Wit over zwart - Rene van Maarsseveen

220
Seksisme was in de negentiende eeuw evenmin ongebruikelijk als in de dagen van
Aristoteles. Volgens Dr Charles Meigs, in zijn boek Females and their Diseases
(1848), beschikte een vrouw over ‘a head almost too small for intellect but just big
enough for love’. Op natuurwetenschap gebaseerde studies ondersteunden dit. Tegen
de jaren zestig van de negentiende eeuw konden natuurwetenschappen de plaats van
de vrouw op de evolutionaire ladder met enige precisie aangeven - zij stond op het
niveau van de neger. Carl Vogt bijvoorbeeld, een vooraanstaand Europees hoogleraar
in natuurlijke geschiedenis, situeerde de neger (mannelijk) als volgt: ‘... de volwassen
Neger is, wat betreft zijn intellectuele vermogens, van gelijke aard als het kind, de
vrouw, en de seniele blanke’. 24
De verwantschap tussen racisme en seksisme bestond niet alleen in de sfeer van
ideeën maar ook in sociale verhoudingen. In victoriaans Amerika, betoogt Ronald
Takaki, waren de onderwerping van zwarten door middel van de ideologie die de
zwarte als kind/wilde definieerde en opsluiting van vrouwen in de cultus van de ware
vrouwelijkheid (true womanhood) onlosmakelijk met elkaar verbonden. Amerika
was white man's country, waarin institutionele en ideologische patronen van de
wit-zwart en de man-vrouw verhouding elkaar aanvulden en versterkten. Voor blanke
mannen die onzeker waren over hun status, dienden de beelden van de zwarte
‘kind/wilde’ en van de ‘ware vrouw’ als referentiepunten, als ankers in een roerige
wereld. 25
Vergelijkingen tussen vrouwen en wilden speelden ook een rol in de victoriaanse
antropologie, met name in de medische en psychiatrische sfeer. Deze visie bestond
echter niet alleen in de hogere luchtlagen van de wetenschap, maar ook in de populaire
cultuur. Zo werd in Franse geillustreerde tijdschriften rond de eeuwwisseling de
draak gestoken met overeenkomsten in de aankleding van vrouwen en wilden, zoals
op een voorplaat van Le Rire te zien valt. Het was humoristisch bedoeld, maar het
is in deze context niet de eerste keer dat we humor tegenkomen als
‘Civilisation!’ In de symmetrie van houding en ornamenten wordt de identiteit van ‘beschaving’
en ‘wildheid’ gesuggereerd. Maar wordt in feite niet verteld dat juist vrouwen ‘wild’ zijn? Tekst
links: ‘Veren, snuisterijen van glas, een stof met barbaarse bloemen, en dierenhuiden...’ Rechts:
‘Dierenhuiden, een stof met barbaarse bloemen, snuisterijen van glas en veren...’ Omslag door
L. Métivet, Le Rire, 23-1-1897 Collectienr. 0050
Jan Nederveen Pieterse, Wit over zwart