OOST-lNDIË. - the Aceh Books website

260
schillende dessagronden. Men kon alzoo evenmin de benoodigde
arbeidskrachten als de geschiktheid van den
bodem beoordeelen. Men moest afgaan op mondelinge
mededeelingen omtrent het rijst verbruik, en ieder zuivere
maatstaf ontbrak tot aanwijzing der velden die voor de
eene of andere cultuur te verkiezen waren. Misbruik van
gezag, te ver gedreven ijver of eigenbelang zouden — zoo
redeneerde men voort — daarbij al spoedig op den voorgrond
treden, en den inlander blootstellen aan willekeur
en misleiding, of wel een blinde tegenwerking zou menigen
oogst doen mislukken en veler arbeid verloren doen
gaan.
Ook hier lag de waarheid in het midden. De waarde
toch van dit stelsel hing grootendeels af van de wijze hoe,
waar en door wien het zou worden ingevoerd of toegepast.
Naarmate de toepassing op billijke of onredelijke
gronden steunde, de landstreek er beter of minder voor
geschikt was, en de personen ermede belast, de daarvoor
noodige kennis en tact bezaten, naar die mate werkte het
verschillend, goed of slecht, en werd het natuurlijk even
verschillend beoordeeld, geprezen of gelaakt.
Zie hier een voorbeeld: waar bij de suikercultuur in
Probolinggo, 21 cents per hoofd en per dag wordt verdiend,
bedraagt dit in Tagal slechts 11V cent; en de koffiecultuur
die in Pasoeroean 48 centen oplevert, geeft niet meer dan
3 in Kadoe. Zulko verschillen, waarvan èn door voorstanders
èn door bestrijders van het stelsel, elk in zijn voordeel
gebruik werd gemaakt, moesten tot geheel verkeerde
voorstellingen leiden, 't Is dan ook alleen uit de onpartijdige
geschiedenis Van de werking van 't cultuurstelsel
en hare gevolgen, over een aantal jaren en verschillende
gewesten van Java verdeeld, dat men het meer van nabij
kan leeren kennen, waarbij de groote verscheidenheid in
zeden, gewoonten en gebruiken der inlanders, benevens
den, aard der gronden in Oost- en West-Java niet buiten
rekening mogen blijven.
Terwijl in de Preanger-regentschappen indigofabrieken
waren opgericht, word in Tjeribon de suikercultuur ingevoerd,
en den fabrikant tegen borgtocht rentelooze voorschotten verleend,
onder voorwaarde het pikol suiker tegen een vasten