis media iyo werilobiTi — ZiriTadad Jurnali da gazeTi. politikuri<br />

komunikaciis mediis ganviTareba da trans<strong>for</strong>macia kargadaa aRwerili habermasTan, da<br />

gavrcobili sxva mkvlevrebis mier, gansakuTrebiT im nawilSi, rac exeba meoce<br />

saukuneSi televiziiT komunikaciaze gadasvlas wina saukuneeebis werilobiTi<br />

komunikaciisgan gansxvavebiT.<br />

politikur komunikaciaSi televiziis siWarbe gazeTebTan SedarebiT<br />

gansakuTrebiT mkafiod ikveTeba swored aradasavlur samyaroSi. ganviTarebad<br />

qveynebSi gacilebiT dabalia gazeTebis tiraJebi, da gazeTebis roli politikur<br />

komunikaciaSi. samagierod, televizors uyurebs yvela — da magas ar sWirdeba arc<br />

wera-kiTxvis codna, da arc kiTxvis kulturis damkvidreba.<br />

ramdenad axdens gavlenad sajaro sivrcis struqturaze mediis xasiaTis Secvla?<br />

da ramdenad ukavSirdeba es trans<strong>for</strong>macia politikuri institutebis xasiaTs da<br />

demokratiis SesaZlo <strong>for</strong>mebs ocdameerTe saukuneSi? amaze gansxvavebuli mosazrebebi<br />

arsebobs, da ara marto is, rac habermasma Camoayaliba. ase, robert patnemi<br />

aRniSnavs aSS-Si socialuri kapitalis empiriulad dafiqsirebul klebas, da amas<br />

garkveulwilad televiziis gavrcelebas ukavSirebs. mravali memarcxene mkvlevrisTvis,<br />

iseve rogorc habermasisTvis, televizia aris ufro manipulaciis da<br />

propagandis iaraRi, vidre mosaxleobis demokratiuli monawileobis da reprezentaciis<br />

organo. berluskonisdrindeli italiuri demokratia am mxriv imdenad<br />

aradamakmayofilebel suraTs qmnis, rom bevri mkvlevari saerTod kiTxvis niSnis qveS<br />

ayenebs italiaSi demokratiis arsebobis faqtsac ki.<br />

dabla Cven gavagrZelebT presis, televiziis, diskursuli eTikisa da demokratiis<br />

urTierTmimarTebis ganxilvas, da gavecnobiT sxvadasxva avtorTa kvlevebs am<br />

sakiTxebze.<br />

erT-erTi cnobili avtori mediis empiriuli kvlevebis sferoSi aris pipa norisi. is<br />

am problemas pirvel rigSi dasavluri demokratiebis Tvalsawieridan ixilavs. Tavis<br />

wigns `Virtuous Circle” is uZRvnis Semdeg problemas. dasavlur demokratiebSi bolo dros<br />

sul ufro xSirad laparakoben da SeSfoTebas gamoTqvamen imiT, rom demokratiis<br />

institutebi TiTqos kargaven Tavis popularobas, mosaxleoba xdeba sul ufro<br />

cinikuri maT mimarT, naklebad monawileobs arCevnebSi, ar endoba politikosebs da<br />

politikur partiebs. amas isini demokratiis avadmyofobas uwodeben. es movlenebi,<br />

Tumca ki ar aris calsaxad dadasturebuli empiriulad, msjelobis sagans Seadgenen,<br />

da am msjelobas, rogorc Cans, garkveuli safuZveli aqvs. is cvlilebebi, romlebic<br />

dasavlur demokratiebSi mimdinareobs, maT Soris legitimaciis sferos miekuTvneba,<br />

ris gamoc bevri hipoTeza maT ukavSirebs masmediis trans<strong>for</strong>macias Tanamedrove<br />

samyaroSi. pipa norisis mtkicebiT, masmedia ar aris Tanamedrove demokratiebis<br />

krizisis mizezi, da problemis sawyisebi sxvagan unda iyos moZiebuli.<br />

mediis krizisis kvlevebi, norisis mixedviT, or ZiriTad daSvebas eyrdnoba:<br />

1) politikuri komunikaciis procesi did gavlenas axdens <strong>samoqalaqo</strong> aqtivobaze;<br />

2) dRes es gavlena negatiur xasiaTs atarebs.<br />

mediisa da demokratiis urTierTmimarTebis kvlevisas saWiroa mediis im mxareebze<br />

koncentrireba, romlebic yvelaze metad exeba demokratias. warmomadgenlobiTi demokratiis<br />

koncefcia masmediis sam ZiriTad rolze amaxvilebs yuradRebas. media unda iyos:<br />

1) <strong>samoqalaqo</strong> <strong>for</strong>umi, sadac mimdinareobs pluralisturi debatebi sazogadoebrivad<br />

mniSvnelovani sakiTxebis Sesaxeb;<br />

91


2) Zalauflebis borotad gamoyenebis sadarajoze mdgomi instituti;<br />

3) mobilizebis iaraRi, romelic xels uwyobs mosaxleobis swavlebas da CarTvas<br />

politikur brZolaSi.<br />

es sami funqcia mocemul kvlevaSi mravalgvari empiriuli meTodikebis meSveobiT<br />

Seiswavleba. Seiswavleba, agreTve, am funqciebis trans<strong>for</strong>macia droTa ganmavlobaSi.<br />

Sesabamisad, meTodologiurad, norisi asxvavebs politikuri komunikaciis sam<br />

elements: warmoebas, Sinaarss da zegavlenas. ra Seicvala bolo dros, Tuki medias<br />

SevafasebT am parametrebis mixedviT?<br />

axali ambebis industriaSi moxda Semdegi cvlilebebi: beWdviTi presis<br />

mflobeloba xdeba sul ufro koncentrirebuli; mcirdeba damoukidebeli gazeTebis<br />

ricxvi, Tumca ki saerTo tiraJebi ar dacemula. 80-iani wlebidan sazogadoebriv<br />

mauwyeblobas evropaSi aviwroebs sakabelo, satelituri da sxva kerZo arxebi, xolo<br />

90-iani wlebidan mTlianad televizias uCndeba axali konkurenti — interneti.<br />

kritikosebis azriT, am periodSi iklo seriozuli axali ambebis wilma da moimata<br />

e.w. `infogarTobebma” — sain<strong>for</strong>macio stilma, romelic ufro usvams xazs skandalebs<br />

garTobebs da pirovnebebs. ra xdeboda sinamdvileSi? SeimCneoda ori tendencia:<br />

1) axali ambebis auditoria gafarTovda; imata im adamianebis ricxvma, vinc uyurebs<br />

da kiTxulobs axal ambebs, eZebs maT internetSi. axali ambebi gaxda ufro<br />

mravalferovani da xelmisawvdomi.<br />

2) axalma ambebma ganicades ara imdenad trans<strong>for</strong>macia seriozuli stilidan<br />

gasarTob stilze, aramed ufro diferenciacia. anu erT arxebze da gazeTebSi<br />

xelmisawvdomia seriozuli in<strong>for</strong>macia, xolo sxvebSi ki — sxva, da orive saxeoba<br />

gaizarda da gaxda ufro gavrcelebuli.<br />

sociologiuri kvlevebis monacemebis Rrma da mravalmxriv analizze dayrdnobiT,<br />

norisi askvnis, rom cvlilebebs politikuri komunikaciis struqturaSi ar mouxdenia<br />

uaryofiTi gavlena <strong>samoqalaqo</strong> aqtiobis klebaze. piriqiT, axali ambebis industria<br />

dadebiT gavlenas axdens politikur CarTulobaze, ndobaze da mobilurobaze. isini,<br />

vinc ufro interesdeba axali ambebiT, iqneba es televiziis, gazeTisa Tu internetis<br />

axali ambebi, gacilebiT ufro in<strong>for</strong>mirebulia, mTavrobis mimndobi da ganwyobili<br />

politikaSi monawileobis misaRebad rogorc evropaSi, aseve aSS-Si.<br />

anu, Tuki arsebobs iseTi movlena, rogoricaa <strong>samoqalaqo</strong> CarTulobisa da<br />

aqtivobis kleba, am simptomis brali ar aris masmedia. politikis avadmyofobis mizezi<br />

ufro sxvagan unda iyos moZiebuli, xolo masmediisadmi braldebebis wamoyeneba<br />

usafuZvloa, da saSiSic ki, gansakuTrebiT axali demokratiebisaTvis, sadac sityvis<br />

Tavisufleba jer kidev fexs ikidebs.<br />

Tumca ki, es monacemebi moiTxovs yuradRebiT interpretacias imis<br />

gaTvaliswinebiT, rom masmediis problema, anu is, rom masmedia problemaa, sakmaod<br />

vrcladaa gaziarebuli. ase, `amerikel JurnalistTa umravlesobas miaCnia, rom presa<br />

ar aqcevs saTanado yuradRebas rTul sakiTxebs, ver asxvavebs reprotaJsa da<br />

komentars, sazogadoebisgan ganze dgas da aris cinikuri”. aseve sazogadoebis didi<br />

nawili, gamokiTxvebis mixedviT, Zalian dabal ndobas amJRavnebs mediis mimarT.<br />

norisis kvleva aCvenebs, rom ambebis media aZlierebs <strong>samoqalaqo</strong> aqtiobas, da ara<br />

asustebs mas, xolo is ki, TavisTavad, zrdis interess axali ambebis mimarT. es aris cikli,<br />

romelic TandaTan aZlierebs axali ambebiT dainteresebisa da <strong>samoqalaqo</strong> aqtiobis urTierTgavlenas,<br />

da pozitiur Sedegs iZleva im moqalaqeeebze, vinc Tavidan iCens garkveul<br />

interess politikaSi. Sesabamisad, maT SeiZleba droTa ganmavlobaSi, socializaciis sxva<br />

meqanizmebis gamoyenebiT, gavlena moaxdinon aradainteresebul pirebze.<br />

norisis daskvnebi efuZneba farTo monacemebsa da faqtobrivi viTarebis vrcel<br />

92


analizs. amdenad, maTi sandooba eWvs ar iwvevs. sxva saqmea, maTi avtoriseuli interpretacia,<br />

romelSiac garkveuli momentebi yuradRebis miRma SeiZleba darCenoda.<br />

monacemebi aCvenebs, rom politikurad aqtiuri da dainteresebuli adamianebi<br />

masmediis axal ambebTan sul ufro mWidrod arian mibmulni. am urTierTmimarTebis<br />

gaZliereba, rac ar unda iyos amgvari ganviTarebis mizezi, niSnavs erT mniSvnelovan<br />

movlenas — masmediis politikuri rolis zrdas. anu masmedias rogorc Cans, aqvs am<br />

viTarebaSi ara politikuri sarkis, politikuri damkvirveblis roli, aramed izrdeba<br />

misi rogorc politikuri manipulatoris, politikuri Zalauflebis mqone aqtoris<br />

roli. aris media neitraluri damkvirvebeli Tu manipulatori, es sakiTxi mravali<br />

debatebis sagans Seadgens, da masmediis pluralisturi da marqsistuli Teoriebis<br />

dapirispirebis mTavari sagania. erTsac da meoresac aqvs argumentebi. magram Tuki ar<br />

mivudgebiT am sakiTxs ideologiurad, da orive midgomas ganvixilavT rogorc<br />

SesaZlo idealur tipebs, romlebic Tanaarseboben realobaSi met-naklebi balansiT,<br />

maSin SeiZleba vilaparakoT imaze, rom garkveuli zegavlenebis Sedegad ama Tu im tipma<br />

SeiZleba gadawonos; maT Soris SesaZlebelia, rom neitraluri obieqturi Jurnalistikis<br />

cnobil normatiul tips dRes TandaTan cvlides axali, postmodernuli,<br />

jer kidev Seuswavleli tipi, romelic ndobis sxva meqanizmebsa da eTikas eyrdnoba.<br />

masmediiT gaRizianeba, Tuki masmediis politikuri roli icvleba (ara marto<br />

Zlierdeba, aramed Tvisobrivad sxva xasiaTs Rebulobs) maSin bunebriv axsnas poulobs.<br />

masmedia damoukidebelia misi auditoriisgan imdenad, ramdenadac auditorias ar SeuZlia<br />

misi uaryofa, mxolod ignorireba. xelisufleba am mxriv gacilebiT ufro marTvadia<br />

amomrCevelTa mxridan, vinaidan maT yovelTvis SeuZliaT misi gadarCeva —<br />

angariSvaldebulebis metad qmediTi iaraRi. masmediis mimarT amis gakeTeba SeuZlebelia.<br />

mediis moqmedeba, rogorc `politikuri gamaRizianeblis” SesaZloa swored<br />

manipulaciuri moqmedebis Sedegi iyos, da ara piriqiT. aq laparakia ara imaze, rom<br />

media ver uzrunvelyofs horizontaluri komunikaciis ganxorcielebas, razedac<br />

habermasi laparakobs. aq ufro imaze SeiZleba iyos laparaki, rom vertikalur<br />

komunikaciaSic ki balansi xalxsa da politikas Soris SesaZloa darRveuli iyos.<br />

amgvari darRveva, SesaZloa, ver iqnes dafiqsirebuli kvlevaSi gamoyenebuli<br />

teqnologiebiT, da ufro Sinaarsobriv da detalur analizs moiTxovdes.<br />

es rasakvirvelia, mxolod mosazrebebia im monacemebis saanalizod, romlebic iyo<br />

warmodgenili mocemul kvlevaSi.<br />

literatura:<br />

Media Systems and Politics by Daniel C. Hallin (Author), Paolo Mancini (Author), W. Lance<br />

Bennett (Editor), Robert M. Entman (Editor) Cambridge University Press; (2004). Chapter 5: The<br />

Mediterranean or Polarized Pluralist Model, pp117-132<br />

Peter Gross, 2002 Entangled Evolution – Media and Democratization in Eastern Europe,<br />

Washington, D.C.: Woodrow Wilson Centre Press; Baltimore: Johns Hopkins University Press,<br />

chapter 5: The media, civil society, political democracy and the market; chapter 6 conclusions:<br />

The media, journalism and democratization, pp. 124-174<br />

Hallin, D., S Papathanassopoulos 2002, Political clientelism and the media: southern Europe and<br />

Latin America in comparative perspective Media, Culture and Society,v.24, N 2, pp.175-195<br />

93


leqcia 12<br />

saqarTvelos masmedia<br />

1. masmediis zogadi xasiaTi<br />

sityvis Tavisufleba erT-erTi is demokratiuli Rirebulebaa, romlis deficiti<br />

gansakuTrebiT mwvave iyo sabWoTa kavSirSi, da romelic yvelaze iolad da sakmaod<br />

srulad damkvidrda saqarTveloSi. gorbaCovis `glasnostis~ politikis kvalobaze,<br />

romelic nabij-nabij uSvebda sityvis Tavisuflebis elementebs, TandaTan<br />

Tavisufldeboda qarTuli mediac. Semdeg, mniSvnelovani nabijebi gadaidga<br />

damoukideblobis wlebSic. es ar yofila uproblemo procesi, piriqiT, TiToeuli<br />

momdevno xelisufleba cdilobda ar daeSva misi azriT mavne politikuri ideebisa da<br />

mowodebebis gavrceleba mediis saSualebiT. bevri politikuri movlena saqarTveloSi<br />

swored amgvari akrZalvebisa da SezRudvebis gadalaxvis moTxovnebs ukavSirdeba. es<br />

gansakuTrebiT exeba televizias, romlis politikuri kontrolis problema<br />

ramdenjerme iqca sakvanZo Temad politikuri daZabulobis kulminaciur momentebSi.<br />

vardebis revoluciis win me vwerdi: `miuxedavad didi dabrkolebebis arsebobisa,<br />

sityvis Tavisuflebis ganmtkicebis procesi Seuqcevadi aRmoCnda. amJamad, Tumc ki<br />

kvlavac aSkaraa daZabuloba sityvis Tavisuflebis Temis garSemo da arsebobs<br />

Jurnalistebis daSinebis araerTi mcdeloba, praqtikulad ar arsebobs politikuri<br />

xasiaTis in<strong>for</strong>macia, Sexeduleba Tu midgoma, romelTa gavrceleba mediis mier<br />

SezRuduli iyos centraluri xelisuflebis mxridan.~ (ix. The Mass Media, in: `Building<br />

