De Groene Alchemie - Tao van de Landbouw

Pauli kon zich niet goed vinden in de kantiaanse uitgangspunten van de wetenschapsbeoefening. Met
name de rol van Kants 'categorisch imperatief' -het aangeboren ultieme referentiekader van onze
kennisvorming - moet volgens Pauli worden vervangen door de jungiaanse archetypen. Pauli had in
zijn baanbrekend wetenschappelijk werk (-Nobelprijs voor het uitsluitingsprincipe -) vastgesteld dat
de toepassing van het bewustzijn tot het archetypische onbewuste grote invloed had op de vorming
van ideeën en begrippen in de elementaire natuurkunde. Pauli onderging zelf gedurende zijn leven
een diepgaande psychische verandering. Een verandering die Von Franz en Jung tot
'individuatieproces' hebben bestempeld.
De rol van de archetypische bewustwording in de natuurwetenschappelijke theorievorming bleek zo
interessant dat ook latere fysici zich ervoor gingen interesseren. Dit blijkt onder meer uit enkele
uitspraken van Heisenberg over Pauli 2 .
"Het gebruik door Kant van het begrip 'a priori' bekritiseert hij met grote stelligheid .....
De aprioristische elementen van de natuurwetenschap brengt Pauli eerder in verband met de
oerbeelden, de archetypen uit de psychologie van Jung ...." 3
"Het gaat hier om vormen uit het onderbewuste van de menselijke ziel, beelden van sterke
emotionele aard, die niet gedacht maar als het ware met het oog van een schilder beschouwd
worden. Het geluksgevoel bij het bewustworden van nieuwe kennis ontspruit uit het feit dat zulke
pre-existente oerbeelden blijken te passen bij het gedrag van objecten in de buitenwereld....
Pauli probeert aan te tonen dat reeds bij Kepler’s erkenning van de copernicaanse leer, die aan het
begin der moderne natuurwetenschappen staat, bepaalde oerbeelden, de archetypen een
beslissende rol hebben gespeeld." 4
Het door Heisenberg bestempelde 'geluksgevoel' van de wetenschapper die iets als harmonieuze
resonantie tussen innerlijk leven en natuurfenomenen ervaart, is een indirecte aanwijzing dat we de
alchemistische correspondentia op het spoor zijn.
Pauli zegt het in eigen woorden aldus: "Juist hierdoor kan de onderzoeker ook min of meer bewust
de weg naar een innerlijke heilstoestand inslaan. Langzaam ontwikkelen zich dan als compensatie op
de uiterlijke toestand innerlijke beelden, fantasieën of ideeën ...." 5
Als we nog even terugdenken aan Teilhard, stellen we vast dat de koppeling van individuatiemystiek
en wetenschapsparadigma geenszins ‘gezocht’ is.
Teilhard had persoonlijk een sterke behoefte zijn roeping als zielzorger consistent te maken met zijn
wetenschappelijk werk als paleontoloog. Hij bracht zijn geloofsovertuiging in verband met de
implicaties van zijn wetenschapsbeoefening. Aan het einde van het tweede hoofdstuk hebben we
gezien dat hem geen andere weg meer openstond dan een fundamentele kritiek op het
mechanistisch wetenschapsparadigma 6 .
De betrokkenheid van de psychiater bij de individuatie van zijn patiënt leidt waarschijnlijk tot een
behoefte aan persoonlijke identificatie met zijn wetenschappelijk werk. Zijn situatie is in menig
opzicht vergelijkbaar met een pastoraal zielzorger. Ook al is er een groot verschil tussen psychologie
en paleontologie -verderop blijkt dit verschil overigens geringer dan we op het eerste gezicht denken
- toch is het begrijpelijk dat in beide gevallen dezelfde consequenties worden getrokken aangaande
de paradigmakritiek. Iemand kan eenvoudig geen structurele inconsistentie blijven accepteren
2 W.Heisenberg. Fysica in Perspectief. Spectrum Utrecht, 1974.
3 Heisenberg, 32.
4 Heisenberg, 29.
5 Heisenberg, 33.
6 Teilhard 13, 192-193.
6