november/december 1 9 9 7 vn-vrouwen verdrag roniek ... - Aletta

Het discriminatieverbod en artikel 5 VNvrouwenverdrag
dwingen tot het rekening houden
met zorgtaken.'
Inmiddels kent het arbeidsrecht een aantal specifieke
regelingen voor werknemers met zorgtaken, zoals het
recht op ouderschapsverlof en kort zorgverlof (7:629b
BW). De Arbeidstijdenwet verplicht de werkgever in zijn
arbeids- en rusttijdenregeling rekening te houden met
persoonlijke omstandigheden van zijn werknemers en ook
aan het goed werkgeverschap zijn redeneringen te ontlenen
dat de werkgever rekening moet houden met zorgtaken
van zijn werkneemsters. 2 En onlangs is het wetsvoorstel
financiering loopbaanonderbreking ingediend; een
voorstel waarin de verlofganger, onder voorwaarden, een
financiële vergoeding krijgt tijdens afwezigheid in verband
met - ondermeer - zorgtaken. 3
Uit met name de oordelen van de Commissie gelijke
behandeling (Cgb) blijkt dat de werknemer met zorgtaken
ook aanspraken kan ontlenen aan het verbod om onderscheid
te maken naar geslacht, zoals neergelegd in de
Awgb, de Wgb en artikel 7:646 BW. Welke aanspraken
dat zijn, wil ik in het onderstaande behandelen. Ik betrek
daarbij het verbod onderscheid te maken naar arbeidsduur,
neergelegd in artikel 7:648 BW. De bespreking is
beperkt tot twee thema's:
1 Hebben deeltijdwerkers op grond van het verbod
onderscheid te maken naar arbeidsduur recht op een
overwerkvergoeding zodra hun individuele arbeidsduur is
verstreken?
2 Vloeit uit het verbod onderscheid te maken naar
geslacht voor werknemers een aanspraak voort tot aanpassing
van hun werktijden?
Voordat ik op deze thema's inga, zal ik uiteenzetten waarom
ik de problematiek van 'arbeid en zorg' plaats in het
perspectief van het verbod om onderscheid te maken.
Arbeid en zorg als vrouwenprobleem
Een eerste argument om de problematiek van de combinatie
van arbeid en zorg te plaatsen in het perspectief van
het verbod om onderscheid naar geslacht te maken is van
praktische aard: voegt het verbod om onderscheid te
maken wellicht iets toe aan de specifieke verlofregelingen?
Daarnaast is er een meer principieel belang: de combinatie
van arbeid en zorg is vooral een vrouwenprobleem en
moet daarom ook in het licht gezien worden van het verbod
om onderscheid te maken naar geslacht. Dit verband
dreigt steeds meer naar de achtergrond verdrongen te
worden. Dit is te illustreren aan de gedachtenvorming van
de Stichting van de Arbeid, zoals die blijkt uit zijn advies
Arbeid en Zorg. 4 Ongetwijfeld positief bedoeld stelt de
1. Deze bijdrage is een uitwerking van een gedeelte van mijn lezing voor
de Werkgroep Vrouw en Recht d.d. 12 september 1997, Utrecht.
2. Voor een actueel overzicht Ad Geers, Zorgen in het arbeidsrecht, in:
Een stuk zeep in de badkuip, W.EJ.Tjeenk Willink Deventer 1997, p.
107-120.
3. TK 1996-1997,25 477.
AANHANGIGE ZAKEN
OVER DE POTENTIE VAN RECHTSBEGINSELEN
Stichting dat het onderwerp 'arbeid en zorg' niet automatisch
moet worden gekoppeld aan vrouwelijke werknemers,
aangezien het combineren van arbeid en zorgtaken
in toenemende mate zowel voor mannen als voor vrouwen
daadwerkelijk aan de orde is. Dit willen ontkoppelen
miskent niet alleen het gegeven dat het toch vooral vrouwen
zijn die worstelen met de combinatie van arbeid en
zorg, maar met name ook dat alle verbeteringen op dit
gebied tot doel moeten hebben dat de betaalde en onbetaalde
arbeid beter worden verdeeld tussen mannen en
vrouwen. En dat laatste is absoluut een voorwaarde ten
behoeve van de verbetering van de arbeidspositie van
vrouwen.
Ook uit het VN-vrouwenverdrag blijkt een verband tussen
de positieverbetering van vrouwen en een betere
combinatie van arbeid en zorg. Artikel 5, aanhef en sub a
van het VN-vrouwenverdrag verplicht de lidstaten om alle
passende maatregelen te nemen 'om het sociale en culturele
gedragspatroon van de man en de vrouw te veranderen
ten einde te komen tot de uitbanning van vooroordelen,
van gewoonten en van alle andere gebruiken, die zijn
gebaseerd op de gedachte van de minderwaardigheid of
meerderwaardigheid van één van beide geslachten of op
de stereotiepe rollen van mannen en vrouwen'.
In het rapport van de Commissie Groenman wordt op de
relatie tussen artikel 5 VN-vrouwenverdrag en de verbetering
van de (arbeids)positie van vrouwen ingegaan. 5
Artikel 5 VN-vrouwenverdrag dwingt tot de bestrijding
van de dominante genderideologie en geeft daarmee een
(sub)doelstelling van het verdrag, naast het realiseren van
volledige gelijkheid en de positieverbetering van vrouwen.
Het verband tussen deze drie subdoelstellingen wordt
door de Commissie Groenman aldus verwoord: 'Het
realiseren van volledige gelijkheid voor de wet en het voeren
van een beleid ter verbetering van de positie van vrouwen,
kunnen niet effectief bijdragen aan de bestrijding van
alle vormen van discriminatie van vrouwen, wanneer
vrouw-onderdrukkende en -uitsluitende ideologieën over
mannelijkheid en vrouwelijkheid en over de rol van mannen
en vrouwen niet ter discussie worden gesteld. Wanneer
deze subdoelstelling wordt veronachtzaamd, zullen
uitsluitingsmechanismen ten aanzien van vrouwen blijven
bestaan'. 6
In die zin hangt het verbeteren van mogelijkheden arbeid
en zorg te combineren dus regelrecht samen met het streven
naar een gelijkwaardige participatie van vrouwen op
de arbeidsmarkt en daarmee ook met het gelijkheidsbeginsel.
Reden genoeg dus om te kijken naar de wijze waarop
het verbod om onderscheid te maken ingevuld kan
worden op een wijze waarmee recht wordt gedaan aan
werknemers met zorgtaken.
4. Advies van 18 maart 1997, Publikatienr. 1/97, p. 14-15. Met dank aan
Mies Westerveld die me op deze passage wees.
5. Het Vrouwenverdrag in Nederland anno 1997. Verslag van de Rapportagecommissie
Internationaal Verdrag tegen Discriminatie van Vrouwen,
februari 1997.
6. Idem, p. 26.
200 NEMESIS