OOST-lNDIË. - the Aceh Books website

182
slagen. Het uitvoerend bewind had zich voorgenomen met
gematigdheid te werk te gaan en geen nieuwe twisten op
te wekken, door mannen der verschillende partijen tot
eene strenge verantwoording te roepen.
Had Nederburgh in al zijne handelingen getoond, het
oude conservatieve stelsel te zijn toegedaan, Dirk van
Hogendorp daarentegen, wiens inzichten door zijn broeder
Gijsbert Karel werden gedeeld, omhelsde veel vrijzinniger
beginselen. Waar de een het monopoliestelsel en den bestaanden
toestand in handel en bestuur trachtte te handhaven,
wenschte de ander, behoudens eenige uitzonderingen,
vrijen handel en mededinging, afschaffing van
leverantiën en heerediensten, en individueel grondbezit.
Vele geschriften, voor en tegen die verschillende beginselen,
noch van machtspreuken noch van overdrijving
en tegenstrijdigheden vrij te pleiten, zijn vooral merkwaardig
door hunne aanwijzingen, hoe in de laatste
jaren van haar bestaan, de belangen der O. I. O door
de meeste harer hooggeplaatste beambten waren verwaarloosd.
De hoofddenkbeelden door van Hogendorp en zijne geestverwanten
voorgestaan, werden door velen in den lande
gehuldigd, 't Is niet onbelangrijk, met het oog op latere
gebeurtenissen en toestanden, ze even in herinnering te
brengen. Vooreerst komen daarbij in aanmerking : grootere
ontwikkeling op Java, individueel landbezit, vrijheid van
personen en handel, afschaffing van alle heerediensten,
benevens uitoefening van goed en zoo veel mogelijk kosteloos
recht. Wel werden in een geschrift van een oudbewindhebber
der Kamer van Zeeland, de denkbeelden
van Nederburgh voorgestaan, maar hij wees tevens op vele
fouten die dat stelsel aankleven, en naderde allengs, hoewel
schoorvoetend, tot den meer vrijen handel door van Hogendorp
als hoofdbeginsel voorop gesteld. Deze trachtte
voornamelijk aan te toonen dat de belangrijkheid van Java
nimmer was begrepen; de kosten van beheer en verdediging
de handelswinsten verre te boven gingen, en de
politieke toestand van Indië, sedert lang en vooral sedert
de veroveringen en den meerderen invloed der Engelschen
in die gewesten, den aard en het wezen van den handel