Untitled - Holland Historisch Tijdschrift

Boekbesprekingen
gische details en spitsvondigheden maken dit artiking zich op met hedendaagse, steeds maar in herkel
lot pittige kost, maar de volhardende lezer haling vervallende radioprogramma's als 'Arbeids­
wordt rijk beloond.
vitaminen' en 'Muziek voor miljoenen': die draaien
niet anders dan 'gouwe ouwe', maar keer op
Gerrit Verhoeven
keer blijkt dat juist die bij het grote publiek niet
stuk kunnen.
Koen Goudriaan laat zien hoe de Middelneder­
Anneke B. Mulder-Bakker en Marijke Carasso-Kok landse versie van de Legenda aurea, gewoonlijk het
(red.), Gouden legenden. Heiligenlevens en heiligen­ Passionael genoemd, op de valreep van de Middelverering
in de Nederlanden (Hilversum: Verloren, eeuwen een geweldige verspreiding kreeg dankzij
1997, 182 blz., ISBN 90-6550-291-2, ƒ 39)
de drukpers. Goudse en Delftse drukkers namen
hierbij het voortouw. Het artikel van Goudriaan is
In 1998 is het 700 jaar geleden daljacobus de Vo- verlucht met fraaie houtsneden van heiligen, vaak
ragine overleed. Hetjaar daarvoor organiseerde het afdrukken die in vele edities en zelfs door ver­
Museum van het Boek/Museum Meermanno-Wesschillende drukkers werden gebruikt.
treenianum in Den Haag in samenwerking mei het Peter van Dael toont met woord en beeld aan
Hagiografisch Werkgezelschap een tentoonstelling dat de Legenda aurea ook al vóór de opkomst van
tot zijn nagedachtenis. De dominicaan De Voragine de drukpers beeldende kunstenaars inspireerde.
Johan Oosterman demonstreert hoe de heiligenverering
in de praktijk van de liturgie gestalte
kreeg. Hij stelt dat dit mogelijkheden biedt om de
alledaagse beleving van de vroomheid te onderzoeken.
Charles Caspers belicht de verering van
heiligen na de Middeleeuwen. Het lijkt wel alsof
er op dit moment een herleving van de belangstelling
plaats vindt. Aan de kerk zal het niet liggen,
getuige alleen al het aantal van 270 heiligverklaringen
door paus Johannes Paulus II.
ontleent zijn faam aan de Legenda aurea, een verzameling
heiligenlevens, geordend volgens de kerkelijke
kalender. Predikers en onderwijzenden, maar
ook wel leken die de leeskunst machtig waren, konden
zo voor elke dag de levensbeschrijving van de
juiste heilige naslaan. Eeuwenlang bleef de Legenda
aurea de basis voor de voorstellingen die gelovigen
zich maakten van de vaak zo intensief vereerde heiligen.
Er bestaan meer dan honderd handschriften
van de Middelnederlandse versie, die bovendien
dertien keer is gedrukt. Niet alle exemplaren bevatten
dezelfde tekst. Kopiisten gingen gewoonlijk
nogal vrij om met hun voorbeeld en vervingen bijvoorbeeld
de levensbeschrijvingen van algemene
door die van plaatselijke heiligen. Dit geeft goede
aanknopingspunten voor onderzoek naar het gebruik
van de Legenda aurea, waarvan de bundel enkele
fraaie voorbeelden bevat.
In een inleidend artikel stelt Anneke Mulder-
Bakker de vraag aan de orde of verhalen over heiligen
in 13e-eeuws Nederland door de kerk
gebruikt werden in een zogenaamd 'beschavingsoffensief'.
Haar antwoord luidt ontkennend. Populairder
dan de hoogkerkelijke, maar voor de gewone
sterveling onbereikbare ideaalbeelden
waren de heiligen die haast tastbaar op aarde aanwezig
waren en met hun wonderkracht de gelovigen
hielpen in hun alledaagse leven.
Marijke Carasso-Kok wijdt een boeiend stuk aan
de opzet en de bedoeling van de Legenda aurea, en
zoekt naar een verklaring voor de langdurige populariteit.
De vaak stereotiepe verhalen wisten
toch vele generaties te boeien, tot rond 1500 de
bronnenkritiek van de Renaissance een einde
maakte aan het succes. Bij mij drong de vergelij­
18
Enkele studies zijn gewijd aan afzonderlijke heiligen
uit de Legenda aurea. Zo schrijft Bernhard
Scholz over Elisabeth van Thüringen, die in 1231
overleed en al in 1235 heilig werd verklaard. Vele
hospitalen en andere zorginstellingen waren aan
haar gewijd, ook in de Nederlanden. Dit is echter
niet het hoofdthema van de bijdrage van Scholz:
hij analyseert de verhaal- en vertelstrategie, om te
concluderen dat het tijdloze karakter van de legende
bij uitstek geschikt was om Elisabeth als heilige
en middelares te presenteren. Hans van Dijk
wijdt een artikel aan Karei de Grote, die in 1165
heilig werd verklaard en wiens levensbeschrijving
in de loop der eeuwen aanzienlijke wijzigingen
onderging. Werd hij eerst alleen interessant gevonden
als groot keizer, later werden zijn activiteiten
tot kerstening van de heidenen uitvergroot.
Andere bijdragen in deze bundel gaan juist
over heiligen die niet in de legenda aurea voorkomen.
Zo schrijft Ria van Loenen over de door Johannes
Gielemans verzamelde levensbeschrijvingen
van Brabantse heiligen. Fons van Buuren
belicht Sint Cunera, volgens de overlevering de
enige metgezellin van de 4e-eeuwse martelares
Sint Ursula die wist te ontkomen aan het bloed-