Democracy in Georgia”, Discussion paper N 7, International IDEA, 2003) dResdReobiT es<br />

mtkicebuleba naklebad damajerblad gamoiyureba, vinaidan televiziebis damoukidebloba<br />

sakmaod sakamaTo sakiTxia, xolo Jurnalistebi gamudmebiT TviTcenzuras<br />

afareben Tavs, samsaxuris dakargvis SiSiT. magram es Tema ar warmoadgens mocemuli<br />

leqciis sagans. kargad unda ganvasxvaoT sityvis negatiuri da pozitiuri Tavisufleba.<br />

xelisuflebas SeuZlia SezRudos mxolod sityvis negatiuri ufleba —<br />

gamoiyenos saxelmwifo aparati cenzurisa Tu sxva SezRudvebis mizniT. amgvari<br />

SezRudvebis ararseboba sulac SeiZleba ar niSnavs, rom yvelas hqondes Tanabari<br />

pozitiuri ufleba salaparakod — gavixsenoT tokvilis dakvirveba amerikaSi sazogadoebrivi<br />

azris mier sityvis Tavisuflebis SezRudvis Taobaze. pozitiurad komunikacia,<br />

romelic xorcieldeba praqtikulad Tavisufali mediis mier SeiZelba ar iyos<br />

srulfasovani, an ubralod SeiZleba iyos Taviseburi, Cven aq gvainteresebs saqar-<br />

Tvelos mediis swored es mxare — misi diskursuli tipi, diskursuli xasiaTi da eTika.<br />

yvelafers, rac sabWoTa dros mediaSi politikis Sesaxeb iwereboda da sajarod<br />

iTqmoda, codnis gavrcelebis statusi hqonda. am codnis wyaro iyo marqsizmleninizmis<br />

TeoriiT aRWurvili komunisturi partia. Sexedulebebs, romlebic am<br />

codnas kiTxvis qveS daayenebda, sajaro sivrceSi adgili ar hqonda. Jurnalisti<br />

`kargad” werda imdenad, ramdenadac sworad asaxavda mmarTveli partiis kurss.<br />

demokratiuli gardaqmnebis kvalobaze gaqra monopolia politikur `codnaze”, gaCnda<br />

mravalferovani politikuri Sexedulebebi, Sefasebebi da midgomebi, da Jurnalistebs<br />

gauCndaT problema — rogor unda weron politikuri movlenebis Sesaxeb axal<br />

viTarebaSi, rodesac aRar arsebobs Zveli aTvlis sistema —“swori” codnis erTaderTi<br />

wyaros saxiT.<br />

am gamowvevaze pasuxebis Zieba Jurnalisturi korpusis TiTqmis sruli ganaxlebis<br />

94


fonze warimarTa. Jurnalistebis Zvelma Taobam, romelic jer kidev sabWoTa dros<br />

moRvaweobda, iseve rogorc Zvelma mediam, didwilad dros alRo ver auRo da asparezi<br />

axal mediasa da axal Jurnalistebs dauTmo. axali gazeTebi, radio- da satelevizio<br />

arxebi da gadacemebi jer kidev gamoucdeli, sxvadasxva ganaTlebis mqone<br />

axalgazrdobiT dakompleqtda. am Taobam weris da saubris sakuTari manera muSaobis<br />

procesSi Camoiyaliba. wina Taobisgan gansxvavebiT, am Jurnalistebma gabedulad<br />

Setopes politikuri brZolis WaobSi da aRiarebuli WeSmaritebis ZiebaSi Tavis<br />

dasayrdenad da orientirad politikuri Sefasebebis sistema gaixades. maTi<br />

profesiuli saqmianobis dasayrdenad iqca ara imdenad sakuTriv Jurnalisturi qcevis<br />

normebi da meTodebi, ramdenadac <strong>samoqalaqo</strong> Tu politikuri pozicia. es maT ara<br />

sazogadoebrivi azris <strong>for</strong>mirebis arbitrad [fasilitatorad], aramed mis aqtiur<br />

Semoqmedad aqcevs.<br />

media SedarebiT maRali ndobiT sargeblobs <strong>sazogadoeba</strong>Si. amave dros, mediis<br />

kritikac sakmaod Cveuli da gavrcelebuli movlenaa qarTul <strong>sazogadoeba</strong>Si. es,<br />

albaT, zemoxsenebul problemas, codnisa da Sexedulebis asaxvas, profesiul da<br />

eTikur standartebs ukavSirdeba. dRevandeli Jurnalistika, iseve rogorc masobrivi<br />

komunikacia zogadad saqarTveloSi metad Sors aris faqtebze damyarebuli<br />

Jurnalistikis standartebisgan. is ar erideba politikur propagandas, ar eswrafvis<br />

codnisa da politikuri Sexedulebis gamijvnas, piriqiT, is xSirad mzad aris<br />

dauqvemdebaros codna politikur Sefasebas, daarRvios Jurnalisturi eTikis<br />

normebi, ar sces pativi gansxvavebul azrs da mimarTos sazogadoebrivi azriT<br />

manipulirebis sxvadasxva xerxebs.<br />

Tavis funqcionirebaSi media damokidebulia or mxareze — erTi mxriv,<br />

xelisuflebaze, xolo meore mxriv, farTo auditoriaze. aTi wlis win pirveli<br />

mimarTeba: media — xelisufleba aSkarad yvelaze mwvave da problematuri iyo da<br />

yvelaze swraf gadaWras saWiroebda; am mimarTebam wina planze mediis Tavisuflebis<br />

damkvidrebis problema gamoitana. dResdReobiT mediisTvis ufro kritikul da<br />

aqtualur gamowvevad unda miviCnioT meore, bevrad naklebad gamokveTili mimarTeba:<br />

media — auditoria. es mimarTeba ukavSirdeba Jurnalistur pasuxismgeblobas<br />

mkiTxvelis, WeSmaritebisa da sakuTari profesiis winaSe.<br />

2. mediis ekonomikuri garemo<br />

ekonomikuri problemebi da rTuli biznes-garemo dResdReobiT ufro met dabrkolebebs<br />

uqmnis mediis instituciur ganviTarebas, vidre saxelmwifo regulireba. ase,<br />

maRali tiraJebi, romlebiTac iyideboda gazeTebi `perestroikis” dros, mkveTrad<br />

daeca damoukideblobis pirvel wlebSi, rodesac moiSala ekonomika, dairRva kavSirebi<br />

da safosto momsaxureba, gaRaribda mosaxleoba. telegadacemebis miReba gaaZnela<br />

eleqtroenergiiT momaragebis mkveTrma SezRudvam. dResac reklamisgan miRebuli<br />

Semosavali mxolod mcire wvlils Seadgens gazeTebis dafinansebaSi. aseTi<br />

Semosavlebi SedarebiT maRalia televiziaSi, magram isini mainc arasakmarisia<br />

mravalferovani mauwyeblobis dasafinanseblad. ekonomikuri garemo jerjerobiT<br />

metad susti bazaa mediis efeqturi saqmianobis warsamarTavad. ekonomikuri bazis<br />

sisuste ganpirobebulia ramdenime faqtoriT:<br />

• ekonomikuri bazris siviwrove. qarTulenovani mediis potenciur momxmarebelTa<br />

ricxvi sul ramdenime milionia, rac metad viwro sareklamo bazaria, es<br />

gansakuTrebiT sagrZnobi faqtoria telemauwyeblobisTvis, romelic moiTxovs<br />

95


ZviradRirebul investiciebs srulfasovani produqciis sawarmoeblad.<br />

• ekonomika sustia da masSi didia Crdilovani seqtoris wili, bevri ekonomikuri<br />

subieqti Tavs aridebs produqciis reklamirebas. saqonlis reklamirebas xels<br />

ar uwyobs sagadasaxado kanonmdeblobac.<br />

• ekonomika araTanabradaa ganviTarebuli saqarTvelos masStabiT. Sida<br />

produqtis didi wili iwarmoeba TbilisSi, rac Seexeba regionebs, adgilobrivi<br />

bazari Tavisi siRaribis gamo praqtikulad ver uqmnis adgilobriv medias<br />

damoukideblobis ekonomikur safuZvels.<br />

• media, iseve rogorc mTeli danarCeni ekonomika, didwilad Crdilovan seqtorSi<br />

funqcionirebs. gazeTebi, gadasaxadebisagan Tavis aridebis mizniT, gaurbian<br />

Tavisi namdvili tiraJebis gamocxadebas. amis gamo, media ganicdis imave tipis<br />

deprivacias, rasac sxva ekonomikuri subieqtebi — is damokidebulia politikur<br />

mfarvelobaze da/an pirad kontaqtebze, arsebuli reJimis keTil nebaze, Tvali<br />

daxuWos mediis mier Cadenil ekonomikur darRvevebze.<br />

Sesabamisad, metad sustia mediis damoukideblobisa da ganviTarebis ekonomikuri<br />

safuZvlebi. dResdReobiT misi didi wili sxvadasxva saxis subsidiebiT arsebobs, rac<br />

mediis damoukideblobis xarisxs amcirebs da misi politizirebis xarisxs zrdis.<br />

Jurnalistebis xelfasebi metad dabalia, Sesabamisad maRali kvalifikaciis mqone<br />

specialistebi xSirad profesias icvlian da uSualod Jurnalistikas ar misdeven.<br />

mediis finansebis gaumWvirvale xasiaTi erTi mxriv aCens undoblobas momxmarebelTa<br />

mxridan, xolo meore mxriv qmnis sazogadoebrivi azriT manipulirebis winapirobebs.<br />

rac Seexeba xelisuflebisa an msxvili kapitalis mxridan mediis Tavisuflebis<br />

SezRudvis ekonomikur meqanizebs, unda aRiniSnos, rom mediis materialuri baza ar<br />

aris monopolizirebuli saxelmwifosa an romelime ekonomikuri subieqtis mier.<br />

bevria sxvadasxva mflobelobaSi myofi stamba Tu poligrafiuli sawarmo. SedarebiT<br />

gvian (Tavisi siZviris gamo) gaCnda studiebi da samauwyeblo simZlavreebi,<br />

adgilobrivi teleproduqciis warmoebis potenciali. arsebobs konkurencia internet<br />

provaiderebsa da presis gamavrcelebel kompaniebs Soris.<br />

3. beWdviTi media<br />

saqarTveloSi dRes gamomavali mravalferovani presis udidesi nawili<br />

damoukidebeli gamocemaa, ar igrZnoba monopolizeba arc saxelmwifosa da arc<br />

romelime ekonomikuri dajgufebis mxridan. TiTqmis yvela arsebuli gazeTi bolo aTi<br />

wlis ganmavlobaSi dafuZnda. maTi saxeobebi, stili da tiraJebi metad dinamiurad<br />

icvleba. bevri gazeTi, romelic damoukideblobis pirvel wlebSi iyo popularuli,<br />

dRes an aRar gamodis, an popularoba dakarga. konkurencia miT ufro mZafria, rom<br />

dRes gazeTebs praqtikulad ara hyavT gamomwerebi — tiraJebis udidesi nawili<br />

kioskebSi da quCaSi iyideba. gazeTebis gamoweris tradicia moirRva destabilizaciisa<br />

da <strong>samoqalaqo</strong> omebis wlebSi da SemdgomSi veRar aRdga. vardebis revoluciis Semdeg<br />

gaqra bevri gazeTi, rac, savaraudod, unda aixsnas politikuri dakveTis SesustebiT —<br />

politikur aqtorebs am wuTas gazeTebis dafinanseba ar sWirdebaT<br />

gazeTebis saerTo tiraJi dRes saqarTveloSi metad dabalia. mosaxleobis didi<br />

nawili ar an ver yidulobs gazeTebs, xolo axal ambebs da politikuri xasiaTis<br />

in<strong>for</strong>macias metwilad televiziiT iRebs. yvelaze maRali tiraJebi aqvs<br />

96


yovelkvireul gazeTebsa da Jurnalebs, rac Seexeba ufro xSirad (kviraSi samjer da<br />

metad) gamomaval presas, 20 000-iani tiraJi misTvis saocnebo maqsimumia. es<br />

dabaltiraJianoba ar ukavSirdeba presis specializacias, piriqiT, mkiTxveli pirvel<br />

rigSi presaSi mravalferovnebas afasebs. mkiTxvelis mozidva gazeTebisTvis<br />

upirvelesi problemaa, ekonomikuri da politikuri damoukideblobis sawindari.<br />

TiTqmis yvela mkiTxveli met-naklebad Tanxmdeba imaze, rom presis xarisxi dabalia,<br />

rom mas `siyviTle” dahkravs. am mosazrebas Tavad Jurnalistebic iziareben. Tumca am<br />

movlenis Sefasebisas azrebi ZiriTadad orad iyofa. erTni (da maT Soris Jurnalistebis<br />

didi nawili) Tvlian, rom `rogori <strong>sazogadoeba</strong>caa, iseTi Jurnalistikaa~, anu arsebuli<br />

gazeTebi Seesabameba mosaxleobis moTxovnebis dabal standarts. presis ZiriTad<br />

problemad isini zogad ekonomikur siduxWires asaxeleben, xolo ekonomikuri<br />

problemebis daZlevas da tiraJebis zrdas swored am dabali standartis dakmayofilebas<br />

ukavSireben. sxvebi amtkiceben, rom mosaxleoba mSvenivrad arCevs karg da uxarisxo<br />

publikaciebs da rom arsebobs sabazro moTxovnileba ufro profesiul presaze, romelic<br />

jer ar aris dakmayofilebuli. am Sexedulebis mimdevrebi amtkiceben, rom presis dabali<br />

tiraJebi aixsneba ara imdenad mosaxleobis ekonomikuri siduxWiriTa Tu interesis<br />

naklebobiT, aramed auditoriis moTxovnebis ardakmayofilebiT presis mxridan. amasve,<br />

maTi azriT, sociologiuri gamokvlevebic adasturebs.<br />

gazeTebis Sinaarsis analizi aSkarad ayenebs Semdeg problemebze msjelobis<br />

aucileblobas.<br />

1. gazeTebi rogorc operatiuli in<strong>for</strong>maciis wyaro. vinaidan mosaxleobis politikur<br />

sakiTxebze operatiuli in<strong>for</strong>mirebis funqcias ZiriTadad televizia asrulebs,<br />

gazeTebma am funqciis Sesrulebaze arsebiTad xeli aiRes da Tavis rols ufro<br />

movlenebis komentirebaSi da SefasebaSi xedaven. es exeba ara marto yovelkvireul,<br />

aramed yoveldRiur gazeTebsac. wina dRis movlenebis Taobaze mkiTxvelis<br />

dawvrilebiTi in<strong>for</strong>mirebis funqciis ukana planze gadatana problematurs xdis<br />

yoveldRiuri gazeTebis momavals. amasTan, es midgoma mosaxleobas misTvis<br />

aucilebeli in<strong>for</strong>maciis gareSe tovebs. is gansakuTrebiT sazianoa samarTlebrivi<br />

xasiaTis in<strong>for</strong>maciisTvis, romelic zust, werilobiTi gadmocemas saWiroebs. es<br />

viTareba metad araxelsayrelia samarTlebrivi saxelmwifos mSeneblobisTvis.<br />

SesaZloa damoukidebelma presam meti izrunos im samomxmareblo bazris<br />

aTvisebaze, romelic swored amgvar operatiul in<strong>for</strong>macias saWiroebs, Tundac<br />

aseTi auditoria SedarebiT mcire iyos. televiziisTvis konkurenciis gasawevad<br />

gazeTebma SeiZleba ukeT gamoiyenon werilobiTi gadmocemis upiratesobebi, meti<br />

imuSaon werilobiT wyaroebze, cifrebze da konkretul detalebze.<br />

samarTlebrivi siaxleebis asaxva qarTul presaSi: ori magaliTi.<br />

1999 wlis 20 ivliss parlamentma miiRo saqarTvelos istoriaSi pirveli<br />

sakonstitucio cvlilebebi da Seitana rigi arsebiTi Sesworebebisa saarCevno<br />

kanonSi. rogor aisaxa es movlenebi qarTul presaSi?<br />

momdevno ori dRis ganmavlobaSi TbilisSi gamovida 10-mde gazeTi, maT Soris 2 -<br />

oficialuri. am gazeTebidan mxolod erTma moixsenia, rom Seicvala saarCevno<br />

biuletenSi partiebis numeraciis wesi (Zlieri partiebis sasargeblod).<br />

partiebisTvis saarCevno barieris gazrda 5-dan 7 procentamde aRniSnuli iyo 8<br />

gazeTSi, maT Soris 7-Si - rogorc sakuTari komentarebisa an politikosebis<br />

Sefasebebis sagani. axali sakonstitucio SezRudvebi prezidentobis SesaZlo<br />

97


kandidatis Taobaze aRniSna orma gazeTma, xolo saarCevno komisiis axladdaniSnuli<br />

xuTi wevridan am gazeTebSi aravin ar iyo naxsenebi, garda komisiis<br />

Tavmjdomarisa, romlis gvari erTma gazeTma daasaxela. aRsaniSnavia, rom am<br />

saparlamento gadawyvetilebaTagan arc erTi ar iyo naxsenebi am dReebSi gamosul<br />

oficialur presaSi.<br />

analogiuri mdgomareoba SenarCunda 2002 welsac. 10 aprils parlamentma<br />

ganixila ramdenime Sesworeba adgilobrivi mmarTvelobis kanonSi da saarCevno<br />

kodeqsSi. ra operatiuli in<strong>for</strong>macia miewoda amis Sesaxeb mosaxleobas presiT?<br />

