LUTHER, ZIJN WEG EN WERK - De Evangelist

115
46. VAN CONCILIES EN KERKEN
De situatie in het politieke leven was na de Rijksdag van Augsburg onzeker. Eén ding
was echter duidelijk: dat de strijd nu pas goed zou ontbranden. In zijn geweldig
getuigenis “Vermaning aan de geestelijken” had Luther tijdens die Rijksdag nog eens
dreigend uitgesproken, waar het om ging: dat God aan zijn eer zou komen op ieder
terrein van het leven. Hij voelt, dat een beslissing nabij is. “Daarom is ons hoogste
verlangen en deemoedigst gebed, dat u God de eer zult geven, tot uzelf inkeert, boete
doet en u bekeert. Zo niet, neem mij dan het leven. Levend ben ik uw pest, stervend
ben ik uw dood. Want God heeft mij tegen u opgehitst. Ik moet, zoals Hosea zegt, u
als een beer en leeuw zijn.... U zult van mijn kant geen rust hebben, totdat u zich
bekeert of te gronde gaat.”
En zijn vrienden, die het met Rome op een akkoordje hadden willen gooien, had hij
gewaarschuwd: “Wie iets van het Evangelie prijs geeft en in de zak stopt, kan er op
rekenen, dat Luther zal komen om deze adelaar heerlijk te bevrijden!” Door het
ultimatum dat hun in Augsburg gesteld werd en het verbond van de katholieke vorsten
werden de Protestanten opnieuw voor de vraag gesteld, of het geoorloofd was een
militaire bond te sluiten om zich tegen de dreigende aanval te verzekeren. Ze deden
het in 1531 te Schmalkalden en ditmaal min of meer met toestemming van Luther. Tot
nu toe had hij zich uit alle kracht verzet tegen militaire plannen. Hoezeer hij moest
toegeven, dat het een verdedigingsoorlog zou zijn, dat nam niet weg, dat de keizer de
door God gestelde overheid was; verzet tegen hem zou dus opstand zijn. Luther
beefde voor burgeroorlog en hij gruwde bij de gedachte, dat zijn volgelingen zich
zouden verzetten tegen de rechtmatige vorst. Maar ten slotte liet hij zich door de
juristen van het Saksische hof overreden, misschien de enige keer dat hij zich aan dit
door hem zo gehate genus gewonnen gaf - en wellicht de reden dat hij ze daarna meer
verafschuwde dan ooit. Hun redenering was de volgende: Als Paulus spreekt van de
overheid, aan welke we gehoorzaam moeten zijn, gebruikt hij een woord in het
meervoud. De overheid heeft geledingen, er zijn hogere en lagere. Het volk heeft geen
recht zich tegen de overheid te verzetten, maar de lagere vorsten hebben niet alleen
het recht, maar de plicht zich tegen de hogere te keren, ook met het zwaard, wanneer
deze zich tyranniek gedragen. Dit geldt te meer voor de keurvorsten, daar zij de keizer
zelf gekozen hebben. Luther heeft zich bij deze gedachtegang, ofschoon niet van
harte, neergelegd.
Later namen de Calvinisten in Frankrijk haar over en pasten haar toe op de adel. En
het is dit principe, dat de Nederlandse Calvinisten en Prins Willem het recht van
opstand tegen koning Philips waarborgde. Vele Nederlandse historici menen, dat het
Lutheranisme een absolute gehoorzaamheid aan de overheid leerde, het Calvinisme
daarentegen het recht van opstand. Het is daarom goed te weten, dat dit Calvinistische
principe van recht van opstand uit het Lutheranisme stamt.
Dat Luther zelf slechts noodgedwongen had toegestemd, zou spoedig blijken. De
Protestantse vorsten en steden, in het Schmalkaldisch verbond verenigd, kregen hun
kans, toen de keizer door een nieuwe aanval van de Turken in een gevaarlijke situatie
geraakte. Luther verzette er zich tegen, dat men die zou benutten, integendeel, hij
begeerde dat men de mogelijkheid om vrede met de vorst te sluiten zou aangrijpen. En
zo kwam het in 1532 tot een vergelijk, waarbij de keizer voor het eerst de protestantse
groep de facto erkende, totdat op een algemeen concilie een definitieve oplossing zou
worden gevonden. Een algemeen kerkelijk concilie, hoe had Luther daarop vroeger al
zijn verwachting gevestigd! Hoe hoopte hij, dat daardoor waarheid en eenheid
bewaard zouden blijven. Sedert Zwingli gevallen was op het slagveld in de burgeroorlog
tussen het protestantse en katholieke gedeelte van Zwitserland, was hij dieper