Untitled - Holland Historisch Tijdschrift

Van uitspatting naar uitspanning?
doeleinden uit het oog en ging het eigen overleven prevaleren. Zusterverenigingen elders
hadden daar ook last van. De metamorfose van de Amsterdamse Vereeniging tot Veredeling
van het Volksvermaak tot Oranjevereniging in de jaren tachtig van de 19e eeuw was niets
meer of minder dan een kwestie van overleven. Wildenbeest spreekt in dit verband van de nei­
ging onder formele organisaties om op den duur een eigen dynamiek te ontwikkelen, 'ge­
richt op het voortbestaan op zich'. 99
Dat ondermijnde uiteindelijk iedere vorm van idealisme.
De drang tot overleven was niets nieuws, de gehanteerde middelen waren dat wel. De slag
met de grote commerciële vermaaksindustrie is een zaak van na de eeuwwisseling. In de I9e
eeuw stond het massavermaak nog in de kinderschoenen. 1,111
Het was in deze slag dat Flardin­
ga het oorspronkelijke spoor bijster raakte. De nieuwe richting kon geen genade vinden in de
ogen van het gemeentebestuur. De vereniging raakte beklemd tussen commercie en een
steeds meer op zedelijkheid hamerende overheid en werd uiteindelijk verpulverd. Uit pure
frustratie over de voortdurende kritiek in de raad zond het voltallig bestuur een ingezonden
brief aan de krant. Kort en bondig werd hierin het grote dilemma onder woorden gebracht:
'Wat de een mooi vindt, valt soms helemaal niet in den geest van een ander.' 101
Commercie en een 'zedelijke' overheid: het waren twee krachtige, maar niet de enige fac­
toren die Flardinga de das omdeden. Dat deze hun vernietigende werk konden doen, was te
danken aan het voorbereidende werk van andere factoren. In de eerste plaats dient genoemd
te worden de verzuiling. Van orthodoxe kant was die niet nieuw, maar de socialistische zuil
stond pas in de steigers toen Flardinga al in bedrijf was. Maar de socialistische verenigingen
waren niet de enige die hun beschavende ambities hoog van de toren bliezen. Minstens zo
zelfbewust presenteerden zich 'neutrale' organisaties als Ons Genoegen en de Oranjevereni­
gingen op buurtniveau. Bij Ons Genoegen vormde 'beschaving' slechts een dun laagje vernis
om in eigen kring pretentieloos vermaak te bieden.
De opkomst van deze 'volkse'verenigingen maakt duidelijk dat de tijd van betutteling geweest
was en dat de zelfhulpgedachte niet alleen leefde onder socialisten, zoals Groot lijkt te suggere­
ren. 102
Erg soepel verliep dit emancipatieproces echter niet, zo blijkt treffend uit de geschiede­
nis van Ons Genoegen, die boordevol ruzies staat. Ook de opmerking dat voorzitter Moerman,
een man van meer gegoede afkomst, het toch eigenlijk allemaal wel beter wist, relativeert de on­
afhankelijkheidszin van het 'volk'. Op eigen benen staan verliep met vallen en opstaan.
Eeenders verklaart het verdwijnen van de vereniging voor volksvermaken in Hoorn uit de
verzuiling. Het speelveld voor een zich als neutraal manifesterende vereniging zou daardoor
tegen het eind van de 19e eeuw verdwenen zijn. 103
Bestudering van de Vlaardingse situatie
wijst uit dat die conclusie, mocht ze in Hoorn inderdaad geldigheid bezitten, zeker niet veral­
gemeniseerd kan worden. In Vlaardingen was het niet alleen de verzuiling, maar een complex
van krachten, dat de verdwijning van Flardinga veroorzaakte. Daaronder behoren typisch 20e-
eeuwse factoren als het doorwerken van de zelfhulpgedachte in steeds bredere kring en de
toenemende invloed van de overheid en van het commerciële vermaak. Stuk voor stuk zaken
die in de voorbije eeuw stilaan waren ontwaakt en nu tot volle wasdom kwamen.
99 Vgl. Dekker, 'De Vereeniging', 199-200; Wildenbeest, 'Quanselbier', 67-68.
100 Beckers en Van der Poel, Vrije tijd, 65-68.
101 Nieuwe Vlaardingsche Courant 22-1-1926.
102 Groot noemt als wegbereiders van de zelfhulpgedachte alleen de socialisten. Hij sluit geen andere groepen uil,
maar noemt ze evenmin. Vgl. Groot, Roomsen, 189.
103 Leenders, 'Vereeniging voor Volksvermaken', 272-273.
12