11 aprils gamosuli yovledRiuri (an kviraSi ramdenjerme gamomavali) gazeTebi<br />

an ar aqveyneben in<strong>for</strong>macias parlamentis 10 aprilis gadawyvetilebis Sesaxeb, an<br />

mas SecdomiT da/an mikerZoebulad aqveyneben. ar ityobineba miRebuli<br />

gadawyvetilebebis Sesaxeb `saqarTvelos respublika~ da `axali Taoba~ (Tumca ki, am<br />

ukanasknelSi TviT saparlamento sxdomis mimdinareoba vrcladaa gadmocemuli).<br />

danarCenebidan yvelaze in<strong>for</strong>matiul `dilis gazeTs~ aviwydeba imis aRniSvna, rom<br />

gadawyvetilebebi miRebulia ara sabolood, aramed pirveli mosmeniT (rogorc<br />

Semdgomma movlenebma aCvena, meore da mesame kenWisyra aRarc Semdgara). sakiTxiT<br />

yvelaze did dainteresebas iCenen gazeTebi `alia~ da `rezonansi~, romlebic<br />

vrclad akritikeben parlamentis gadawyvetilebas, magram TviT gadawyvetilebis<br />

Sesaxeb in<strong>for</strong>macias ukeTes SemTxvevaSi moixsenieben frazebiT `deputatebma<br />

yvelaferi ucvlelad datoves~. Tumca saqmes nawilobriv asworebs gazeT<br />

`rezonansSi~ gamoqveynebuli interviu deputat xmalaZesTan, mTlianobaSi faqtebis<br />

gageba mkiTxvelebisTvis TiTqmis SeuZlebeli rCeba.<br />

2. profesiuli da eTikuri Jurnalistika. am mxriv yvelaze seriozul gamowvevas<br />

postsabWouri JurnalistebisTvis codnisa da Sefasebebis daSoriSoreba da in<strong>for</strong>maciis<br />

obieqturad gadmocema warmoadgens. gansxvavebiT dasavluri profesiuli<br />

mediisgan, sadac gazeTis an calkeuli avtorebis poziciis dasafiqsireblad<br />

specialuri sivrcea gamoyofili, saqarTvelos gazeTebSi praqtikulad<br />

ar xdeba politikuri in<strong>for</strong>maciis gadmocema misTvis garkveuli Sefasebis micemis<br />

gareSe, garda sain<strong>for</strong>macio saagentoebis mokle Setyobinebebisa. amgvari Sefaseba<br />

xSirad ekuTvnis ara Tavad Jurnalists, aramed redaqcias, romelic gamoxatavs mas<br />

saTaurSi an statiis win darTul anotaciaSi. is, rom rogorc wesi movlenis<br />

Sefaseba mocemulia saTaurSi an teqstis dasawyisSi, anu mkiTxveli mas ecnoba<br />

manam, sanam Tavad in<strong>for</strong>macias Seityobs, kidev ufro amZafrebs teqstis<br />

politizirebis elfers. xSiria Sinaarsis Seusabamo saTaurebi, sasamarTlo<br />

procesis erTi mxaris gamarTleba ganCinebis gamotanamde, aSkarad `SekveTili”<br />

publikaciebi, arasakmarisad argumentirebuli braldebebi da bevri sxva.<br />

aRsaniSnavia, rom amgvari problemebi met-naklebad yvela gazeTs axasiaTebs.<br />

politikuri in<strong>for</strong>maciis amgvari gadmocemis stili safrTxes uqmnis<br />

aramanipulirebuli sazogadoebrivi azris <strong>for</strong>mirebas, medias politikuri<br />

propagandis iaraRad aqcevs da politikuri cxovrebis ukidures polarizebas<br />

uwyobs xels. <strong>sazogadoeba</strong> iZulebuli xdeba ara Tavad Seafasos esa Tu is movlena<br />

Tu faqti, aramed gaiziaros an ar gaiziaros misTvis miwodebuli mza Sefasebebi<br />

arasakmarisi in<strong>for</strong>mirebulobis fonze.<br />

3. presa rogorc samomxmareblo produqcia. kidev erTi sakiTxi, romelic presis Sinaarss<br />

exeba, aris is, rom presa TiTqmis mTlianad aris orientirebuli maRali politikis<br />

98


problemebze da masSi praqtikulad ar aisaxeba sazogadoebis yoveldRiuri cxovrebis<br />

problematika, ar xdeba refleqsia im problemebze, romlebic uSualod mkiTxvelis<br />

cxovrebas exeba. ibadeba kiTxva — riTia es gamowveuli — imiT, rom gazeTebis<br />

gamomcemlebi da redaqtorebi ideologiaze, da ara bazarze orientirebis sabWour<br />

tradicias agrZeleben, Tu imiT, rom amgvaria sabazro SekveTa. dResdReobiT<br />

<strong>sazogadoeba</strong> TiTqmis ar figurirebs mediis mier Seqmnil virtualur sivrceSi. es<br />

sivrce mxolod politikuri elitis da politikuri brZolis problematikiT ivseba<br />

(gasarTob programebs da publikaciebs aq ar movixseniebT, vinaidan isini cdeba Cveni<br />

ganxilvis sagans). es midgoma, erTis mxriv, asaxavs arsebuli politikuri sivrcis<br />

mkveTrad elitistur xasiaTs, magram meores mxriv, kidev ufro amZafrebs<br />

mosaxleobisa da politikuri klasis gaucxoebas, zRudavs sazogadoebis unars<br />

gaiazros mis winaSe mdgari gamowvevebi.<br />

4. interneti<br />

internetis Tavisufali misawvdomoba da misi meSveobiT globalur sain<strong>for</strong>maciis<br />

sivrcesTan urTierTobis SesaZlebloba saqarTveloSi sityvis, mediisa da in<strong>for</strong>maciis<br />

Tavisuflebis erT-erTi sabaziso elementia. internetis meSveobiT vrceldeba<br />

sain<strong>for</strong>macio saagentoebis biuletenebi, misawvdomi xdeba msoflios sxva qveynebis<br />

ambebi, qveyndeba werilebi da publikaciebi. TviT faqti internetis arsebobisa da<br />

internetiT komunikaciis akrZalvis SeuZleblobisa didwilad azrs ukargavs sxva<br />

RonisZiebebs sityvis akrZalvis mizniT.<br />

internetiT sargebloba dRes aranair SezRudvebs ar eqvemdebareba. funqcionirebs<br />

ramdenime internet-provaideri, romelTa Soris konkurenciis wyalobiT<br />

sargeblobis fasebi SedarebiT misawvdom doneze narCundeba am sferoSi axali<br />

firmebis licenzireba avtomatur reJimSi warmoebs.<br />

miuxedavad amisa, interneti saqarTveloSi jerjerobiT elitaruli mediis rols<br />

asrulebs da masobrivi komunikaciis saSualebas ar warmoadgens. es gamowveulia<br />

sazogadoebis kompiuterizaciis arasakmarisi doniTa da satelekomunikacio kavSirebis<br />

arasrulfasovnebiT. gansakuTrebiT arasaxarbielo mdgomareobaSi, satelefono xazebis<br />

uvargisobisa da ufro dabali ekonomikuri donis gamo, am mxriv regionebi arian.<br />

miuxedavad amisa, internetis qarTulenovani da qarTuli resursebi nel-nela<br />

viTardeba, iseve rogorc qarTulenovani sanavigacio teqnologiebi. ivseba<br />

internetze qarTulenovani resursebis baza — gazeTebis sruli teqstebi, satelevizio<br />

programebi, sakanonmdeblo baza da sxva. amasTan, sruliad aradamakmayofilebelia<br />

saxelmwifo organoebis mier internetze ganTavsebuli in<strong>for</strong>maciis odenoba.<br />

5. telemauwyebloba<br />

dRes saqarTveloSi axali ambebis gasagebad moqalaqeebi ZiriTadad televizias<br />

mimarTaven. arsebobs mravalferovani radioarxebic, romlebic, marTalia, didwilad<br />

musikaluri da gasarTobi mauwyeblobiT arian dakavebuli, magram mosaxleobis<br />

garkveuli (arc Tu umniSvnelo) nawilisTvis politikuri xasiaTis in<strong>for</strong>maciis<br />

miwodebasac emsaxureba.<br />

bolo wlebis politikuri cvlilebebi gacilebiT gvian da Znelad aisaxa televiziaze,<br />

vidre presaze. amis mizezi iyo, erTis mxriv, is, rom telemauwyeblobis materialuri baza<br />

bevrad ufro Zviria, meores mxriv ki is, rom saxelmwifos meti berketi aqvs eleqtronuli<br />

mediis regulirebisaTvis samauwyeblo arxebis ganawilebis meSveobiT. mosaxleobis<br />

99


udidesi nawili dResdReobiT mxolod sixSiruli mauwyeblobiT sargeblobs, anu misTvis<br />

arxebis mxolod SezRuduli raodenobaa misawvdomi, rac did politikur mniSvnelobas<br />

aniWebs am arxebis samauwyeblo struqturas.<br />

televizia uaRresad did gavlenas axdens amomrCevelTa politikur qcevaze da<br />

mosaxleobis <strong>samoqalaqo</strong> aqtiobaze. politikuri mecnierebis mier es gavlena ar aris<br />

calsaxad Sefasebuli rogorc liberaluri demokratiis xelSemwyobi. zogierTi mkvlevari<br />

miiCnevs, rom satelevizio gadacemebis specifika ar iZleva politikuri problemebis<br />

siRrmiseulad gaSuqebis saSualebas. telereportaJs aqcenti gadaaqvs garTobaze,<br />

pirovnebebze da skandalur movlenebze, da sakmarisad mkafiod ver warmoaCens politikuri<br />

dRis wesrigis ZiriTad sakiTxebs. zepiri sityva, romelic qaRaldze ar fiqsirdeba,<br />

naklebad saimedo wyaroa samarTlebrivi xasiaTis in<strong>for</strong>maciis gasavceleblad. sareklamo<br />

drois maRali fasebi aZvirebs winasaarCevno kampaniebs da zrdis politikuri korufciis<br />

albaTobas. arxebis raodenobis SezRuduloba maTi politikuri mikerZoebulobis fonze<br />

araTanabar pirobebSi ayenebs arCevnebSi monawile subieqtebs. saqarTveloSi amas amZafrebs<br />

is viTareba, rom dResdReobiT mosaxleobisTvis televizia politikuri in<strong>for</strong>maciisa da<br />

Sexedulebebis miRebis ukonkurento (xolo zogierTi socialuri jgufisTvis<br />

praqtikulad erTaderTi) wyaroa.<br />

mauwyeblobis Teoria asxvavebs mauwyeblobis sam institucionalur <strong>for</strong>mas —<br />

saxelmwifo, sazogadoebriv da komerciul mauwyeblobas. dRes Tvali unda<br />

gavusworoT meoTxe <strong>for</strong>mis institucionalizaciasa da ganviTarebas. <strong>for</strong>malurad<br />

komerciuli arxi, miTumetes Tu igi finansurad momgebiani ar aris, an <strong>for</strong>malurad<br />

saxelmwifo arxi, SesaZloa Tavis realur miznad ara mogebis naxvas an saxelmwifo<br />

interesebis dacvas isaxavdes, aramed politikuri zegavlenis moxdenas erTi romelime<br />

politikuri Zalis sasargeblod an sazianod. es viTareba metad TvalnaTelia<br />

saqarTveloSi, sadac, erTi mxriv, saxelmwifo mauwyebloba ar aris trans<strong>for</strong>mirebuli<br />

sazogadoebriv mauwyeblobad, xolo, meore mxriv, sareklamo bazari viwroa da<br />

satelevizio kompaniebis Semosavlebi xSirad ar faraven maT xarjebs.<br />

masmediaSi dRes arsebuli viTarebidan gamomdinare, politikurad mikerZoebuli<br />

mauwyebloba ar unda ganvixiloT droebiT da gardamaval movlenad, romelic SeiZleba<br />

misi akrZalvis gziT gadailaxos. piriqiT, mosalodnelia, rom am tipis mauwyeblobis<br />

wvlili da misi gavlena amomrCevlebze da politikuri brZolis xasiaTze sul ufro<br />

gaizrdeba. amdenad, saWiroa miRebul iqnes zomebi am zegavlenis demokratiis<br />

sasargeblod, da ara mis sazianod Semosabruneblad. amerikis demokratiis gariJraJze<br />

politikuri partiebi aseve xSirad ganixileboda rogorc demokratiisTvis saSiSroebis<br />

Semqmneli boroteba, da mxolod xangrZlivi politikuri procesis Sedegad<br />

moxerxda politikuri partiebisa da demokratiis Tanaarsebobis institucionaluri<br />

Camoyalibeba. amis uzrunvelmyofeli meqanizmebi ki Riaoba da konkurenciaa.<br />

marTalia, saqarTvelos samauwyeblo mediaSi pluralizmis garkveuli done arsebobs,<br />

magram isic aSkaraa, rom calkeuli samauwyeblo kompaniis gaCenasa Tu eTeridan gaqrobas<br />

dResdReobiT SeiZleba arsebuli politikuri lanSaftis mniSvnelovani cvlileba mohyves.<br />

amdenad, samauwyeblo kanonmdeblobas, sazogadoebrivi televiziis <strong>for</strong>mirebas da licenziebis<br />

gamcemi maregulirebeli organos institucionalur xasiaTs demokratiisTvis<br />

aranaklebi mniSvneloba SeiZleba hqondes, vidre saarCevno kanonmdeblobas.<br />

literatura:<br />

M.Muskhelishvili, The Mass Media, in: `Building Democracy in Georgia”, Discussion paper N 7,<br />

International IDEA, 2003<br />

100


leqcia 13<br />

globalizacia: globaluri <strong>samoqalaqo</strong> <strong>sazogadoeba</strong><br />

globalizacia<br />

meoce saukunis bolo xasiaTdeboda ori movleniT, romlebic Cveni ganxilvis<br />

konteqstSi gansakuTrebulad mniSvnelovania. esenia demokratizaciis mesame talRa da<br />

globaluri <strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis swrafi zrda. orive erTi da imave movlenis<br />

fonze ganviTarda- esaa globalizacia.<br />

globalizaciis konteqstis mxedvelobaSi miRebis gareSe bevri Tavisebureba imisa,<br />

rac Cvens irgvliv xdeba, darCeba gaugebari. gaugebari, cxadia, Tuki gavyvebiT im<br />

midgomas, romelsac aqamde viyenebdiT —SedarebiT analizs. rodesac erTmaneTs<br />

vadarebT wina wlebSi ganxorcielebul demokratizaciebs da mesame talRis CarCoebSi<br />

mimdinare procesebs, rodesac vswavlobT mecxramete saukunis <strong>samoqalaqo</strong><br />

sazogadoebebs da Tanamedrove arasamTavrobo organizaciebs, advilad SesaZlebelia<br />

erTmaneTSi avrioT sxvadasxva bunebis movlenebi, Tuki globalizaciis process<br />

yuradRebis miRma davtovebT.<br />

sain<strong>for</strong>macio sivrcis, in<strong>for</strong>maciuli teqnologiebisa da ekonomikuri<br />

urTierTobebis mier saxelmwifos sazRvrebis gadalaxva da ugulebelyofa, rogorc<br />

mniSvnelovani da pirvelxarisxovani faqtorisa, ekonomikaSi codnaze dafuZnebuli<br />

dargebis zrdam, romelTaTvis mTavari kapitali ara miwa an nedleulia, aramed<br />

ganaTlebis sistema da Tavisuflad moazrovne adamani, msoflios rukaze axali<br />

realiebis Seqmna transnacionaluri biznesis mier, yvelaferi es ganapirobebs CvenSi<br />

mimdinare movlenebis xasiaTs, da garkveulwilad svams am movlenebs erT<br />

ganzomilebaSi, romelsac pirobiTad SeiZleba vuwodoT modernizacia<br />

internacionalizaciis gziT.<br />

modernizacia internacionalizaciis gziT<br />

demokratizaciis mesame talRam, romelic 1974 wels daiwyo, moicva samxreT<br />

evropis, samxreT amerikisa da postkomunisturi sivrcis qveynebi. demokratizaciisa<br />

da sabazro ekonomikuri re<strong>for</strong>mebis erTdrouli ganxorcieleba postkomunistur<br />

sivrceSi jerjerobiT ar gamxdara Cveni ganxilvis sagani; Cven mas aq SevexebiT rogoc<br />

is warmodgenilia naSromSi Przeworski, et. Sustainable Democracy. Cambridge University<br />

