Wit over zwart - Rene van Maarsseveen

71
de heidenen niet alleen onwetend en zwak waren, maar bovendien verstokte zondaars:
‘Onder hen heeft de duivel zolang zijn onbegrensde heerschappij uitgeoefend dat ze
zijn slaven geworden zijn, en in dierlijke en
De ommekeer, volgens het Europese relaas. ‘Soeti vernielt de afgod.’ P. Spoor, Soeti, de katechist.
Paters van de H. Geest, Rhenen, 1949 Collectienr. 1014
demonische toestanden zijn verzonken.’ 24
Dergelijke verklaringen waren noodzakelijk voor de instandhouding van de
missionaire identiteit. Ze dienden bovendien als beveiliging tegen het gevaar van
‘verwildering in de omgang met de heidenen’ Zodoende werd van de te bekeren
bevolking een vijandbeeld geschapen, met als steeds terugkerende elementen de boze
tovenaar, de fetisj en het mensenoffer. 25
Opmerkelijk is dat de zendingsarbeid veelal in militaire metaforen beschreven
werd: het ging erom om te strijden, terrein te veroveren voor Christus. 26 Dit was niet
helemaal misplaatst, voor zover traditionele godsdiensten en genootschappen de kern
waren van het verzet tegen het kolonialisme. 27
Zo bestond de missionaire beeldvorming uit een manicheïstisch tweeluk met
enerzijds het geromantiseerde zelfbeeld van de missionaris als redder, anderzijds het
gedemoniseerde beeld van in de ban van de duivel verkerende heidenen. Deze twee
stereotypen waren onderling afhankelijk: als zelfrechtvaardiging voor de missie of
zending moesten de heidenen worden afgeschilderd als gedegradeerde, diep in de
duisternis verzonken wezens, die het licht gebracht diende te worden. Het prestige
en financiële appel van de zending of missie waren evenredig aan de demonie en
degradatie van de heidenen. 28 Een soortgelijke dynamiek, de vorming van
vijandbeelden ter rechtvaardiging van de Europese agressie, trad op in de koloniale
propaganda.
De strekking van deze verhalen en voorstellingen is duidelijk: Afrika is een hel.
Vers twee van het missionaire relaas gold de kerstening. Dan verscheen de missionaris
zelf in beeld: in confrontatie met de tovenaar; als een blanke vaderfiguur temidden
Jan Nederveen Pieterse, Wit over zwart