De Groene Alchemie - Tao van de Landbouw

Eerder hebben wij, aan de hand van het werk van Eliade, vastgesteld dat de werkzaamheid van een
geneesmiddel afhankelijk was van zijn mythische oorsprong 110 . We kunnen dit nu nader preciseren:
de geneeskracht van de werkzame stof wordt toegeschreven aan de goddelijke essentie: de
offerresten van het scheppingsoffer. De werkzaamheid van het medicijn wordt dus eigenlijk
toegedicht aan een werkzame stof die afstamt van de sacrale oerstof die bij het scheppingsoffer
vrijkwam.
Deze gedachtegang van de doorwerking van de goddelijke oorsprong in het hedendaagse leven is dus
ook stoffelijk van aard. Zowel de klassieke farmacie als ook de archaïsche visie op de voedingsleer is
erdoor beïnvloed.
Een goed voorbeeld hiervan is een ceremonie van de Mexicanen. Deze wordt genoemd: de
'teoqalo’i.e. ‘de god wordt gegeten'. Bij deze ceremonie eet men mensvormige beeldjes die zijn
opgevuld met verschillende zaden. "De lichamen van de beeldjes werden dan door de hele familie en
in het bijzonder de bedienden opgegeten, opdat zij door het eten ervan beschermd zouden worden
tegen bepaalde kwalen waaraan diegenen die de verering van die godheden hadden verwaarloosd
dachten bloot te staan." 111
In dit voorbeeld van Frazer is sprake van een dubbele werking van het voedings- c.q. geneesmiddel.
Voor hen die de godenverering verwaarlozen zijn er de kwalen maar voor hen die de rituele
voortbrenging en bereiding eerbiedigen, i.e. in de vorm van die beeldjes, is er juist bescherming
tegen die kwalen.
Girard stelt: "De verschuiving van de menselijke catharma naar de medische catharsis verloopt
parallel met die van de menselijke farmakos naar de term farmakon, die zowel vergif als remedie
betekent. In beide gevallen stapt men over van de zondebok, of eerder van zijn vertegenwoordiger,
naar het dubbele middel dat evengoed boosaardig als weldadig is, d.w.z. naar de fysieke transpositie
van de sacrale dualiteit." 112
Zelfs in de woordkeuze voor 'geneesmiddel', het 'Product', is nog een verwantschap terug te vinden
met oertijdse magische rituelen. "Zo moet het ons ook niet verbazen dat het woord farmakon in
klassiek Grieks zowel gif als tegengif betekent, de kwaal en het geneesmiddel, en uiteindelijk welke
substantie ook die een erg gunstige of ongunstige uitwerking heeft naargelang de gevallen, de
omstandigheden of de aangewende dosissen; het farmakon is het tweeledige magische of
farmaceutische goedje dat de gewone mensen in de handen laten van diegenen die over een
uitzonderlijke en niet geheel natuurlijke kennis beschikken: priesters, sjamanen, geneesheren
enz." 113
Net als Eliade is Girard van mening dat de doeltreffende werking van een geneesmiddel afhangt van
zijn verwantschap met de oorspronkelijke scheppingsdaad, in dit geval het stichtend zelfoffer van de
schepper. Maar Girard gaat verder en zegt wat er gebeurt als men die herkomst niet eerbiedigt. In
dat geval wordt het medicijn een vergif, de therapie een kwaal.
Hij merkt terecht op dat geneesmiddelen en ziekteverwekkers dicht bij elkaar liggen. Dat is nu
eenmaal de aard van natuur en lichaam. De immunisering door middel van vaccinatie bewijst
hoezeer dit de natuur van het menselijk lichaam is. Ook in de homeopathie werkt men op basis van
110 Eliade 1964, 34, 79.
111 Frazer 1995, 613.
112 Girard 1994, 291.
113 Girard 1994, 101-102.
51