Press, 1995.<br />

politikuri da ekonomikuri sferoebis Zireuli gardaqmna postsabWoTa sivceSi ar<br />

iyo sul mTlad unikaluri im mxriv, rom ekonomikuri trans<strong>for</strong>maciisa da<br />

demokratizaciis procesebis erTdrouloba mesame talRis sxva qveynebisTvisac iyo<br />

damaxasiaTebeli. ekonomikuri krizisebi, romelic ganicada argentinam, braziliam da<br />

meqsikam 80-ian wlebSi uprecendento aRmoCnda am qveynebis istoriaSi.<br />

rigma qveynebma (gansakuTrebiT postkomunisturi sivrcidan, magram ara marto maT)<br />

gaswies riski da miiRes monawileoba eqsperimentSi, romelic udidesia stalinisturi<br />

<strong>for</strong>sirebuli industrializaciidan (1929w.) moyolebuli. ekonomikur<br />

trans<strong>for</strong>macias am qveynebSi bevri aqvs saerTo trans<strong>for</strong>maciis wina, socialistur<br />

101


proeqtTan. maT ganaxorcieles inteleqtualuri proeqti, romelic gamomuSavda<br />

CrdiloeT amerikis akademiur wreebSi da gaziarebul iqna saerTaSoriso safinanso<br />

institutebis mier. es aris radikaluri proeqti: is mimarTulia yvela arsebuli<br />

socialuri urTierTobebis ugulebelyofaze, gadatrialebaze. es proeqti gvTavazobs<br />

erTaderT panaceas, jadosnur joxs, romlis erTi aqnevac umkurnalebs yvela<br />

avadmyofobas. pirvelad istoriaSi kapitalizmi moxda aRiarebuli, rogorc<br />

doqtrinis aplikacia da ara rogorc ganviTareba gamocdisa da Secdomis istoriuli<br />

procesisa.<br />

gardaqmnebis es procesi daeyrdno ideologias, es aris neoliberaluri ideologia,<br />

romelic modis aSS-sa da multinacionaluri saagentoebis ganacxadebebidan<br />

imis Taobaze, rom kursi, romelsac unda mivsdioT aSkaraa, cxadia. es ideologia<br />

dafuZnebulia bazrisa da kerZo sakuTrebis Rirsebis, siqvelis, ukeTesobis rwmenaze,<br />

rac ar aris damtkicebadi, gamarTlebadi, argumentirebadi Tanamedrove ekonomikis<br />

Suqze, maT Soris neoklasikuri Teoriisa. is ayenebs efeqturobas ganawilebaze ufro<br />

maRla, imdenad, rom gamarTlebulad miiCnevs mosalodnel socialur safrTxeebs. is<br />

ganaTavsebs ekonomikur mosazrebebs politikurze zemoT, da mzadaa miitanos sxva<br />

ekonomikuri da politikuri Rirebulebebi efeqturobis samsxverploze. is<br />

dafuZnebulia Rrma rwmenaze, rom arsebobs mxolod erTi gza, romelsac aucileblad<br />

unda mivsdioT: ara mxolod oponireba, aramed msjeloba, diskusiac ki ganixileba<br />

rogorc reaqcioneroba, romelic gamomdinareobs sakuTari, `populisturi~ kerZo<br />

interesebidan. am ideologiis mimdevarni acxadeben, ise, TiTqos isini flobdnen<br />

saboloo WeSmaritebas: TiTqos es aris zogadi modeli politikuri da ekonomikuri<br />

dinamikisa, romelic iZleva SesaZleblobas Sefasebul iqnes saboloo Sedegebi yvela<br />

calkeuli nabijisa. es aris modernizaciis axali paradigma, romelmac<br />

postkomunistur qveynebSi gauwia magivroba moZvelebul, popularobadakargul<br />

paradigmas — modernizacias mbrZanebluri ekonomikis gziT.<br />

II msoflio omis Semdgom msoflioSi ganxorcielda modernizaciis ramdenime<br />

modeli, kerZod, komunistur aRmosavleTSi da kapitalistur samxreTSi.<br />

laTinur amerikuli modeli daefuZna kerZo sakuTrebas, saxelmwifos aqtiur<br />

rols da proteqcionistuli politikis warmarTvas, romelic orientirebuli iyo<br />

importis Semcvlel industrializaciaze. aRmosavleT evropis modeli daefuZna<br />

saxelmwifo sakuTrebas da centralizebul mbrZaneblur ekonomikas. orive regioni<br />

didi internacionaluri sistemis damokidebuli nawili iyo: mTavari gadawyvetilebebi<br />

investiciebis, warmoebis, fasebis Sesaxeb miiReboda calkeuli qveynebis sazRvrebs<br />

miRma. aRmosavleT evropis sistema dominirebuli iyo erTi centris mier da<br />

gadawyvetilebebi upiratesad politikuri gaxldaT, xolo samxreTSi SesaZlebeli iyo<br />

sxvadasxva centrebis metoqeoba da gadawyvetilebebi miiReboda naklebad xiluli<br />

kerZo institutebis mier.<br />

orive strategia warmatebuli iyo xangrZlivi periodis ganmavlobaSi da rigma<br />

qveynebisa Seqmna mniSvnelovani industriuli baza - ekonomikuri zrdis tempebi iyo<br />

umeteswilad ufro maRali, vidre ganviTarebul kapitalistur qveynebSi (1950 -80 ww-<br />

Si). magram es zrda 1980 wlidan ferxdeba, xdeba tempebis dacema da TiTqmis ekonomikis<br />

kolafsi.<br />

Znelia ilaparako am dacemis mizezebze da gardauvalobaze. faqtia, rom es<br />

movlenebi erTdroulad ganviTarda aRmosavleT evropisa da laTinuri amerikis<br />

qveynebSi, Tumca ki garegnulad gansxvavebuli reagireba gamoiwvia - aRmosavleT<br />

evropam uaryo ekonomikis Tavisi modeli (mbrZanebluri ekonomika), laTinurma<br />

amerikam ki - ara.<br />

102


miuxedavad am sxvaobisa, ekonomikuri krizisis gamowvevaze reagirebis arsi<br />

arsebiTad erTi da igive aRmoCnda. is SeiZleba aRiweros, rogorc modernizacia<br />

internacionalizaciis (globalizaciis) gziT. sxvadasxva politikuri Zalebi<br />

kapitalistur samxreTSi da postkomunistur aRmosavleTSi ver xedaven alternativas<br />

`CrdiloeT-dasavleTis gzisa`: gzisa, romelic miiyvans maT sazogadoebebs pirvel<br />

samyaroSi. es aris gza politikuri, ekonomikuri da kulturuli organizaciis<br />

gadmoRebisa, romelnic ukve arseboben: demokratia, bazari da individualisturi,<br />

moxmarebaze orientirebuli kulturisa, romelic gabatonebulia ganviTarebul<br />

kapitalistur samyaroSi. am strategiaSi modernizacia xdeba sinonimi internacionalizaciisa:<br />

integracia msoflio ekonomikaSi, kombinirebuli imitaciasTan ekonomikuri,<br />

politikuri da kulturuli modelebisa, romelic prevalirebs ganviTarebul<br />

kapitalistur qveynebSi. `aRmosavleT evropuli silogizmi~ acxadebs: `Tu ara<br />

komunizmi, Cven viqnebodiT rogorc dasavleTi~.<br />

es strategia gansxvavdeba omis Semdgomi modernizaciis strategiebisagan, romlebic<br />

ganixilavda ganviTarebas, rogorc proeqts nacionaluri ekonomikuri da<br />

politikuri damoukideblobisa. imdroindeli midgomebi icavda erovnuli kulturis<br />

mniSvnelobas, miiswrafoda politikuri institutebisaken, romelic Seicavda erovnul<br />

tradiciebs, erovnul industrias miiCnevdnen ekonomikuri zrdis warmmarTvelad<br />

da orientirebulni iyo lokalur bazrebze. amis sapirispirod strategia modernizaciisa<br />

internacionalizaciis meSveobiT nebayoflobiT aRiarebs, sul mcire,<br />

erovnuli suverenitetis nawilobriv daTmobas politikur, ekonomikur da kulturul<br />

sferoSi. es strategia aRebs lokalur bazrebs ucxouri SeRwevisaTvis, is arRvevs<br />

kulturul barierebs, da axdens politikuri institutebis modelirebas sayovel-<br />

Taod gavrcelebuli nimuSebis mixedviT. koka-kola aRar aris imperialisturi<br />

batonobis narkotiki, aramed universaluri ayvavebis neqtari.<br />

alternativebi aRar arsebobs: dRes modernizacia niSnavs liberalur<br />

demokratias, moxmarebaze orientirebul kulturas da kapitalizms.<br />

marTalia, adgilobrivi politikuri da ekonomikuri viTareba da miswrafebebi<br />

mniSvnelovan rols TamaSobs, magram erTdrouloba am cvlilebebisa msoflios<br />

sxvadasxva nawilebSi warmoSobs varauds, rom internacionaluri faqtorebi<br />

gadamwyvetia. amas ganapirobebs, erTi mxriv, Seqmnili saerTo garemo, romelSic<br />

naklebad ganviTarebul qveynebs uwevT operireba, xolo, meore mxriv,<br />

internacionalur aqtorTa specifikuri qmedebebi, romelnic (aqtorebi)<br />

axorcieleben zewolas cvlilebebze.<br />

globaluri <strong>samoqalaqo</strong> sazogdoeba (John Keane (Author), Global Civil Society?<br />

Cambridge University Press; (2003)<br />

globaluri <strong>samoqalaqo</strong> <strong>sazogadoeba</strong> — es aris erTi mxriv, empiriuli movlena,<br />

xolo meore mxriv —normatiuli ideali da samoqmedo lozungi.<br />

rogorc nomratiuli ideali da samoqmedo lozungi is aris msoflios gaerTianebis<br />

programa, romelic unda gamoixatos erTiani msoflio sazogadoebis SeqmnaSi. am mxriv<br />

is agrZelebs azrovnebis im tradiciebs, romlebic jvarosanTa laSqrobebsa Tu<br />

komunisturi revoluciebis meSveobiT kacobriobis srulyofas da gaerTianebas<br />

cdilobda. pirveli Tavis uzenaes misiad qristianobas da adamianTa sulier gadarCenas<br />

isaxavda; meore klasobriv dayofas utevda da yvela qveynis proletarebis<br />

gaerTianebas cdilobda. globaluri <strong>samoqalaqo</strong> <strong>sazogadoeba</strong> eyrdnoba adamianis<br />

103


uflebebis deklaracias da adamianTa bunebaSi universalurobis komponentis<br />

xazgasmas. is gamoiyeneba globaluri sazogadoebrivi moZraobebis mier rogorc<br />

mobilizaciuri lozungi, ZalisxmevaTa gasaerTianeblad, Tavisuflebisa da<br />

samarTlianobis misaRwevad.<br />

rogorc empiriuli faqti is warmoCindeba egreT wodebuli INGO-ebis<br />

(arasamTavrobo organizaciebs, romelTa moqmedebis areali ar aris SezRuduli<br />

saxelmwifo sazRvrebiT da saerTaSoriso xasiaTs atarebs) uprecedento zrdaSi,<br />

romelic SeimCneva bolo ori aTwleulis ganmavlobaSi. zogadad meoce saukinis<br />

ganmavlobaSi amgvari organizaciebis ricxvi (da komerciuli firmebis ricxvic)<br />

gaizarda arnaxulad. am axali INGO-ebis 90 procenti 1970 wlis mere dafuZnda. am<br />

organizaciebSi asiaTasobiT adamiania dasaqmebuli da bevrjer meti moxalise muSaobs.<br />

maTi meSveobiT meti saxsrebi ixarjeba, vidre gaeros meSveobiT.<br />

keani gansazRvravs globalur <strong>samoqalaqo</strong> <strong>sazogadoeba</strong>s rogorc `urTierTdakavSirebuli<br />

socialur-ekonomikuri institutebis dinamiur arasamTavrobo<br />

sistemas, romelic mTel dedamiwas swvdeba, da romlis saqmianobis mravalmxrivi<br />

Sedegebi yvelgan igrZnoba. is ar aris arc statikuri obieqti, da arc fait accomli. is aris<br />

qselebi, piramidebi, klubebi im socialur-ekonomikuri institutebisa da moqmedi<br />

pirebis, romlebic erTiandebian raTa gaaerTianon samyaro axleburad. isini<br />

miiswrafvian pluralizmisken da Zaladobis acilebisken; Sesabamisad, maTi saqmianobis<br />

mSvidobiani anu <strong>samoqalaqo</strong> Sedegebi igrZnoba yvelgan, yvela doneze~ (gv.8)<br />

rogorc xedavT, es ganmarTeba Znelad Tu SeiZleba `ganmartebad~ aRviqvaT, imdenad<br />

yvelafris momcvelia da arafrismTqmelia. es bundovneba aZnelebs normatiuli<br />

idealisa da empiriuli realobis erTmaneTisgan garCevas. ase, ras niSnavs rom misi<br />

gavlena yvelgan igrZnoba —es rogor unda gaizomos, Tuki es empirikaa, xolo Tu es<br />

SefasebiTia — igulisxmeba, rom ase unda iyos?<br />

meore, rasac cdilobs avtori (romelic aSkarad Tavisi sakvlevi obieqtis mimarT<br />

aris ganwyobili rogorc aqtivisti, da ara rogorc neitraluri mkvlevari) aris is,<br />

rom globaluri <strong>samoqalaqo</strong> <strong>sazogadoeba</strong> warmoadginos, rogorc sazogadoebis<br />

socialuri <strong>for</strong>ma: `globaluri <strong>samoqalaqo</strong> <strong>sazogadoeba</strong> aris met-naklebad mWidrod<br />

gadabmuli socialuri procesebis dinamiuri erToba~ (gv.10). es mtkicebuleba<br />

bazisurad mcdari meCveneba; gacilebiT ufro adekvaturia, Cemi azriT, ulrix bekis<br />

SeniSvna, rom globalur doneze sazogadoebebi erTiandebian ara uSualo socialuri<br />

komunikaciis meSveobiT, aramed mxolod mediis meSveobiT. mas swored rom uSualo<br />

komunikaciis komponenti aklia. anu, komunikacia mediis gziT — es aris is mTavari, rac<br />

globalur doneze <strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis proeqts asxvavebs lokaluri <strong>samoqalaqo</strong><br />

sazogadoebisgan, da mas `sazogadoebis~ struqturisgan clis. keani cdilobs rom<br />

warmoadginos globaluri <strong>samoqalaqo</strong>s <strong>sazogadoeba</strong> ufro farTo cnebad, vidre<br />

ubralod arasamTavrobo organizaciebis nakrebi; rom lokaluri sazogadoebebi mis<br />

harmoniul Semadgenel komponentad warmoidginos; magram es warmodgena<br />

garkveulwilad calmxrivi, an ufro normatiuli meCveneba, da TviTonac principSi<br />

aRiarebs, rom amgvar warmodgenaSi is ufro aRwers sasurvel ideals, da ara<br />

praqtikul relaobas.<br />

am kuTxiT danaxuli, globaluri <strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis winaaRmdegobrivi<br />

buneba didad ar gansxvavdeba misi lokaluri winamorbedis winaaRmdegobrivi<br />

bunebisgan. `burJuaziuli <strong>samoqalaqo</strong> <strong>sazogadoeba</strong>~, erTi mxriv (gavixsenoT habermasi)<br />

