LUTHER, ZIJN WEG EN WERK - De Evangelist

“onder het stof van de eeuwen” uitgehaald. En die vondst van de Bijbel, dat is dan
begin en wezen van de Reformatie. Wat is daar van waar? Nu, wat er precies waar is
van die geschiedenis in de bibliotheek te Erfurt, dat is een moeilijke kwestie.
Professor Scheel, die alle gegevens nauwkeurig onderzocht, zegt: het is uitgesloten,
dat zoiets gebeuren kon. Geen enkele student mocht in de universiteitsbibliotheek
komen, laat staan daar zo maar boeken in de hand nemen. Heinrich Boehmer, ook niet
de eerste de beste, acht het wel mogelijk, dat de één of ander daartoe een bijzonder
verlof kreeg. De moeilijkheid is, dat Luther het verhaal zelf vertelt. Maar ten eerste
was hij, ouder geworden, nog al eens in de war met de datering van wat hij in zijn
jeugd beleefde. En ten tweede: het verhaal staat opgetekend in de zgn.
“Tafelgesprekken”, en het is niet mogelijk daarin goed te onderscheiden tussen wat
Luther zelf precies gezegd heeft en wat de auteur er vaak bij verzon. Zó, zoals het
vaak verteld wordt, is het in ieder geval niet juist.
De Bijbel was zeker niet onbekend vóór Luther's dagen. Stellig niet in universitaire
milieu's. Maar ook onder het volk niet in die mate als men vaak meent. Er bestonden,
alleen in Duitsland reeds, in het begin van de 16e eeuw 18 gedrukte uitgaven van min
of meer complete Bijbelvertalingen in de Duitse taal. Daarnaast waren dan nog vele
Evangeliaria in omloop, vertalingen van de vaststaande perikopen uit het Nieuwe
Testament, die in de kerk gelezen worden. Bovendien bezaten velen de vaak oeroude
dichterlijke bewerkingen speciaal van de evangelieverhalen, als de oudsaksische
Heliand, en “historiebijbels”, samenvattingen van de Oud-Testamentische verhalende
stof. Dat Luther als student de geschiedenis van Samuël niet gekend zou hebben is dus
niet waarschijnlijk. Hij was op school geweest bij de Broeders des Gemenen Levens te
Maagdenburg, die hun leerlingen allereerst in de bijbel inleidden. Misschien ligt de
oorsprong van het verhaal daar. We weten het niet. Maar onder het stof lag de Bijbel
in de middeleeuwen in ieder geval niet. En dus heeft Luther hem er ook niet onder uit
gehaald.
Recht vertrouwd met de Schrift werd de jonge Maarten eerst, toen hij in het klooster
ging. Iedere monnik kreeg bij zijn intrede een eigen Bijbel, in het Latijn natuurlijk, de
algemeen gangbare uitgave, de Vulgaat. Luther bezat een exemplaar in rood leren
band: zijn eigen bijbel, waarin hij al spoedig de meeste teksten wist te vinden naar de
bladzijde waarop ze voorkwamen (de tekstindeling bestond toen nog niet). Daarom
heeft hij later nog geprobeerd die Bijbel uit zijn jeugd weer te bemachtigen - het was
hem lief geworden, dat roodleren boek, maar het is hem niet gelukt het te achterhalen.
Door de exegese van de Bijbel heeft hij in eigen leven de bevrijding uit de laatste
angst gevonden. Hij, die zo met de inhoud van de Schrift geworsteld heeft tot een
zegevierend einde, bleef zijn hele leven worstelen met de vraag van haar vorm en
vormgeving, overzetting, verkondiging. Hierin in het bijzonder heeft hij de goede
strijd van zijn geloof in het openbaar uitgestreden. Niet de Kerk legt de bijbel uit voor
de onmondige leek, maar de Bijbel legt zichzelf uit, God Zelf spreekt daarin de mens
persoonlijk toe. De Schrift is hem Gods woord in letterlijke zin, Dat het Woord moest
worden opgeschreven, dat het in letterschrift moest worden vastgelegd en in een boek
gevat, dat is jammer, een noodzakelijk kwaad. Het Woord is in wezen een mondelinge
boodschap. De Schrift moet dus weer ontletterd worden, tot Stem gemaakt. Ze moet
gelezen en gepredikt worden, verkondigd worden. De vertaling in de volkstaal is
daarvan een belangrijk onderdeel.
Luther zelf was daarmee reeds telkens bezig geweest. De uitleggingen van
Schriftgedeelten, die hij publiceerde, werden steeds voorafgegaan door vertalingen
daarvan. Ook sommige van zijn vrienden gaven gedeelten van de Bijbel in het Duits
uit.
45