Wit over zwart - Rene van Maarsseveen

159
de Moorse bedienden van weleer. De voorganger van de Sarotti-Mohr is de
chocolademoor, een reclamefiguur die in 1868 zijn intrede deed in Duitsland. Het
handelsmerk van de firma Sarotti zou ontstaan zijn omdat de firma gevestigd was in
de Mohrenstrasse in Berlijn. 16
De kleine Moorse bediende die toesnelt om adellijke dames chocola aan te bieden:
een symbool van luxe, dat in de gestalte van de Sarotti-Mohr, via de massaconsumptie,
is verburgerlijkt en gedemocratiseerd. De Sarotti-Mohr is, anders dan andere zwarte
reclamefiguren, door de jaren heen nauwelijks veranderd. Toen Nestlé het bedrijf
overnam, werd na overleg met reclamepsychologen besloten het embleem te
handhaven. De nieuwe reclameleus luidde: Moor, die zoete dromen waarmaakt. ‘Het
sympatieke karakter van de Moor’, aldus een commentaar, ‘... herinnert aan kinderlijke
bevredigingsvormen van behoeften aan zoetigheid.’ 17 Dienstbaar en bedrijvig
voortsnellend, in harembroek en veelkleurige tulband, met zijn grote ogen en ronde
gezicht is de Sarotti-Mohr inderdaad een zoete, kinderlijke gestalte. Maar in hoofdstuk
8 zagen we dat de zwarte bediende in Moorse dracht ook anders geïnterpreteerd kan
worden: de Sarotti-Mohr als fantasiefiguur in een denkbeeldige harem - in aanmerking
nemend dat de meeste gekochte chocola bestemd is voor vrouwen en de Moor geen
seksuele concurrent is, want een kind (het alternatief zou een eunuch zijn). Tegelijk
is het embleem, dat zoveel gelijkenis vertoont met speelgoedfiguren als Bimbo, ook
geschikt voor kinderen.
Met de ‘eetbare neger’ in de vorm van Mohrköpfe en Negerküsse (Nederlands:
moorkoppen en negerzoenen) is het principe dat de zwarte er is om witte behoeften
te bevredigen al gevestigd. Gegoten in porselein of als ‘levende bloemendragers’
decoreren zwarte knechtfiguren als de Sarotti-Mohr de burgerlijke interieurs; ze
bevolken romans en opera's als exotische accenten. Helmut Fritz noemt een aantal
zwarte figuren in Duitse cultuurprodukten: Monostratos in Mozarts Zauberflöte,
Soliman in Robert Musils Mann ohne Eigenschaften, een Moortje in sprookjeskostuum
dat als mascotte dient, Franz Grillparzers neger Zanga, de zwarte boosdoener Congo
Hoanga in Heinricht von Kleists Verlobung von St Domingo. 18 In de Duitse
voorstellingen van zwarten lijkt zich een patroon af te tekenen: zwarten met oriëntaalse
namen (‘gedomesticeerd’ of gefilterd door de Arabische cultuur) zijn, zoals de
Sarotti-Mohr, decoratieve typen; zwarten met Afrikaanse namen zijn agressieve,
dreigende typen. Zo herhaalt zich het motief van de ‘twee Afrika's’. 19
Frankrijk: Bamboula, Banania
Er is een wereld van verschil tussen Engelse en Franse beelden van Afrika. Het beeld
van Afrika als het donkere continent speelt in Frankrijk niet zo'n rol als in de
Angelsaksische wereld. Een klassiek thema in de Franse literatuur over Afrika is niet
de duisternis (een geladen missionair en victoriaans begrip) maar juist de zon. Zwart
Afrika verschijnt in de Franse literatuur, volgens Fanoudh-Siefer, als Terre de soleil
et de mort. ‘L'Afrique noire, terre de volupté et de souffrance, terre de mystère.’ 20
Dit kan voor een deel te maken hebben met het feit dat het Franse kolonialisme vooral
Jan Nederveen Pieterse, Wit over zwart