Tavisuflebis, Tanasworobis, kritikuli azrovnebisa da eTikuri, moraluri qcevis<br />

arealia, xolo meore mxriv, uTanasworobisa da `klasobrivi dominaciis~ yalbi<br />

cnobiereba. daaxloebiT esaa is problematika, romelic globalur donezec<br />

104


erTmaneTs upirispirebs mis momxreebsa da kritikosebs.<br />

kritikosebis gancdas warmoadgens is rom globaluri <strong>samoqalaqo</strong> <strong>sazogadoeba</strong><br />

laparakobs `dasavluri aqcentiT~. globaluri vesternizaciisa da lokaluri<br />

sazogadoebebis dapirispirebis negatiur magaliTad avtors moyavs TurqeTis<br />

modernizaciis gamocdileba, rodesac modernizatorma saxelmwifom, aRWurvilma<br />

islamuri qveynebisTvis damaxasiaTebeli avtoritaruli atributebiT, moaxdina prodasavluri<br />

re<strong>for</strong>mebi. amgvar gardaqmnebs, rogorc wesi, mohyveba pre-socialuri<br />

urTierTobebis, socialuri institutebi da da ekonomikuri urTierTobebis<br />

kompleqsis ngreva an de<strong>for</strong>mireba, xolo warmoqmnili vakuumi ivseba etatisturi<br />

struqturebiT. `axali qemalisturi TurqeTi (1923-38) amis naTeli magaliTia:<br />

saxelmwifos nacionalisturma mSeneblobam, romelsac mustafa qemali awarmoebda<br />

(SemdgomSi aTa Turqad, anu Turqebis mamad wodebuli) mospo religiuri skolebis<br />

mTeli sistema, rasac ganaTlebis saministro uZRveboda. italiur, Sveicariul da<br />

germanul precedentebze dafuZnebuli sekularuli samarTlebrivi kodeqsebi<br />

mtkiced damyarda <strong>samoqalaqo</strong> sisxlis samarTlisa da komerciul samarTalSi. arabul<br />

da sparsul enebze dabeWdili masalebi aikrZala, da mxardaWeril iqna<br />

fundamentalist muslimTa mier dagmobili yuranis Turquli Targmani. aikrZala<br />

religiuri wignebi da maTi gamoyeneba. derviSebis organizaciebi daixura. propaganda<br />

gaewia dasavluri tansamclis tarebas; kvira dRe gamocxadda dasvenebis oficialur<br />

dRed muslimuri paraskevis sanacvlod. adgilmdebareobis gansazRvris Zveli sistema,<br />

romelic mibmuli iyo moednebTan, Seicvala saxlebisa da nagebobebis danomvriT da<br />

yvela quCisTvis saxelis darqmeviT, evropuli tradiciis Sesabamisad. Catarda<br />

pirveli Turquli silamazis konkursi, daSvebul iqna alkoholis moxmareba;<br />

<strong>samoqalaqo</strong> qorwineba gaxda yvelasaTvis aucilebeli. da yovelive amis fonze, rac<br />

samxedroTa muqaris fonze mimdinareobda, aTaTurqis qandakebebi da portretebi<br />

ganTavsda yvelgan — rac arRvevs muslimur tradicias, romlis Tanaxmadac cocxal<br />

arsebaTa gamosaxva dauSvebelia.`<br />

keani globaluri <strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis warmoqmnas ukavSirebs e.w.<br />

turbokapitalizmis ganviTarebas. ekonomikuri aqtorebi dasavleTidan inacvleben<br />

mTel msoflioSi, rac qmnis kapitalis nakadebs centrisken da centridan. unda<br />

vaRiaroT, rom <strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis globalizaciis mibma globaluri ekonomikis<br />

warmoqmnasTan marTebulia, da globaluris <strong>samoqalaqo</strong> <strong>sazogadoeba</strong> (SeiZleba<br />

globaluri mmarTvelobis sistemac momavalSi) swored am sawyisidan gamoviyvanoT<br />

(Tuki determinizmis cdunebas Zalian Sors ar gavyvebiT). Tumca am SemTxvevaSi<br />

marTebulia yuradReba mivaqcioT, pirvel rigSi lokaluri <strong>samoqalaqo</strong><br />

sazogadoebebisa da globaluri sabazro ekonomikis mimarTebas. amas gavakeTebT<br />

hernando de sotos wignis `The Mystery of capital: Why Capitalism Triumphs in the West and Fails<br />

Everywhere Else” Basic Books, 2000-is mixedviT. am wignis fokusi swored im sxvaobis<br />

xazgasmaSi devs, romelsac rusosTan aRvniSneT — gansxvaveba sakuTrebasa da<br />

mflobelobas Soris, da rekomendaciac rusos stilSi moiazreba — sazogadoebrivi<br />

kontraqti rogorc sakuTrebiTi urTierTobebis dadgenis saSualeba. de sotos<br />

midgoma erT-erTi inovaciuri xedvaa, romelic bolo dros mkvlevarTa did<br />

yuradRebas iwvevs.<br />

de soto swavlobs im qveynebs, romlebic kapitalizmisken miiltvian Tavis<br />

ganviTarebaSi, maT Soris postsabWoTa qveynebi. riTia ganpirobebuli am qveynebis<br />

siRaribe da CamorCeniloba, Tuki misi mosaxleoba Sromobs da iRwvis imisTvis, rom<br />

gaWirvebas Tavi daaRwios? simdidris uzarmazari sxvaoba, romelic arsebobs<br />

dasavleTsa da danarCen msoflios Soris imdenad didia, rom am sxvaobis axsna<br />

105


ubralod kulturuli faqtorebiT da sazogadoebebis CamorCenilobiT ara marto<br />

arahumanuri, aramed aradamajerebelic iqneboda. yvela am qveynanaSi arsebobs didi<br />

raodenoba adamianebisa, romlebsac aqvT unari awarmoon biznesi, gaswion riski da<br />

CaerTon samewarmeo saqmianobaSi. ratom ver xerxdeba sabazro meqanizmebis mier am<br />

qveynebSi simdidris Seqmna, maSin roca dasavleTSi mas ayvaveba moaqvs?<br />

pasuxi, gacemuli de sotos mier, saocrad waagavs patnemis pasuxs imaze, Tu ratom<br />

ar muSaobs demokratiuli institutebi efeqturad iq, sadac <strong>samoqalaqo</strong> <strong>sazogadoeba</strong><br />

ar arsebobs. `am wignSi me vapireb vaCveno, rom ZiriTadi barieri, romelic ar aZlevs<br />

danarCen samyaros SesaZleblobas sargebeli naxos kapitalizmisgan, aris am samyaros<br />

uunaroba warmoqmnas kapitali. kapitali aris is Zala, romelic zrdis Sromis<br />

nayofierebas da qmnis erebis simdidres. is aris kapitalisturi sistemis sasicocxlo<br />

sisxli, progresis safuZveli, da is aris is, rasac Raribi qveynebi TavisTvis rogorc<br />

Cans, ver qmnian, ganurCevlad imisa, Tu ramdenad surs mis mosaxleobas CaerTos yvela<br />

danarCen saqmianobaSi, rac kapitalistur ekonomikas Tan axlavs.” (gv.5).<br />

de soto amtkicebs, faqtebiT da cifrebiT, rom mraval mesame samyaros qveynebSi<br />

Raribebi xSirad floben im qonebas, romelic maT sWirdebaT raTa kapitalizmisgan<br />

sargebeli naxon. `yvelaze Rarib qveynebSic ki Raribebi akeTeben danazogebs. am<br />

danazogebis odenoba ormocjer aRemateba mTel im ucxour daxmarebas, romelic am<br />

qveynebs miuRiaT 1945 wlidan.”. magram mokled rom vTqvaT, es resursebi maT aqvT ara<br />

sabazro qonebis saxiT. maTi qoneba ar aris adekvaturad dokumentirebuli, xSirad<br />

Crdilovania, misi gadaqceva kapitalad, yidva-gayidva viwro nacnobobis wris gareT,<br />

sesxis aRebisTvis gamoyeneba da a.S. ar xerxdeba.<br />

amdenad, mesame samyaros qveynebis mosaxleobas aqvs maT mflobelobaSi myofi<br />

fizikuri simdidre, magram maT ara aqvT sakuTreba. Sedegad is, rac maT gaaCniaT, aris<br />

mkvdari kapitali, romelic ar muSaobs saTanadod ekonomikaSi. maTi Sinauri kapitali<br />

ar muSaobs.<br />

Tu gavixsenebT sxvaobas or gamonaTqvams Soris: `me maqvs fanqari” da `es fanqari<br />

Cemia”, romelTagan erTi gamoxatavs mflobelobas, xolo meore —sakuTrebas, de sotos<br />

azri xdeba gasagebi. fanqari, romelsac axlavs reprezentacia mis legendaSi,<br />

dokumentSi an zepir codnaSi misi mikuTvnebulobis Sesaxeb aris gacvlis obieqti.<br />

mepatrone mas advilad miscems sxvas, Tuki misi dabruneba ganpirobebulia misi<br />

mflobelis vinaobis gacxadebulobiT. fanqari, romlis mflobeli ar aris dadgenili,<br />

ver `itrialebs”. reprezentacia virtualur sivrceSi qmnis mflobelobidan<br />

sakuTrebas, da es ver xerxdeba Rarib qveynebSi. ratom?<br />

amis gasagebad unda gavixsenoT dasavleTis istoria, SeviswavloT, Tu rogor<br />

damkvidrda sakuTrebiTi urTierTobebi iq, da ar movelodoT, rom `do as we say, not as we<br />

do” moutans raime sikeTes samyaros sxva qveynebs. ganviTarebul qveynebs aqvT gavlili<br />

sakuTrebiTi urTierTobebis Camoyalibebis rTuli gza, da am gzis gameorebis gareSe<br />

warmatebis miRweva Zneli iqneba.<br />

“mecxramete saukuniT dawyebuli qveynebs gadmohqondaT TavisTan dasavluri<br />

kanonebi, raTa produqciis sawarmoeblad samarTlebrivi CarCoebi SeeqmnaT. isini<br />

dResac agrZeleben amgvari kanonebis kopirebas, da cxadia, isini ar muSaoben.<br />

moqalaqeTa umravlesobas kvlavac ar SeuZlia kanonis gamoyeneba da sakuTari<br />

danazogebis gadaqceva sakuTrebad.” (gv.12).<br />

dasavleTSi kapitalis, anu, faqtobrivad, abstraqciis, mier Tavisi potencialis<br />

gamovlena ukavSirdeba sakuTrebis uflebebis mravalnairi xerxebiT dacvas, ufro<br />

SesaZloa rTuliT da mravalricxovaniT, vidre materialuri mflobelobis dacva<br />

moiTxovs. esenia <strong>for</strong>malizebuli Canawerebi da sxva, romlebic aregulireben<br />

106


sakuTrebis mflobelis dadgenis SesaZleblobas. sakuTrebad gadaqcevis es procesi<br />

metad rTulia da mravali nawilisgan Sedgeba, romlebic mimofantulia<br />

kanonmdeblobis sxvadasxva nawilebSi da sistemis sxvadasxva elementebSi. (komentari:<br />

cxadia, ar unda gamogvrCes mxedvelobidan, rom garda am sistemisa, unda arsebobdes<br />

saxelmwifo, romelic avlens unars da keTil nebas raTa werilobiTi ufleba realobad<br />

aqcios. de soto kanonSemoqmedebiT procesze ufro amaxvilebs yuradRebas, vidre<br />

kanonaRsrulebaze. orive mniSvnelovania, raTa <strong>samoqalaqo</strong> <strong>sazogadoeba</strong>mac da<br />

ekonomikamac samarTlebriv regulirebas daeyrdnos).<br />

mesame samyaros da postkomunisturi samyaros qveynebSi xdeba uprecedento<br />

siswrafis gardaqmnebi, socialuri, ekonomikuri da industriuli, romlebic sruliad<br />

cvlian iq arsebul urTierTobebs. samarTlebrivi cvlilebebi ubralod ver ewevian am<br />

swraf process. adamianebi moZraoben, gadaadgildebian, qmnian axal biznesebs da<br />

dovlaTs, da es xdeba nacnobobis, viwro wreebis da ara<strong>for</strong>maluri urTierTobebis<br />

meSveobiT, romlebic jamSi Seadgenen uzarmazar eqstralegalur sistemas, romelsac<br />

<strong>for</strong>maluri kanoni ar faravs. es eqstralegaluri (ara<strong>for</strong>maluri) seqtori aris<br />

uzarmazari, da sul ufro mzardi. mis CarCoebSi msoflioSi mimdinareobs axali<br />

industriuli revolucia, romelic ar aris saTanadod gaazrebuli da Seswavlili.<br />

iqmneba uTanasworoba, rodesac mosaxleobis udides nawils ara aqvs samarTlebriv<br />

sivrceSi SeRwevis SesaZlebloba, rodesac Cndeba barieri, romelsac saxelmwifo ver<br />

spobs (an, piriqiT, qmins) da romlis miRma arsebobs qveynis mosaxleobis udidesi<br />

nawili, pirvel rigSi did qalaqebs miRma, migrantebi, da sxva.<br />

Tuki xelisuflebam Seigno, rom qveynis mosaxleobis didi nawili afuZnebs Tavis<br />

cxovrebas saqmianobaSi, romelic ar jdeba daweril kanonebSi, es ukve kargia. maSin mas,<br />

Tuki ar unda rom yovelTvis arsebobdes konfrontacia oficialur samarTlebriv<br />

urTierTobebsa da araoficialur cxovrebas Soris, unda Seswevdes unari moaxdinos<br />

ara<strong>for</strong>maluri urTierTobebis legalizeba da samarTlebrivi kanonebi misadageba<br />

realurad arsebul viTarebasTan. es gza gaiares Tavis droze evropulma qveynebma,<br />

romlebmac, industriuli revoluciis kvalobaze, aRiares, rom problemas<br />

Seadgendnen ara adamianebi, romlebic ara<strong>for</strong>malurad moqmedebdnen, aramed kanonebi.<br />

saboloo jamSi is qveynebi, romlebmac moaxdines samarTlebrivi re<strong>for</strong>mebi<br />

ara<strong>for</strong>maluri seqtoris <strong>for</strong>malur ekonomikaSi integrirebis mizniT ganviTardnen<br />

ufro swrafad, vidre isini, vinc es ar gaakeTa.<br />

rogorc Cans, ganviTarebuli qveynebis istoria arasdros yofila gaazrebuli procesis<br />

(proceduris) kuTxiT imis Taobaze, Tu rogor Seiqmna sakuTreba, rogorc instituti, am<br />

qveynebSi. `aTasobiT furclis kiTxvam mimiyvana fundamentur daskvnamde, rom Sekrul<br />

samarTlebriv sakuTrebiT sistemaze gadasvla ar ukavSirdeboda raime teqnologiebs. . .<br />

sakvanZo cvlileba ukavSirdeboda kanonebis misadagebas mosaxleobis umravlesobis<br />

socialur da ekonomikur moTxovnebTan. TandaTanobiT, dasavlurma erebma SeZles imis<br />

gacnobiereba, rom sazogadoebrivi xelSekrulebebi, romlebic oficialuri samarTlis<br />

miRma warmoiqmna, kanonis legitimur wyaros warmoadgenda. maT ipoves gzebi am<br />

kontraqtebis samarTlebriv sferoSi integrirebisa. kanonebi gaxda saSualeba kapitalis<br />

warmoqnisa da ekonomikuri zrdis. es aris is, rac sicocxlis Zalas aZlevs dasavleTSi<br />

arsebul sakuTrebis instituts. metic, es sakuTrebiTi revolucia yovelTvis iyo<br />

politikuri gamarjveba. yvela qveyanaSi is momdinareobda ramdenime ganaTlebuli<br />

adamianisgan, romlebmac CaTvales, rom oficialur kanons azri ar hqonda, Tuki<br />

mosaxleobis didi nawili mis miRma cxovrobda~ (gv. 106).<br />

amerikis SeerTebuli Statebis istoria, romelsac aRwers de soto miwaze<br />

sakuTrebis uflebis damkvidrebis kuTxiT, SesaZloa, swored imiTaa saintereso, rom<br />

