Untitled - Holland Historisch Tijdschrift

Van uitspatting naar uitspanning?
Afb. 1. Voor en na de afschaffing: de kermisbestrijding belachelijk gemaakt in De Lantaarn 3 (1887).
Universiteitsbibliotheek Amsterdam.
ces maakten: 'Het "volk" voedde zichzelf op.' Dat zijn interessante constateringen, die echter
niet zijn gestoeld op een brede empirische basis. De bronnen in Naaldwijk zijn verre van vol­
ledig, de Vlaardingse situatie is beter gedocumenteerd. In dit artikel tracht ik de vraag te be­
antwoorden welke rol overheid, verenigingsleven en commercie na 1900 in de dans rond het
volksvermaak speelden. Hoe ontwikkelden zich de 19e-eeuw.se idealen over volksveredeling
ten aanzien van vrijetijdsbesteding, welke nieuwe groepen 'volksveredelaars' traden aan en
hoe gingen zij met de oude boodschap om?
In de maatschappelijke discussie over de veredeling van de volksvermaken stond vervanging
van de kermis centraal. Sinds halverwege de 19e eeuw kwam het in een gestaag groeiend aan­
tal Nederlandse steden en dorpen tot een kermisverbod. 5
Het gemeentebestuur van Vlaar­
dingen werd geregeld (in 1880, 1891 en 1897) bestookt met verzoeken om afschaffing door
orthodoxe kerkenraden en verenigingen. Vooralsnog ketsten die steevast af op een vrijzinni­
ge raadsmeerderheid, die de kermis het voordeel van de twijfel gaf. Een steeds terugkerend
argument was dat de raad niet geloofde in een goed alternatief, in liberale kring algemeen be­
schouwd als basisvoorwaarde om tot kermisafschaffing over te gaan. 6
Orthodox Vlaardingen ging inmiddels onverdroten voort. De Christelijke Geheelonthouders
5 G.H.Jansen, Een roes van vrijheid. Kermis in Nederland (2e druk; Meppel en Amsterdam 1987) 91-92.
6
i -innam 14-iu-lBWl; voor een kort overzicht van de voornaamste kermisopinies onder liberalen,
20
j ramuun vauuwmg en «cisiciting. '••nes i e>i>/-; ,svo (Amsterdam 1H9;>) 288-293.