Wit over zwart - Rene van Maarsseveen

145
In Berlijn, Wenen, Amsterdam sorteerde Josephine Baker net zo'n sensationeel effect
als in Parijs. Europese cultuurcentra richtten zich naar New York en de glamour van
de Cotton Club als het nieuwe baken in de amusementsindustrie. Dit betekende op
zichzelf een opmerkelijke verschuiving: het zwaartepunt van de westerse cultuur lag
niet langer in Parijs, het voornaamste culturele centrum van het koloniale tijdperk,
maar in New York. Zo ontvouwde zich de American Century; in dezelfde tijd nam
New York de rol van financieel centrum over van de Londense City, die uitgehold
was door oorlogsleningen. Parijs bleef de ‘hoofdstad van hedonistisch Europa’ waarbij
het, net als Berlijn, het model van New York overnam en zwarte jazz-musici
importeerde. 24 Parijs werd een Europees rendez-vous van zwarte Amerikanen en
Amerikaanse bohémiens. ‘Cafés met negerbands, net als in Parijs’ waren de nieuwe
norm in de vermaakscentra van Europa. Surinamers in Nederland, die hier onder
andere als zeelieden terecht waren gekomen, vonden de deuren van de
amusementsindustrie wijd openstaan - alsof ‘kleurling’ een beroep geworden was
en identiek met musicus. Ze namen Amerikaans klinkende namen aan zoals Kid
Dynamite (Lodewijk Rudolf Arthur Parisius). 25
Het welkom was echter niet unaniem. De nieuwe tendens in de amusementsindustrie
stuitte, net als in Amerika, ook in Europa op weerstanden. Toespelingen op
verwildering, decadentie, moreel verval onder invloed van wilde negermuziek en
dans waren niet van de lucht. Een Duitse danspaus merkte naar aanleiding van de
Cakewalk al op dat de dansparen ‘van bovenaf gezien de indruk wekken van dronken
microben’ (1913). In hetzelfde jaar verbood Kaiser Wilhelm II, die niets ophad met
de moderne dansen, aan alle mannen in uniform het dansen van de tango. 26 Inzake
jazz berichtte de Süddeutsche Musikkurier:
Das Antideutsche, in welcher Form es auch auftritt, bekämpft unsere Kultur nach
allen Seiten. Jazzwelt bedeutet die Niedrichkeit, die Aharmonik, den Wahnsinn. Es
quiekt und schreit und tobt: Ein Laboratorium für Negerbluttransfusion! Die heiligsten
Güter sind in Gefahr! Geht ihm zu Leibe, diesem ‘Drecksbazillus’, dieser
‘Schmutztransfusion’, dieser ‘Pest’, die die gesamte, sich kulturell verantwortlich
fühlende Musikwelt in Deutschland als eine Seuche, als eine elende Plage empfindet.
(Cursivering toegevoegd - JNP.)
Dit citaat dateert niet uit de nazi-tijd, maar uit 1927. Het was een reactie op de
oprichting van een jazz-klas aan een conservatorium in Frankfurt. 27 In België vond
in 1926 het eerste jazz-festival plaats; over de nieuwe dansbewegingen werd gezegd
dat ‘de oorsprong bij zich tot erotischen waanzin opwindende, barbaarsche
negerstammen ligt’. 28 Wedijver en broodroof waren een ander motief in de weerstand
tegen jazz. In Nederland ontwierp Meyer Bleekrode in 1930 een affiche voor de
Nederlandsche Toonkunstenaarsbond waarop onder andere een neger werd afgebeeld
als bedreiging voor de werkgelegenheid van de blanke Nederlandse musici (zie pag.
217). 29
De nazi's keerden zich tegen ‘losbandige negermuziek’. Voor hen was deze een
onderdeel van hun vijandfamilie: jood, neger en bolsjewiek (en overigens, zigeuner,
Jan Nederveen Pieterse, Wit over zwart