107


axali migrantebi da mosaxleebi, romlebic ikavebdnen miwas amerikaSi, Zlier<br />

TviTmmarTvelobiT jgufebs qmnidnen. amerikuli mmarTvelobis sistema marTlac, rom<br />

qvevidan zeviT viTardeboda. anu jer ara<strong>for</strong>malur doneze cnobili xdeboda<br />

garkveuli wesebi, romlebiTac adamianebi adgendnen erTimeoris uflebebs, rac maT<br />

mudmivi sisxlisRvrisgan da qiSpisgan icavda, xolo Semdgom koleqtiurad icavdnen am<br />

erToblivad dadgenil wesebs. anu ideboda patara sazogadoebrivi xelSekrulebebi,<br />

romlebic Semdgom kargad muSaobda wesrigisa da uflebebis uzrunvelsayofad.<br />

SesaZloa, sxva qveynebSi, sadac ara<strong>for</strong>maluri ekonomikuri urTierTobebi ukve<br />

damkvidrebuli saxelmwifoebis CarCoebSi viTardeba, amgvari SeTanxmebebis miRweva da<br />

institucionalizeba Zneli saqme iyos. samagierod amerikis ekonomika yvelaze swrafad<br />

da efeqturad ganviTarda swored misi amgvari principuli mowyobis Sedegad. kanonis<br />

legitimaciaSi sazogadoebrivi kontraqtis mZlavrad gamoyenebam kanonebi gaxada<br />

efeqturi, da ara ubralod, abstraqtulad `samarTliani~.<br />

kanonSemoqmedeba axal demokratiebSi da mesame samyaros sxva qveynebSi samwuxarod<br />

zedmetad xSirad atarebs ideologiur xasiaTs. es ideologiuroba mdgomareobs<br />

kanonebis abstraqtul `SemuSavbaSi~, im imediT, rom <strong>sazogadoeba</strong> moergeba kanons, da<br />

ara piriqiT. am dros xdeba realurad arsebuli da sazogadoebis mier daculi<br />

urTierTobebis, anu moqmedi sazogadoebrivi xelSekrulebis ignorireba, da Sedegad<br />

kanonebi ar muSaobs, xolo ekonomika cudad viTardeba. rusos `sazogadoebrivi<br />

xelSekrulebis~ idea ar aris sruli abstraqcia, aramed politikuri (da ara<br />

iuridiuli) samoqmedo gegma. kanoni, rogorc amas ruso amtkicebs, ar arsebos kargi an<br />

cudi. kanoni unda Seesabamebodes im <strong>sazogadoeba</strong>s, romlisTvisac is iwereba.<br />

vinaidan am qveynebSi politikosebi zedmetad did yuradRebas aqceven globaluri<br />

ekonomikis kanonmdeblobasTan morgebas, da naklebs — sakuTari qveynis realobis<br />

gaTvaliswinebas, globalizacia xSirad sargeblis momtani xdeba mxolod mcire<br />

nawilisTvis, xolo msoflios mosaxleobis didi nawili masTan dapirispirebaSi<br />

vardeba, vinaidan uflebrivad daqvemdebarebuli xdeba. iqmneba, brodelis gamoTqmiT,<br />

globalizaciiT Seqmnili daxuruli areebi (`bell jars`), romelTa SigniT raRaca<br />

viTardeba, magram romelTa miRma rCeba yvela danarCeni, romlebisTvisac<br />

globalizaciis am `privilegirebuli klubis~ SeuRwevloba mxolod uTanasworobas<br />

niSnavs. Sedegad globalizaciisa da sabazro ekonomikis advokatebi aRiqmebian<br />

rogorc mikerZoebuli, viwro klasis an saerTod `ucxo agentebis~ uflebebis<br />

damcvelebi. isini xSirad ar aqceven yuradRebas imas, rom maT mier SemoTavazebuli<br />

re<strong>for</strong>mebi realurad yvelas sasargeblod ar moqmedeben.<br />

es analizi saocrad waagavs im problemebs, romlebsac vawydebodiT saqarTveloSi<br />

globaluri <strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis da, zogadad, mosaxleobis urTierTmimarTebis<br />

analizisas. <strong>samoqalaqo</strong> sazogadoebis globalizaciam saqarTveloSi Seqmna<br />

arasamTavrobo organizaciebi, romlebic ufro kunZulebia <strong>sazogadoeba</strong>Si, vidre Ria<br />

inkluziuri xelSekrulebis damcveli organoebi. maT qmnis ufro moZroba `zevidan<br />

qvemoT~, da ara `qvemodan zeviT~. es ki qmnis gaTiSulobas da daZabulobas globalur<br />

<strong>samoqalaqo</strong> <strong>sazogadoeba</strong>sa da lokalur, ara<strong>for</strong>malurad arsebuli sazogadoebriv<br />

xelSekrulebebs Soris, romlebic rCeba `arakodificirebuli~, arareprezentatiuli,<br />

araartikulirebuli, da, saboloo jamSi, politikurad represirebuli.<br />

globalizacia adgilobrivi sazogadoebrivi xelSekrulebebis safuZvelze Tu misi<br />

neoliberaluri konkurenti — globalizacia saeqsperto da universalisturi,<br />

moduliri institutebis safuZvelze — es aris Tanamedrove msoflios politikuri<br />

gamowveva, romelic ayalibebs momavali msoflio globaluri <strong>samoqalaqo</strong><br />

sazogadoebis saxes, Tuki am termins gamoviyenebT.<br />

108


ibliografia<br />

dominik kola, politikuri sociologia. Tbilisi, 1999, Tavi X: saxelmwifo da<br />

<strong>samoqalaqo</strong> <strong>sazogadoeba</strong>, gv. 205-228<br />

Jean L. Cohen, Andrew Arato, 1999, Civil Society and Political Theory, the MIT Press, Cambridge,<br />

Massachusetts and London, England, pp.131-177 (rusuli gamocemis mixedviT)<br />

Robert Fine, Civil Society Theory, Enlightment and Critique, Democratization, Frank Cass, 1997, pp.7-28<br />

Алексис де Токвиль, Демократия в Америке, gv. (rusuli gamocemis mixedviT) 158-159, 177-178,<br />

190-203, 222-228, 322-324, 371-388<br />

Gellner Ernest, 1996 Conditions of liberty : civil society and its rivals. New York, N.Y. : Penguin Books<br />

chapters 10, 11,12,29<br />

A.B. Seligman. 1997 The Problem of Trust. Princeton University Press, chapter 4: Public and private in<br />

political thought: Rousseau, Smith and some contemporaries. pp.103-123<br />

Jan-Jak ruso, sazogadoebrivi kontraqti, Tbilisi, 1997, SerCeva wigni 1, wigni 2-dan, 10<br />

gv.<br />

Adam Smith. The Theory of Moral Sentiments<br />

Ханна Арендт Vita Activa или о деятельной жизни. «Алетейя», С-Пб, 2000<br />

Habermas J. 1994. The Structural Trans<strong>for</strong>mation of the Public Sphere. An Inquiry into a Category of<br />

Bourgeois Society. N.Y.<br />

(ed. C. Calhoun), Habermas and the Public Sphere, The MIT Press, 1994<br />

John S. Dryzek, Leslie Holmes, 2002, Post-communist Democratization. Political Discourses Across<br />

Thirteen Countries, New York: Cambridge University Press. Chapter on Georgia<br />

Elster John, 1997 The Market and the Forum: Three Varieties of Political Theory. in: Deliberative<br />

democracy: essays on reason and politics ed.Bohman Cambridge, Mass. : MIT Press<br />

Simone Chambers. A critical theory of civil society, in: Alternative Conceptions of Civil Society, Princeton<br />

University Press, 2002, pp90-112<br />

vaclav haveli, Zala uZaloTa, mSvidobis, demokratiisa da ganviTarebis kavkasiuri<br />

instituti, Tbilisi, 1995<br />

Robert D.Putnam, Making Democracy Work, Civic Traditions in Modern Italy, Princeton University Press,<br />

1994 pp. 86-162<br />

Diamond L. Towards Democratic Consolidation. Journal of Democracy, v.5, N.3, 1996, pp. 4-18<br />

Thomas Carothers, Civil Society, Foreign Policy, Winter 1999-2000, Issue 117<br />

Michael W.Foley, Bob Edwards, The Paradox of Civil Society, Journal of Democracy, V.7, N.3, 1996, 38-52<br />

m. musxeliSvili. <strong>samoqalaqo</strong> <strong>sazogadoeba</strong>. broSura, sazogadoebis kvlevis centri,<br />

Tbilisi, 2000, gv.37-47<br />

m. musxeliSvili. `demokratizaciis” avangardi. broSuraSi `arasamTavrobo<br />

organizaciebis sazogadoebrivi imiji saqarTveloSi”, sadiskusio naSromebi, 2(8)<br />

CIPDD, CAP, Tbilisi, 2003, 12 gv.<br />

Волков В. 1998. Общественность: забытая практика гражданского общества. - Pro et Contra:<br />

109


www.carnegie.ru. 21pp.<br />

Media Systems and Politics by Daniel C. Hallin (Author), Paolo Mancini (Author), W. Lance Bennett<br />

(Editor), Robert M. Entman (Editor) Cambridge University Press; (2004). Chapter 5: The Mediterranean<br />

or Polarized Pluralist Model, pp117-132<br />

Peter Gross, 2002 Entangled Evolution – Media and Democratization in Eastern Europe, Washington, D.C.:<br />

Woodrow Wilson Centre Press; Baltimore: Johns Hopkins University Press, chapter 5: The media, civil<br />

society, political democracy and the market; chapter 6 conclusions: The media, journalism and<br />

democratization, pp. 124-174<br />

Hallin, D., S Papathanassopoulos 2002, Political clientelism and the media: southern Europe and Latin<br />

America in comparative perspective Media, Culture and Society,v.24, N 2, pp.175-195<br />

M.Muskhelishvili, Free but Not Liberal: Media and a Particularistic <strong>Social</strong> Context, conference papers,<br />

CMI, Yerevan, Armenia (in Russian)2004, 15 gv.<br />

Larry Diamond, Promoting democracy in the 1990s: actors, instruments and issues. in: Democracy’s Victory<br />

and Crisis, ed. Axel Hadenius, Cambridge University Press, 1997, pp.311-370<br />

John B. Thompson, The Media and Modernity. A social theory of the media, Stan<strong>for</strong>d University Press,<br />

1995, Chapter 5: The Globalization of Communication, pp. 149-178<br />

Marc Morjй Howard The Weakness of Civil Society in Post-Communist Europe Cambridge University<br />

Press; (2003)<br />

John Keane (Author), Global Civil Society? Cambridge University Press; (2003)<br />

m. musxeliSvili. demokratia rogorc komunizmi: meTodologiuri SezRudvebi<br />

demokratizaciis Seswavlasa da demokratizaciis praqtikul ganxorcielebaSi.<br />

`epoqa”, 3, sazogadoebis kvlevis centri, 2003<br />

J. J.Linz, A. Stepan. Problems of Democratic Transition and Concolidation. Southern Europe, South<br />

America and Post-Communist Europe. The John Hopkins University Press, 1996<br />

Charlese E.Lindblom The Policy-Making Process. Foundations of Modern Political Science Series,<br />

Englewood Cliffs, New Jersey, Prentice-Hall, Inc. 1968, chapter 8: Interest-Group Leaders.<br />

Robert D. Putnam, Bowling alone: America’s Declining <strong>Social</strong> Capital, Journal of Democracy 6:1, Jan 1995,<br />

65-78<br />

Richard Rose, Postcommunism and the Problem of Trust, Journal of Democracy, V.5, N.3, 1994<br />

Stephen P Turner Liberal Democracy 3.0 : Civil Society in an Age of Experts: Sage Publications; (2003)<br />

Стивен Холмс, Чему Россия учит нас теперь? Как слабость государства угрожает свободе,<br />

www.carnegie.ru<br />

Hernando de Soto. `The Mystery of capital: Why Capitalism Triumphs in the West and Fails Everywhere<br />

Else” Basic Books, 2000<br />

Джордж Сорос, Мыльный пузырь американского превосходства. На что следует направить<br />

американскую мощь. Альпина Бизнес Букс, Москва 2004<br />

Mancur Olson, The Logics of Collective action. (Tanamedrove politikuri mecnierebis<br />

qrestomatiaSi)<br />

g.JorJoliani, T.berekaSvili, m. musxeliSvili. demokratia gardamaval<br />

sazogadoebebSi, saxelmZRvanelo, Tbilisi, 2002<br />

110


Pippa Norris<br />

Giddens, Anthony. 1990. The Consequences of Modernity. Cornwall<br />

M.Muskhelishvili, The Mass Media, in: `Building Democracy in Georgia”, Discussion paper N 7,<br />

International IDEA, 2003<br />

Przeworski, et. Sustainable Democracy. Cambridge University Press, 1995<br />

G. O'Donnell. Illusions about Concolidation. Journal of Democracy, v. 7, N.2, 1996<br />

G.O'Donnell. Horisontal Accontability in New Democracies. Journal of Democracy, v.9, N.3, 1998<br />

111


Marina Muskhelishvili<br />

Centre <strong>for</strong> <strong>Social</strong> Studies<br />

CIVIL SOCIETY – COMPARATIVE PERSPECTIVE<br />

Course of lectures<br />

Duration: one semester, 2 hours twice a week<br />

Description of the course<br />

Concept of Civil Society is highlighted from various perspectives: civil society in its historical<br />

development – both theory of concept and trans<strong>for</strong>mation of socio-political reality; place and<br />

importance of the concept <strong>for</strong> Western societies and its return into theory and practice in a third<br />

wave (especially post-soviet) democracies. Classical theories of civil society are devoted relatively<br />

less time as compared to the contemporary debates on civil society. When describing<br />

contemporary debates on civil society main focus is done on comparison and critical analyses of<br />

competing approaches and standpoints. Special attention is devoted to specifics of civil society<br />

development in countries of late capitalist and democratic development (particularly in Georgia). In<br />

this respect mostly two aspects are analyzed in depth: discursive aspects of civil society in their<br />

relation with the structural <strong>for</strong>mation of mass media; and institutional development of civil society in<br />

a context of global civic institutions, market economy development and international support <strong>for</strong><br />

democracy development worldwide.<br />

Course objectives<br />

Course main objective is studying and analyzing those approaches, which exist in civil society<br />

theory and analyses. After studying this course students should get deep understanding of theories<br />

of civil society and should be able to analyze critically writings of various authors on civil society.<br />

Students should be able to use the acquired knowledge <strong>for</strong> critical analyses of situation in Georgia,<br />

should apply this knowledge to the empirical reality and work out their own vision of this reality.<br />

Students should get practice of written and oral analytical deliberation on the subject.<br />

