LUTHER, ZIJN WEG EN WERK - De Evangelist

Luther heeft ervaren dat een mens in deze wereld geen veilig tehuis heeft, dat hij
radicaal bedreigd is en nergens beschutting kan vinden. Hij heeft ervaren, dat het God
Zelf is, Die hem in de vertwijfeling werpt. Toen, weerloos in het gericht, is hem een
rechtvaardiging ten deel gevallen, die niet van deze wereld is. Door Christus is hij
gered. Zo werd het gericht zijn heil en het kruis gezegend. Een mens wordt slechts
mens in deze ontmoeting, waar God hem aanspreekt, oordeelt en begenadigt. Hij zegt
ergens: Als een mens onder een boom schuilt voor een onweer (we denken
onwillekeurig aan wat hijzelf als student meemaakte) en de bliksem slaat in, dan is die
boom geveld en de man is dood. Maar de gespleten boom ligt open naar boven en de
dode heft het aangezicht naar de hemel.
Van wat hij ontdekt heeft, kan hij op college niet zwijgen, al moet het alles
theologisch nog worden verwerkt. Ook op zijn werk als predikant in de stadskerk, als
subprior in zijn klooster en districtsvicaris van zijn orde valt het licht dat door de open
poort scheen. Een monnik in Memmingen, die door geestelijke oefening en goede
werken in 't reine tracht te komen met God, vertelt hij van zijn ervaring. “Ik heb zelf
ook aan die waan, ik mag wel zeggen waanzin, geleden. Ook nu heb ik die strijd nog
niet uitgestreden. Daarom, mijn lieve broeder, wend je tot Christus, de gekruisigde.
Leer Hem lofzingen en, aan jezelf vertwijfelend, tot Hem zeggen: “U, Heere Jezus,
bent mijn rechtvaardigheid, ik ben uw zonde. U hebt het mijne als het uwe
aangenomen en mij het uwe gegeven. U hebt aangenomen dat wat U niet was en mij
gegeven dat wat ik niet was.” Het Evangelie van de “zalige ruil tussen de ziel en haar
bruidegom Christus”.
4. DE AFLAAT
De tijd, die in Luthers leven verliep tussen de avond dat hem in zijn studiecel de
“poort van het paradijs” openging en de dag dat hij zijn 95 stellingen aansloeg aan de
poort van Wittenberg's slotkerk, was een incubatietijdperk. Dat wil dus leggen, dat we
er niet veel van weten, omdat er niet veel naar buiten gebeurde.
Naar binnen gebeurde er des te meer. Luther behoorde tot die mensen, die zich lang
bezinnen voor ze een belangrijke stap doen. Die doen ze dan schijnbaar plotseling. -
En dan wijken ze niet meer terug.
Tussen de exegetische ontdekking omtrent de rechtvaardiging door het geloof en het
verzet tegen de aflaat liggen vier, misschien vijf jaar. In die tijd concentreerde broeder
Maarten zich op zijn directe taak. Die lag in de kloosterorde, waar hij een leidende
functie had, in de stadsgemeente, waar hij meediende in prediking en zielszorg - maar
die lag toch bovenal in de universiteit. Daartoe was hij geroepen: docent in de
Bijbeluitleg - dat was zijn ambt.
Het liefst had hij zich zijn verdere leven in teruggetrokken studie gewijd aan het
onderzoek van de Schrift en de kerkvaders, maar zijn ambt riep hem naar de katheder.
Als vakman was hij verplicht de nieuwe visie, die hij gevonden had, door te geven en
hij deed dat in zijn colleges over de door hem zo hoog geschatte brieven van Paulus,
“brieven, waarin een OMA zou kunnen verdrinken, laat staan ik arme vlo”.
Zij beet zich vast in zijn werk en klemde zich in uren van twijfel aan zijn roeping. In
de herfst van 1515 brak een zware pest uit in Wittenberg. Zal hij de stad verlaten? Hij
schrijft aan zijn vriend Lang in Erfurt, die dit noodzakelijk schijnt te vinden: “De
wereld zal niet vergaan als broeder Maarten omkomt.... Ik ben hier geplaatst en mag
niet weglopen, omdat ik een belofte van gehoorzaamheid heb gedaan, tenzij dezelfde
autoriteit, die mij beval deze positie in te nemen, me zou opdragen te vertrekken. Niet
dat ik niet bang ben voor de pest (ik ben de Apostel Paulus niet, alleen maar iemand
10