LUTHER, ZIJN WEG EN WERK - De Evangelist

Luther het beginsel toegepast, dat hij in zijn “Vrijheid van de Christenmens” beleed:
Een gelovige is een vrij heer over alle dingen en niemands onderdaan, en tegelijk is hij
een gewillige dienstknecht en ieders onderdaan. Vrij in het geloof om te doen en laten
wat hij wil, weet hij zich gebonden in de liefde tot de naaste. Deze liefde houdt voor
Luther in: eerbied voor de overgeleverde vormen. Onze verbondenheid met de Kerk
van alle eeuwen vraagt dat wij, waar dat mogelijk is, de Heere prijzen samen met de
vaderen, niet alleen met één hart, maar ook met één mond. Juist immers in de liturgie
zoeken we de gemeenschap der heiligen.
Daarom hield Luther vast aan de gang van de mis, zoals deze zich in de loop van de
eeuwen ontwikkeld had, niet alleen in zijn Latijnse mis van 1523, maar ook in de
Duitse van 1525. Hier en daar vereenvoudigde hij iets, maar in wezen bleef de gang
van de dienst gelijk aan die van de eeuwen. In 1536 schreef een Zwitserse theoloog,
thuis aan de sobere preekdienst van Zwingli gewend, naar huis: Als je hier in de kerk
komt, lijkt het wel of ze nog Rooms zijn.
Maar dat was niet waar. Op één punt zette Luther het mes in de overlevering, zoals we
zagen: in de gebeden, waarin het misoffer aan God wordt opgedragen. Wij leven
alleen uit het volbrachte werk van Christus en behoeven de vergeving, eenmaal aan
het kruis geschonken, niet opnieuw te verwerven, integendeel, we mogen deze gave
van het heil steeds weer uitdelen in Woord en sacrament. Want we hebben niet te doen
met een God Die opnieuw verzoend moet worden, maar met de genadige Vader van
Christus onze Heere. Daarom wil hij de inzettingswoorden van het Avondmaal ook
niet langer fluisteren, ze moeten hardop worden gezongen, want het Evangelie - en dit
“testament van Christus” is het hart van het Evangelie - moet weerklinken met luide
stem, die men buiten hoort: laat de wereld maar vernemen dat het Woord van God tot
danken en zingen stemt. Ook juist tot zingen, ja, en tot musiceren. Zelf schrijft hij
voor deze inzettingswoorden van het H. Avondmaal de muziek, zoals ook voor de
lectio van de Epistels en Evangeliën; straks componeert hij bij een goed deel van zijn
Duitse kerkliederen zelf de melodieën om de gemeente haar deel te geven in de
openbare verkondiging; en wordt daarmede de grondlegger van het gezangboek en
van de protestantse kerkmuziek. Het ging hem daarbij, hoezeer hij de kunst als
zodanig hoogschatte, niet om esthetische motieven. Vrouwe Musica is juist in de
liturgie een dienstmaagd van God, want de muziek is eigenlijk geen mensenwerk,
maar in de volle zin gave van God, een reële levensmacht, die in zeer bijzondere zin
een helpster van de Heilige Geest kan heten, doordat ze de tekst levend maakt en het
levende kleed weeft voor het Woord in verkondiging en loflied. Zo komt God tot ons
in Woord en sacrament, de scheppende God, die nu en hier werkt door zijn Geest.
In zekere zin, zagen we, heeft Luther tegen de liturgische opvattingen van Zwingli en
de spiritualisten dezelfde bezwaren als tegen de Roomse gedachtengang. Ook hier
speelt het eigen werk een rol, en wel in de vorm van de psychologische prestatie, in de
gedachtenisoefening, de herinnering, waarmee de mens zich tracht terug te verplaatsen
in de tijd van Christus' lijden. Ook hier gaat de actualiteit van Gods vrijmachtig
handelen verloren. Wij behoeven niet op de één of andere manier te proberen om van
ons uit tot God te komen, God komt in de activiteit van zijn scheppend Woord tot ons.
Wie het zoekt bij het misoffer of bij het inwendige Woord in eigen hart of in de
menselijke gedachtenisoefening, weigert volledig vertrouwen te schenken aan Gods
wonderdaad hier en nu - de ergste belediging die we God aan kunnen doen.
De verkondiging en het Avondmaal schenken aan de mensheid, voor welke Christus
leed, stierf en opstond, niet alleen maar de vrucht van dat verlossingswerk, nee
sterker: zij delen dat verlossingswerk zelf uit, zij doen de gelovigen delen in Christus'
kruis en verrijzenis. In verkondiging en sacrament handelt de opgestane Heere Zelf
97