Course structure (each topic – 2 hours)<br />

Each lecture starts with the about 15 minutes discussion and questions on a previous lectures<br />

topics and issues. After that follows about 1-hour lecture, which is, in its turn, followed with the 45<br />

minutes of questions and general discussion. Students are required to read literature be<strong>for</strong>e the<br />

lecture.<br />

1. Introduction. Institutional approach towards definition of Civil Society<br />

2. Civil Society and the State: evolution of notion in history<br />

3. Robert Putnam: <strong>Social</strong> capital<br />

4. Tocqueville. Democracy in America<br />

5. Modern theories of Civil Society and the State. (Republican vs. liberal civil society)<br />

6. Democracy: Three political traditions<br />

7. Three political traditions, discursive notions of the Political and Civil Society<br />

8. Habermas: Structural trans<strong>for</strong>mation of the Public Sphere<br />

9-10. Civil Society in Georgia<br />

11. Mass Media systems: comparative analyses, three ideal types of system and three ideal type<br />

discourses<br />

12. Mass Media in Georgia<br />

112


13. Globalization, Global Civil Society<br />

14-16 Are devoted to student’s presentations and joint discussions.<br />

Criteria <strong>for</strong> evaluation<br />

At the beginning of the semester students have to choose topic <strong>for</strong> term paper (case study). The<br />

paper and its presentation (that takes place at the end of semester) are evaluated. At the end of<br />

semester students are examined. Scores are distributed as following: participation – 40%, paper<br />

and presentation – 30%, independent reading of literature and demonstrated comprehension at<br />

exam – 30%.<br />

113


LECTURE 1. INTRODUCTION. INSTITUTIONAL APPROACH TOWARDS DEFINITION OF<br />

CIVIL SOCIETY<br />

Concept of civil society returned into political discourse after long period when it was somehow<br />

attributed mostly to classical thinkers, rather than actual politics. Transitions to democracy and<br />

reintegration of Soviet Union, led by the people, aware of neo Marxist theories of civil society (such<br />

as Gramshi theory), brought this concept back to actual social life and politics, and made it once<br />

again subject of theoretical debates.<br />

In this new reincarnation the concept, however, acquired new meanings and dimensions, which<br />

are far from being uncontroversial. Common speech usage of this term in Georgia associates it<br />

with the network of newly emerged non-governmental organizations and media. This<br />

understanding steams from the attempt to define civil society in terms of its institutions, and link<br />

civil society development with the democratization of political system. Suppose one relies mostly<br />

on this approach. Then, despite that this definition itself lives many questions unanswered (what<br />

type of institutions should be attributed to civil society, and which – not), even more important<br />

questions arise. Can we talk of “civil society in Iran”, having in mind number of non-governmental<br />

organizations, functioning there? Or is civil society concept linked to a specific social context,<br />

existing in predominantly western countries, having long history of market economy and<br />

democratic development?<br />

As an introduction to the institutional definition of civil society, paper by Lari Diamond is presented<br />

in this lecture. In this paper is given very detailed account of the civil society institutions, as seen<br />

from the mainstream political science perspective (tranzitology sub-field). This account of <strong>for</strong>mal<br />

civil society institutions is contrasted with the sociological vision by Gellner, who attributes “civil<br />

society” to a specific type of social fabric (“modular men”), existing only in western societies, and<br />

being very recent phenomenon. So, what is civil society - institutions, which can exist everywhere,<br />

or social structure, which is culturally bound to specific context?<br />

Parallel to the distinction between minimal and liberal democracies is made as an introduction to<br />

the further deeper considerations.<br />

Literature:<br />

Diamond L. Towards Democratic Consolidation. Journal of Democracy, v.5, N.3, 1996, pp. 4-<br />

18<br />

Michael W.Foley, Bob Edwards, The Paradox of Civil Society, Journal of Democracy, V.7, N.3,<br />

1996, 38-52<br />

Волков В. 1998. Общественность: забытая практика гражданского общества. - Pro et<br />

Contra: www.carnegie.ru. 21pp.<br />

Стивен Холмс, Чему Россия учит нас теперь? Как слабость государства угрожает<br />

свободе, www.carnegie.ru<br />

LECTURE 2. CIVIL SOCIETY AND THE STATE: EVOLUTION OF NOTION IN HISTORY<br />

Evolution of notion of civil society reflects evolution of development of modern state and modern<br />

political system as well. The first great dichotomy is distinction between political society and<br />

barbarians, unable of creating politeia (Aristotel). History of Civil society as synonymous of the<br />

state, leads through secularization of political authorities (st. Augustine), positivist account of the<br />

state order, preventing the war of all against all (Hobbes), social contract (Rousseau), till Scotch<br />

moralists, who first, start to describe civil society as autonomous from the state.<br />

Civil society as a sphere between state and developing market economy and private man is<br />

followed through writings of Hegel, Marx, and then traced in a practice of totalitarian Soviet reality.<br />

The post-Soviet radical vision of civil society, which is completely different from the classical ones,<br />

114


is presented with the work by Vatslaw Havel. According to this vision, civil society should oppose<br />

itself to political one, and dominate it.<br />

This brief overview of number of classical visions, theories and approaches is based mostly on a<br />

book by Dominique Colas, with the references to the paper by Robert Fine.<br />

Literature:<br />

Dominik Colas, Political Sociology (in Georgian), Tbilisi, 1999, chapter X: State and Civil Society,<br />

pp205-228<br />

Jean L. Cohen, Andrew Arato, 1999, Civil Society and Political Theory, the MIT Press, Cambridge,<br />

Massachusetts and London, England, chapter 2: Conceptual history and theoretical Synthesis,<br />

pp.83-116<br />

Robert Fine, Civil Society Theory, Enlightment and Critique, Democratization, Frank Cass, 1997,<br />

pp.7-28<br />

Vatslaw Havel, Power of powerless. (in Georgian) CIPDD, Tbilisi, 1995<br />

LECTURE 3. ROBERT PUTNAM: SOCIAL CAPITAL<br />

This work links concept of civil society to its social origins and is important <strong>for</strong> Georgian students<br />

because of parallels that can be traced in comparative perspective between Georgia and South<br />

Italy.<br />

Robert Putnam, on a basis of broad empirical data, demonstrated, that institutions of democracy<br />

work better, if the social capital, existing in society, is rich. Efficiency of democracy depends on civil<br />

society; weak civic component of society and strong vertical relations, clientelizm and “amoral<br />

familizm” have negative effect on a per<strong>for</strong>mance of both -political and economic institutions.<br />

This influence is pass dependant. History matters, and Putnam traces this history up to 12 th<br />

century, comparing North Italian civic republican traditions with the feudal, Sicilian Kingdom<br />

dominated tradition of South Italy.<br />

Concept of “trust” is introduced, with the broad comments and parallels, including critiques of<br />

Fukuiama by A.Seligman, reminding students of Tunnies concepts of Gezellshaft and<br />

Gemainshaft, etc.<br />

Literature:<br />

Robert D.Putnam, Making Democracy Work, Civic Traditions in Modern Italy, Princeton University<br />

Press, 1994 chapter 5: Tracing the Roots of the Civic Community; chapter 6: <strong>Social</strong> Capital<br />

and Institutional Success, pp. 121-186<br />

LECTURE 4. TOCQUEVILLE. DEMOCRACY IN AMERICA<br />

Alexis de Tocqueville’ s account of American democracy is important <strong>for</strong> the course in two aspects.<br />

First, Tocqueville compares two types of society –aristocratic and democratic, as a sociological<br />

phenomena, rather than political regimes. This is quite different from the mainstream<br />

democratization paradigm, and resembles very much Putnam’s work with his socio-cultural<br />

approach.<br />

Second, Toqueville makes clear distinction between despotic and liberal <strong>for</strong>ms of democracy,<br />

which is especially important <strong>for</strong> egalitarian, but not enough liberal post-Soviet space.<br />

115


Democratic societies, according to Toquevillle, place higher value on equality, while freedom is<br />

less important <strong>for</strong> them, that’s why equality can easily produce tyranny of majority. This can<br />

become especially dangerous, if everybody are equally deprived of political rights. American<br />

democracy does avoid tyranny of majority not only because everybody participate in elections, but<br />

also because Americans constantly participate in governance, create associations and <strong>for</strong>m public<br />

opinion, which governs. Participation in governance which is not confined to voting – this is a<br />

Toquevillian receipt <strong>for</strong> liberal democracy, which is important <strong>for</strong> post-totalitarian societies.<br />

Literature:<br />

Alexis de Tocqueville, Democracy in America pp.158-159, 177-178, 190-203, 222-228, 322-324,<br />

371-388<br />

Gellner Ernest, 1996 Conditions of liberty: civil society and its rivals. New York, N.Y.: Penguin<br />

Books (selections, about 30 pages)<br />

LECTURE 5. MODERN THEORIES OF CIVIL SOCIETY AND THE STATE. (REPUBLICAN VS.<br />

LIBERAL CIVIL SOCIETY)<br />

Civil society historically developed in frames of two political traditions – republican and liberal.<br />

These two traditions both distinguish between public and private realms, but attach different values<br />

on them. Norberto Bobbio describes public in terms of relations among parts and a whole, and<br />

private – as relations among parts. Adam Seligman links this distinction to republican and liberal<br />

approaches to the creation of public sphere, as distinguished from the private one. Civic virtue is<br />

more ancient tradition, reflected in writings of such authors as Rousseau, while civil society is more<br />

recent, Anglo-Saxon, and is more adequate to Adam Smith writings.<br />

This approach by Seligman in this lecture is deepen by the analyses of two authors: Rousseau,<br />

representing republican version of civil society, and Gellner, representing liberal version. Despite<br />

that Rousseau do not represent modern thought, but is classical writer, is presented in this lecture<br />

because of importance of his thought <strong>for</strong> the current debates on the issues. Hanna Arendt is<br />

mentioned in brief, but not considered in details in this lecture, and is offered <strong>for</strong> students as an<br />

additional reading.<br />

Three notions of “the political” by John Elster are introduced in this lecture, because they serve as<br />

an appropriate starting point <strong>for</strong> continuation of the theme, highlighted later through the whole<br />

following discussions: three concepts of political will then be linked to the three components of<br />

liberal constitutional democracy: democracy, liberalism and republicanism. Accordingly, three basic<br />

rules of legitimation are identified in following lectures, as a correspondent discursive ethics of<br />

political discourse.<br />

Literature:<br />

Gellner Ernest, 1996 Conditions of liberty : civil society and its rivals. New York, N.Y. : Penguin<br />

Books chapters 10, 11,12,29<br />

A.B. Seligman. 1997 The Problem of Trust. Princeton University Press, chapter 4: Public and<br />

private in political thought: Rousseau, Smith and some contemporaries. pp.103-123<br />

Jan-Jak ruso, sazogadoebrivi kontraqti, Tbilisi, 1997, SerCeva wigni 1, wigni 2-dan, 10 gv.<br />

Adam Smith. The Theory of Moral Sentiments<br />

Ханна Арендт Vita Activa или о деятельной жизни. «Алетейя», С-Пб, 2000<br />

Elster John, 1997 The Market and the Forum: Three Varieties of Political Theory. in: Deliberative<br />

democracy: essays on reason and politics ed.Bohman Cambridge, Mass. : MIT Press<br />

116


LECTURE 6. DEMOCRACY: THREE POLITICAL TRADITIONS<br />

Modern liberal democracy in this lecture is presented as a product of uneasy tension of three<br />

political traditions: republican, liberal and democratic. This is important <strong>for</strong> new democracies to<br />

realize, that electoral rights and periodic change of government are not the only necessary<br />

elements of democracy. Fareed Zakaria points out that, in differ from third wave democracies,<br />

liberal constitutional state was introduced in core democracies be<strong>for</strong>e universal suffrage, while<br />

Guillermo O’Donnell reminds, that elections are much easier to establish in new democracies, than<br />

liberal and republican components.<br />

These issues are especially well presented by Guillermo O’Donnell. So, democratic legitimation of<br />

political is not the only one that exists in old established democracies. This is particularly salient in<br />

a notion of representation. Democracy, which is devoted of liberal and republican components, will<br />

have problems with representative governance, because democracy itself is not enough <strong>for</strong> the<br />

creation of public representation, public sphere effective functioning. Lack of liberal component can<br />

lead to oligopolic governance, and encroachment of power, which destroys constitutions limits of<br />

governance, while lack of republican component will lead to plutocracy and corruption. In a new<br />

democracies both emerge, while presidents of these countries tend to struggle with corruption<br />

using extralegal and extra constitutional methods that in turn promote new waves of corruption,<br />

and create vicious circles of bad governance.<br />

Literature:<br />

M.Muskhelishvili, Democratization. Societies in Transitional periods - Democratization in a Modern<br />

World (co-author, with G.Jorjoliani and T.Berekashvili). Textbook, OSGF, Tbilisi, 2001 (in<br />

Georgian), Chapter 5: demokratizaciis Tanamedrove gamowvevebi<br />

LECTURE 7. THREE POLITICAL TRADITIONS, DISCURSIVE NOTIONS OF THE POLITICAL<br />

AND CIVIL SOCIETY<br />

This lecture provides students with easy and salient scheme, describing three ideal-type political<br />

discursive ethics. These three political realms are distinguished by the ethics of legitimation:<br />

legitimation by majority (political decisions), legitimation by one (knowledge, court procedure),<br />

legitimation by all (social contract, basic norms of justice). Correspondingly, these discourses have<br />

different actors (politicians, experts, elites), agencies (persuasion, prove, trans<strong>for</strong>mation), time<br />

horizons (short, middle, infinite), etc.<br />

All these types of legitimation can be found in day-to day political aspects of social interaction. Suppose,<br />

group of students is going to spend weekend in countryside together. First they will have to decide where<br />

to go (to the beach, to mountains, to the river, etc., decision made by majority), then they will have to<br />

avoid such routs, which can be dangerous <strong>for</strong> one of them (i.e. somebody cannot climb mountains<br />

because of health problems, decision by all), and, finally, they need somebody knowledgeable, who<br />

knows, which road they should choose, and which side to go (i.e. has a map, or experience, decision<br />

made by one).<br />

Students will learn that not all political decisions are made by majority vote, and will realize, on an<br />

example of real-life situation, how ethical conflicts can emerge, if one discursive ethics is<br />

substituted by the different one.<br />

Literature:<br />

M.Muskhelishvili, Free but Not Liberal: Media and a Particularistic <strong>Social</strong> Context, conference<br />

papers, CMI, Yerevan, Armenia (in Russian)2004, 15 gv.<br />

117


LECTURE 8. HABERMAS: STRUCTURAL TRANSFORMATION<br />

OF THE PUBLIC SPHERE<br />

This work by Habermas is both important <strong>for</strong> understanding present-day discursive approaches to<br />

civil society concept, and difficult to read <strong>for</strong> students. That’s why this lecture provides students<br />

with the story of content of this book, with the emphasize on the key problems. Habermas wrote<br />

this book in a context of recently democratized Germany, and this work is his way of addressing<br />

the same problem, which is familiar <strong>for</strong> third wave democracies – overload with the political<br />

discursive ethics, while two other ethics (liberal and republican) are weak and manipulated.<br />

Public sphere in a realm of letters and public political sphere of bourgeoisie civil society are those<br />

realms, in which two social roles of man – private person and a citizen – are linked to their liberal<br />

and republican versions. Emergence of the third social role of the man – voter – trans<strong>for</strong>ms the first<br />

two, creates one-dimensional mass society (instead of civil one) and brings to the <strong>for</strong>e non-public<br />

opinion, which is most important <strong>for</strong> ruling elites and is heavily manipulated by politicians.<br />

Democracy, according to the Habermas, can only be liberal constitutional democracy, if everybody<br />

has equal access to public deliberation. Participation in voting is not enough <strong>for</strong> this. But does<br />

modern mass media provide citizens with the adequate means of such participation? Habermass is<br />

pessimistic about it, and this pessimism is very much reflecting feelings of Georgian society,<br />

concerned with the strong politization of media.<br />

Literature:<br />

Habermas J. 1994. The Structural Trans<strong>for</strong>mation of the Public Sphere. An Inquiry into a Category<br />

of Bourgeois Society. N.Y.<br />

(ed. C. Calhoun), Habermas and the Public Sphere, The MIT Press, 1994<br />

Simone Chambers. A critical theory of civil society, in: Alternative Conceptions of Civil Society,<br />

Princeton University Press, 2002, pp90-112<br />

LECTURES 9-10. CIVIL SOCIETY IN GEORGIA<br />

a. Non-governmental organizations. First part of lecture concentrates on newly established NGOs<br />

and their institutional arrangement. The question is asked – are they civil society institutions?<br />

Answer is not unanimous, because during the period of 15 years of development, these institutions<br />

developed as a narrow, strategically acting exclusive establishments, rather than open, inclusive,<br />

mass membership oriented organizations. This is linked to the strong politization of society, which<br />

is oppositional to any government, rather than independent from it. So all institutions, produced by<br />

this society (NGOs and Mass Media), tend to play role of political opposition, rather than civic<br />

initiative.<br />

b. Discursive ethics: is this social movement? Other way to think of Georgian NGOs is to study<br />

dynamics of their development. This approach leads us to a conclusion, that they can better be<br />

described in terms of social movements. During 15 years the sector underwent three-stage<br />

development. Each stage was based on specific discursive ethics, and matched with the<br />

correspondent structure of funding from donor organizations. First was grassroots stage of mass<br />

mobilization. This was followed with the development of professional, expert narrow groups. And,<br />

finally, the movement ended up in politics, having crucial input in a “Rose revolution”. All these<br />

resemble dynamics of modern social movements, rather than institutionalized civil society.<br />

c. Dominant of pluralist: critical vision of Georgian civil society. Formed as a part of transitional<br />

paradigm, current NGOs are part of global civil society, and base on one ideology of transition,<br />

rather than reflect free flow of ideas, existing in Georgian society. Being product of international<br />

assistance, they can only be reflecting one – liberal discursive ethics, while republican ethics is<br />

