LUTHER, ZIJN WEG EN WERK - De Evangelist

onrechtvaardig is. “Laat God God zijn” luidt de titel van een boek, waarin een Engels
theoloog een paar jaar geleden de theologie van Luther samenvatte. Dat is de kern van
de reformatorische leer.
Erasmus heeft Luther niet begrepen. Twee gelijkenissen die hij gebruikt om Luther te
weerleggen, maken dat duidelijk. Niemand kan schuldig zijn aan dat, waartoe hij
wordt gedwongen, zegt hij. Stel dat een vrouw wordt overweldigd, dan wordt haar dat
niet als schuld aangerekend. 't Is wel een schande voor haar, maar geen schuld, want
het was een gedwongen zonde. Maar Luther moet dit beeld als ondoeltreffend
afwijzen. Erasmus heeft volgens hem niet onderscheiden tussen uiterlijke dwang en
innerlijke gebondenheid! Bij onze menselijke zonde gaat het niet om iets waartoe wij
uiterlijk gedwongen worden tegen onze eigen wil, maar om de innerlijke geneigdheid,
die ons de zonde met vreugde doet aanvaarden. Wij voelen ons waarlijk niet
onbehagelijk in ons ongeloof. Erasmus had moeten spreken van een vrouw, die
weliswaar verleid wordt, maar zich, ook al is het misschien uiterlijk weerstrevend,
maar al te graag verleiden laat. In het tweede beeld vergelijkt Erasmus de mens met
een slaaf, door een tyran geketend. Nu geeft die tyran hem een bevel. De slaaf kan het
niet opvolgen, want hij zit vast. Toch wordt hij zwaar gestraft. Luther wijst ook dit
beeld scherp af. Het gaat immers niet om een uiterlijke gebondenheid. 't Gaat niet om
een slaaf, die zich in zijn kettingen bedrukt en benauwd voelt. Integendeel, de slaaf is
geketend, maar hij weet het niet, wil het niet weten, verbeeldt zich dat hij vrij is. Hij
moet van die waan worden genezen. Daartoe geeft de heer hem een bevel. Zich
verbeeldend dat hij vrij is, wil de knecht het volbrengen. Maar hij kan het niet. Hij
leert beseffen, dat hij een gevangen mens is.
Welke zin heeft de Wet, wanneer we haar geboden toch niet volbrengen kunnen? Om
ons de ogen te openen voor onze gebondenheid, opdat we de vrijheid uit Gods hand
aannemen.
39. DE LITURGIE
De liturgie, de eredienst van de gemeente, is de centrale van haar belijdenis en
kerkorde. Hier allereerst getuigt zij van haar geloof; alle liturgie is gezongen, gebeden
dogma. Ook geeft de liturgie de principiële regels aan van het kerkelijk samenleven.
Men kan zelfs met recht verdedigen dat de gehele theologie een element is van de
liturgie van de Kerk (Barth). In de dagen van de Reformatie is men zich dat beter
bewust geweest, dan wij het veelal zijn. Luther heeft van deze innige samenhang
geweten. Meer dan iemand anders heeft hij daarom gestreden voor de vernieuwing
van de godsdienstoefening van binnen uit; hij wist dat hier laatste beslissingen vielen.
Voor de Reformatoren, voor Luther in het bijzonder, was de tijd, besteed aan
liturgische vragen geen verloren tijd; zij gaven zich daaraan waarlijk niet “ter
verpozing”, ze wisten dat het hier gaat om het hart van de zaak, de vraag naar de
ontmoeting tussen God en de mens. Dat God met ons wil omgaan onder aardse
vormen heeft hij in Christus' menswording geopenbaard. Dat toont hij ons ook in de
liturgie. In heel de schepping handelt God met ons, maar hij blijft er de Verborgene,
de Deus absconditus. De Deus revelatus en oblatus, de geopenbaarde en zich gevende
God echter kennen wij in de Deus praedicatus en cultus, in de gepredikte en
aangebeden God. Waar zijn Woord wordt gelezen en verkondigd, de sacramenten
worden gereikt, gebed en lofzang opklinkt, daar oefent God gemeenschap met ons,
ontrukt ons aan de macht van de afgoden en maakt ons tot Zijn kinderen; daar geven
wij onze Schepper en Verlosser antwoord met hart en mond en keren ons dus af van
de verering van de valse goden. Wat de vorm van de eredienst aangaat, ook hier heeft
96