Wit over zwart - Rene van Maarsseveen

Kinderen van Cham
44
Terwijl de wetenschap aldus voortschreed stond het populaire denken in Europa nog
steeds in het teken van het christendom. Het christelijk ethiopianisme was inmiddels
op de achtergrond geraakt en een andere traditie op de voorgrond getreden. Het
middeleeuwse relaas van Afrika als het continent van de nakomelingen van Cham
kreeg een andere dimensie.
In het bijbelboek Genesis (9: 18-27) wordt verhaald hoe Noach dronken en ontkleed
werd gezien door zijn jongste zoon Cham, die zijn vader niet hielp. Zijn broers Sem
en Jafeth echter bedekten hun vader met een kleed. Wakker geworden prees Noach
Sem en zegende Jafeth, maar hij vervloekte Cham en zijn zoon Kanaän: ‘Vervloekt
zij Kanaän; een knecht der knechten zij hij voor zijne broeders.’ Deze vloek over
Cham de vader van Kanaän zou een lange en geduchte carrière beschoren zijn.
In de vroege kerk van Augustinus gold de vloek over Cham als een verklaring
voor slavernij, zij het niet van negers, eenvoudig omdat slavernij indertijd ‘kleurloos’
was. De associatie van de vloek van Kanaän met zwartheid kwam pas veel later tot
stand, in middeleeuwse Talmoedteksten. 35 Ze werd een christelijk thema in de
zestiende eeuw en was in de zeventiende eeuw wijd en zijd geaccepteerd als verklaring
voor verschil in huidskleur. Hierna was het een kleine stap naar de interpretatie van
de vloek van Cham als een verklaring van en rechtvaardiging voor de slavernij van
zwarte Afrikanen.
Hoe een zeventiende-eeuwse predikant in Nederland zich een en ander voorstelde,
blijkt uit de overwegingen van de Coevordense predikant Johan Picardt in 1660:
Letten wy op Cham en zijne nakomelingen/ al zijnse machtige Natien gheworden/
hoe seer heeft evenwel de slavernije bij haer geheerscht!/ zijn niet de meeste Africanen
doorgaans geweest slaven hunner koningen? een groot gedeelte der selviger zijnse
niet noch heden slaven der Turcken? De Inwoonderen van Congo, Angola, Guinea,
Monomotapa, Bagamidri, &c. zijn het niet der slaven nesten/ waer uyt soo veel
herwaerts en derwaerts gesleept/ verkocht/ en tot alle slaefachtige wercken gebruyckt
werden? Dese menschen zijn also genaturaliseert/ zoo wanneer zy in vryheydt ghestelt/
of lieftalligh gekoestert werden/ soo en willen zy niet deugen/ en weten haer selfs
niet te gouverneren: maer by aldien men geduerigh met rottingen in hare lenden
woont/ en dat men selvige t'elckens sonder genade bastoneert/ soo heeft men goede
diensten van de selve te verwachten: alsoo dat hare welvaert bestaet in slavernije. 36
Deze tekst werd geschreven op het hoogtepunt van Nederlands betrokkenheid bij de
slavenhandel (waarover later meer). Wat op het spel stond in het oordeel over
Afrikanen, was niet minder dan de morele en godsdienstige status van Europeanen
zelf, nog afgezien van de politieke en juridische implicaties ervan. Voor christelijke
samenlevingen, doortrokken van het denkbeeld van de gelijkheid van mensen voor
God, leverde de slavenhandel immers geduchte morele problemen op.
Deze aan een bepaalde interpretatie van Genesis ontleende visie op Afrika als een
voor eeuwig tot dienstbaarheid veroordeeld continent leende
Jan Nederveen Pieterse, Wit over zwart