Wit over zwart - Rene van Maarsseveen

Wit over zwart
8
In zijn studie over ‘het joodse probleem’ schreef Jean-Paul Sartre: ‘Vraag niet wat
de joden zijn, maar wat wij van de joden hebben gemaakt’. Deze vraag is ook ten
aanzien van de beeldvorming over Afrika en zwarten van fundamenteel belang. Het
gaat, om nauwkeurig te zijn, niet zozeer om beelden van zwarten, als wel om beelden
van witten over zwarten. Beelden waarvan zwarten zouden kunnen zeggen: over ons,
zonder ons. Niet dat ze in het geheel geen informatie over Afrika of over zwarten
geven, maar deze informatie is eenzijdig en vertekend. Deze beeldvorming laat zien
hoe de verhoudingen tussen Europa en Afrika, tussen wit en zwart, vanuit Europa
en vanuit wit gezichtspunt gezien werden. De verhoudingen die in deze beeldvorming
weerspiegeld worden zijn geen verhoudingen van dialoog maar van overheersing.
De eerste vraag in onderzoek naar beeldvorming is: wie zijn de zenders en
ontvangers van de beelden? Pas in de tweede plaats komt wie of wat het voorwerp
is van de uitzending.
De titel van dit boek sluit aan op de klassieke studie van Winthrop Jordan, White
over Black, 1 al heeft die studie maar betrekking op één episode van onze thematiek.
De woordkeus wit-zwart vergt een nadere toelichting. Het woord negers wordt in
deze tekst in het algemeen vermeden omdat het een negatieve lading heeft. ‘Zwarten’
is daarentegen betrekkelijk neutraal. Toch is ook deze term niet geheel zuiver. Als
aanduiding van huidskleur klopt de term niet - mensen met een donkere huidskleur
kunnen variëren van lichtbeige tot donkerbruin maar ze zijn nagenoeg nimmer zwart.
De aanduiding betreft een geconstrueerde categorie, waarvan de begrenzingen naar
de omstandigheden wisselen. In Engeland worden tegenwoordig soms ook Aziaten
tot ‘blacks’ gerekend. ‘Zwart is een politieke kleur’, zoals A. Sivanandan van het
Institute of Race Relations in Londen opmerkte.
Vanwege de symmetrie is hier voor de term wit gekozen als de tegenhanger van
zwart, in plaats van het in het Nederlands gangbare blank. Dit geeft de betrekkelijke
absurditeit van de terminologie aan - ‘witten’ zijn net zomin wit als ‘zwarten’ zwart
zijn. Bovendien vermijdt deze woordkeus de positieve associaties van ‘blank’, zoals
ook de negatieve lading van ‘neger’ gemeden wordt. Van deze woordkeus wordt van
tijd tot tijd afgeweken, al was het maar om niet in een alternatief schema te vervallen.
Dat de terminologie wit en zwart soms geconstrueerd aandoet is niet helemaal
onwelkom: dit onderstreept het geconstrueerde karakter van de onderscheidingen
waar het om gaat.
De term Afrika, zoals gebruikt in de titel, heeft over het algemeen betrekking op
Afrika bezuiden de Sahara, oftewel zwart Afrika. Natuurlijk is het begrip ‘Afrika’,
evenals het begrip ‘zwarten’, in veel opzichten een westerse constructie.
Wit over zwart duidt een relatie aan. De volgorde geeft aan wie de overheersende
partij is, degene bij wie het initiatief ligt van de relatie, de zender van de
beeldvorming. Wit over zwart is dan ook een heel andere studie dan zwart over wit
of zwart over zwart zouden zijn. Beelden die Afrikanen of zwarten hadden of hebben
van Europeanen en witten komen af en toe
Jan Nederveen Pieterse, Wit over zwart