118


expected to be produced by society itself. This creates asymmetry between liberal and republican<br />

components of democracy, and tension between global and local civil societies.<br />

d. Substantial or procedural: two concepts of civil society. Finally, one can say, that there are two<br />

main approaches towards thinking of civil society in Georgia: according to one, civil society is<br />

mostly NGO community; according to other, civil society is all society, producing political and civic<br />

discourses in a somehow non-institutionalized <strong>for</strong>m. These two approaches represent important<br />

political division, according to which major political perceptions and struggles in political realm can<br />

be traced.<br />

e. Political perceptions of Georgian population. In this chapter are presented results of research,<br />

carried out by the author in 2004. This research identified, that there exist 4 ideal-type political<br />

discourses in Georgia, which can serve as a good basis <strong>for</strong> pluralist civil society development.<br />

These discourses reflect “civil”, rather than “political” perceptions, in a sense that they are general<br />

and basic. They correspond to the two basic dichotomic divisions: one is traditionalisantitraditionalis<br />

division, and other is procedural –substantional division.<br />

Literature:<br />

John S. Dryzek, Leslie Holmes, 2002, Post-communist Democratization. Political Discourses<br />

Across Thirteen Countries, New York: Cambridge University Press. Chapter on Georgia<br />

m. musxeliSvili. “demokratizaciis” avangardi. broSuraSi “arasamTavrobo organizaciebis<br />

sazogadoebrivi imiji saqarTveloSi”, sadiskusio naSromebi, 2(8) CIPDD, CAP, Tbilisi, 2003, 12<br />

gv.<br />

m. musxeliSvili. demokratia rogorc komunizmi: meTodologiuri SezRudvebi demokratizaciis<br />

Seswavlasa da demokratizaciis praqtikul ganxorcielebaSi. “epoqa”, N 3, sazogadoebis kvlevis<br />

centri, 2003<br />

Джордж Сорос, Мыльный пузырь американского превосходства. На что следует направить<br />

американскую мощь. Альпина Бизнес Букс, Москва 2004<br />

Marc Morjй Howard The Weakness of Civil Society in Post-Communist Europe Cambridge<br />

University Press; (2003)<br />

M.Muskhelishvili, Civil Society (in Georgian), brochure, <strong>Center</strong> <strong>for</strong> <strong>Social</strong> Studies, Tbilisi, 2000,<br />

pp.37-47<br />

LECTURE 11. MASS MEDIA SYSTEMS: COMPARATIVE ANALYSES, THREE IDEAL TYPES<br />

OF SYSTEM AND THREE IDEAL TYPE DISCOURSES<br />

Mass Medias systems, as well as political institutions of developed democracies are not identical.<br />

Using comparative analyses, one can identify groups of countries, having similar systems.<br />

Developed democracies of Europe and North America, according to their media systems, can be<br />

classified into three groups, with the following models of media: liberal, democratic corporativist<br />

and polarized pluralist. Southern Europe has polarized pluralist model of media, in which<br />

politization of media is high, press circulation low, state influence strong and journalists<br />

professionally not protected from manipulation and instumentalization. New democracies in Latin<br />

America and Eastern Europe have similar models, and Georgia can be to some extend be<br />

attributed to the same model of media.<br />

Three institutional models of media correspond, as it is shown, to the three predominant discursive<br />

ethics, discussed above. Liberal media system has neutral, fact-based normative ideal of<br />

journalism, in which it is expected that media is producing empirical and analytical in<strong>for</strong>mation,<br />

something, that can be evaluated by single critical mind of consumer. Democratic corporativist<br />

model provides auditory not only with in<strong>for</strong>mation, but also with political vision. However this<br />

political standpoint is to some extend tolerant, because its legitimation is based on representation<br />

of the part of society, which means, that other parts of society are equally legitimate. In this model<br />

consensual aspects of governance are important, leading to the legitimation by all, i.e. republican<br />

119


ethics. Polarized pluralist model is highly politicized. In this model both political parties and mass<br />

media are ideological and radical, aiming to win majority and to get full access to power in order to<br />

change system, rather than to make piecemeal improvements. This is legitimation by majority,<br />

instrumentalizing media into tool of struggle <strong>for</strong> power.<br />

Literature:<br />

Media Systems and Politics by Daniel C. Hallin (Author), Paolo Mancini (Author), W. Lance<br />

Bennett (Editor), Robert M. Entman (Editor) Cambridge University Press; (2004). Chapter 5:<br />

The Mediterranean or Polarized Pluralist Model, pp117-132<br />

Peter Gross, 2002 Entangled Evolution – Media and Democratization in Eastern Europe,<br />

Washington, D.C.: Woodrow Wilson Centre Press; Baltimore: Johns Hopkins University Press,<br />

chapter 5: The media, civil society, political democracy and the market; chapter 6 conclusions:<br />

The media, journalism and democratization, pp. 124-174<br />

Hallin, D., S Papathanassopoulos 2002, Political clientelism and the media: southern Europe and<br />

Latin America in comparative perspective Media, Culture and Society,v.24, N 2, pp.175-195<br />

LECTURE 12. MASS MEDIA IN GEORGIA<br />

In this chapter Georgian media system is described in details. Several aspects are highlited, such<br />

as newspapers circulation, political biases, internet development, broadcasting development,<br />

economic enviroment, etc. Georgian media has achieved relatively high level of freedom, but did<br />

not develop high ethical standarts of writing. In its essence it remains Soviet-styled propagandistic<br />

tool, with the only difference that monopoly on this propaganda do not exist any more. Chage of<br />

generation of jopurnalists did not made difference in these respect, except rethorics and language<br />

of publications.<br />

Literature:<br />

M.Muskhelishvili, The Mass Media, in: “Building Democracy in Georgia”, Discussion paper N<br />

7, International IDEA, 2003<br />

LECTURE 13. GLOBALIZATION, GLOBAL CIVIL SOCIETY<br />

a. Modernization through internationalization. Democratization of the third wave democracies here<br />

is represented in light of common strategy of modernization, applied by these countries –<br />

modernization through internationalization of economic relations, opening borders and including<br />

countries into globalization process. Globalization, thus, is a major contextual factor of<br />

trans<strong>for</strong>mation <strong>for</strong> these countries, including civil society development.<br />

b. Development of global civil society is both empirical reality of late twenties century, and<br />

normative ideal of globalizing social movements, aiming at bringing world societies together. It is<br />

even more difficult to define, than local civil societies, and is different in terms that it depends<br />

primarily on communication through media, mostly excluding face-to face communication. INGOs<br />

and global media play extremely significant role in this development, and this makes many to<br />

complain on conflicts between local and global civil societies, saying that global civil society talks<br />

with the western accent.<br />

c. Global capitalism has to be inevitably discussed in a content of global civil society. Here we rely<br />

on Hernando de Soto, who talks of global industrial revolution, which happens in a third world<br />

countries through the development of shadow economies and extralegal transactions. According to<br />

De Soto poor countries have possessions, which they cannot trans<strong>for</strong>m into capital, because<br />

property law in these countries is not based on a social contract, but rather on copying western<br />

120


legislation. Local civil societies and local markets, thus, should develop on a basis of social<br />

contracts, emerging from real -life context of these countries. This is a bit controversial receipt, but<br />

it addresses the most crucial aspect of globalization: legitimation of local civil societies through<br />

neoliberal ideology, or legitimation through local social contract. This is political agenda of<br />

development <strong>for</strong> Georgian civil society in coming years.<br />

Literature:<br />

Larry Diamond, Promoting democracy in the 1990s: actors, instruments and issues. in:<br />

Democracy’s Victory and Crisis, ed. Axel Hadenius, Cambridge University Press, 1997,<br />

pp.311-370<br />

John B. Thompson, The Media and Modernity. A social theory of the media, Stan<strong>for</strong>d University<br />

Press, 1995, Chapter 5: The Globalization of Communication, pp. 149-178<br />

John Keane (Author), Global Civil Society? Cambridge University Press; (2003)<br />

Thomas Carothers, Civil Society, Foreign Policy, Winter 1999-2000, Issue 117<br />

Hernando de Soto. “The Mystery of capital: Why Capitalism Triumphs in the West and Fails<br />

Everywhere Else” Basic Books, 2000<br />

Przeworski, et. Sustainable Democracy. Cambridge University Press, 1995<br />

121


BIBLIOGRAPHY:<br />

M.Muskhelishvili, Democracy as Communism: Methodological Limitations in Democratization Studies and<br />

democratization Policies, “Epoch”, N 3, CSS, 2003 (in Georgian)<br />

M.Muskhelishvili, The Mass Media, in: “Building Democracy in Georgia”, Discussion paper N 7,<br />

International IDEA, 2003 (in Georgian), 10 pages<br />

dominik kola, politikuri sociologia. Tbilisi, 1999, Tavi X: saxelmwifo da<br />

<strong>samoqalaqo</strong> <strong>sazogadoeba</strong>, gv. 205-228<br />

Jean L. Cohen, Andrew Arato, 1999, Civil Society and Political Theory, the MIT Press, Cambridge,<br />

Massachusetts and London, England, pp.131-177 (rusuli gamocemis mixedviT)<br />

Robert Fine, Civil Society Theory, Enlightment and Critique, Democratization, Frank Cass, 1997, pp.7-28<br />

Алексис де Токвиль, Демократия в Америке, gv. (rusuli gamocemis mixedviT) 158-159, 177-178, 190-<br />

203, 222-228, 322-324, 371-388<br />

Gellner Ernest, 1996 Conditions of liberty : civil society and its rivals. New York, N.Y. : Penguin Books<br />

chapters 10, 11,12,29<br />

A.B. Seligman. 1997 The Problem of Trust. Princeton University Press, chapter 4: Public and private in<br />

political thought: Rousseau, Smith and some contemporaries. pp.103-123<br />

Jan-Jak ruso, sazogadoebrivi kontraqti, Tbilisi, 1997, SerCeva wigni 1, wigni 2-dan<br />

Adam Smith. The Theory of Moral Sentiments<br />

Ханна Арендт Vita Activa или о деятельной жизни. «Алетейя», С-Пб, 2000<br />

Habermas J. 1994. The Structural Trans<strong>for</strong>mation of the Public Sphere. An Inquiry into a Category of<br />

Bourgeois Society. N.Y.<br />

(ed. C. Calhoun), Habermas and the Public Sphere, The MIT Press, 1994<br />

John S. Dryzek, Leslie Holmes, 2002, Post-communist Democratization. Political Discourses Across<br />

Thirteen Countries, New York: Cambridge University Press. Chapter on Georgia<br />

Elster John, 1997 The Market and the Forum: Three Varieties of Political Theory. in: Deliberative<br />

democracy: essays on reason and politics ed.Bohman Cambridge, Mass. : MIT Press<br />

Simone Chambers. A critical theory of civil society, in: Alternative Conceptions of Civil Society, Princeton<br />

University Press, 2002, pp90-112<br />

vaclav haveli, Zala uZaloTa, mSvidobis, demokratiisa da ganviTarebis kavkasiuri<br />

instituti, Tbilisi, 1995<br />

Robert D.Putnam, Making Democracy Work, Civic Traditions in Modern Italy, Princeton University Press,<br />

1994 pp. 86-162<br />

Diamond L. Towards Democratic Consolidation. Journal of Democracy, v.5, N.3, 1996, pp. 4-18<br />

Thomas Carothers, Civil Society, Foreign Policy, Winter 1999-2000, Issue 117<br />

Michael W.Foley, Bob Edwards, The Paradox of Civil Society, Journal of Democracy, V.7, N.3, 1996, 38-52<br />

m. musxeliSvili. <strong>samoqalaqo</strong> <strong>sazogadoeba</strong>. broSura, sazogadoebis kvlevis centri,<br />

Tbilisi, 2000, gv.37-47<br />

m. musxeliSvili. `demokratizaciis~ avangardi. broSuraSi `arasamTavrobo<br />

organizaciebis sazogadoebrivi imiji saqarTveloSi~, sadiskusio naSromebi, 2(8) CI,<br />

C, Tbilisi, 2003, 12 gv.<br />

Волков В. 1998. Общественность: забытая практика гражданского общества. - Pro et Contra:<br />

www.carnegie.ru. 21pp.<br />

Media Systems and Politics by Daniel C. Hallin (Author), Paolo Mancini (Author), W. Lance Bennett<br />

(Editor), Robert M. Entman (Editor) Cambridge University Press; (2004). Chapter 5: The Mediterranean<br />

or Polarized Pluralist Model, pp117-132<br />

Peter Gross, 2002 Entangled Evolution – Media and Democratization in Eastern Europe, Washington, D.C.:<br />

Woodrow Wilson Centre Press; Baltimore: Johns Hopkins University Press, chapter 5: The media, civil<br />

society, political democracy and the market; chapter 6 conclusions: The media, journalism and<br />

democratization, pp. 124-174<br />

Hallin, D., S Papathanassopoulos 2002, Political clientelism and the media: southern Europe and Latin<br />

America in comparative perspective Media, Culture and Society,v.24, N 2, pp.175-195<br />

M.Muskhelishvili, Free but Not Liberal: Media and a Particularistic <strong>Social</strong> Context, conference papers,<br />

CMI, Yerevan, Armenia (in Russian)2004, 15 gv.<br />

Larry Diamond, Promoting democracy in the 1990s: actors, instruments and issues. in: Democracy’s Victory<br />

and Crisis, ed. Axel Hadenius, Cambridge University Press, 1997, pp.311-370<br />

John B. Thompson, The Media and Modernity. A social theory of the media, Stan<strong>for</strong>d University Press,<br />

122


1995, Chapter 5: The Globalization of Communication, pp. 149-178<br />

Marc Morjй Howard The Weakness of Civil Society in Post-Communist Europe Cambridge University<br />

Press; (2003)<br />

John Keane (Author), Global Civil Society? Cambridge University Press; (2003)<br />

m. musxeliSvili. demokratia rogorc komunizmi: meTodologiuri SezRudvebi demokratizaciis<br />

Seswavlasa da demokratizaciis praqtikul ganxorcielebaSi. `epoqa~,<br />

3, sazogadoebis kvlevis centri, 2003<br />

J. J.Linz, A. Stepan. Problems of Democratic Transition and Concolidation. Southern Europe, South<br />

America and Post-Communist Europe. The John Hopkins University Press, 1996<br />

Charlese E.Lindblom The Policy-Making Process. Foundations of Modern Political Science Series,<br />

Englewood Cliffs, New Jersey, Prentice-Hall, Inc. 1968, chapter 8: Interest-Group Leaders.<br />

Robert D. Putnam, Bowling alone: America’s Declining <strong>Social</strong> Capital, Journal of Democracy 6:1, Jan 1995,<br />

65-78<br />

Richard Rose, Postcommunism and the Problem of Trust, Journal of Democracy, V.5, N.3, 1994<br />

Stephen P Turner Liberal Democracy 3.0 : Civil Society in an Age of Experts: Sage Publications; (2003)<br />

Стивен Холмс, Чему Россия учит нас теперь? Как слабость государства угрожает свободе,<br />

www.carnegie.ru<br />

Hernando de Soto. “The Mystery of capital: Why Capitalism Triumphs in the West and Fails Everywhere<br />

Else” Basic Books, 2000<br />

Джордж Сорос, Мыльный пузырь американского превосходства. На что следует направить<br />

американскую мощь. Альпина Бизнес Букс, Москва 2004<br />

Mancur Olson, The Logics of Collective action. (Tanamedrove politikuri mecnierebis qrestomatiaSi)<br />

g.JorJoliani, T.berekaSvili, m. musxeliSvili. demokratia gardamaval sazogadoebebSi,<br />

saxelmZRvanelo, Tbilisi, 2002<br />

Giddens, Anthony. 1990. The Consequences of Modernity. Cornwall<br />

M.Muskhelishvili, The Mass Media, in: “Building Democracy in Georgia”, Discussion paper N 7,<br />

International IDEA, 2003<br />

Przeworski, et. Sustainable Democracy. Cambridge University Press, 1995<br />

123

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!