LUTHER, ZIJN WEG EN WERK - De Evangelist

Ja, hij had een onbetaalde schuld. En hij had ook een verborgen kwaal. Maar die
schuld had hij niet bij z'n vrienden of in een kroeg. En die kwaal kon geen dokter
genezen of zelfs maar constateren. Ook was hij geen vrij man, zoals hij gezegd had.
Hij was slaaf. Hij zat vast. En het ergste was; dat diezelfde Heere, Die hem gevangen
had genomen en in kettingen gezet, hem (zoals hij dat later aan Erasmus voorhoudt)
steeds weer opdrachten gaf om op te staan en te gaan werken in Zijn dienst. En hij kon
immers niet? Hij zat immers vast in de klem van die Heere Zelf?
Een wonderlijke meester. Erasmus begreep dat niet. Erasmus vond: een nog
wonderlijker theoloog, die zulke dingen denkt van zijn God. Maar Luther zegt: je weet
eigenlijk nog niet wie God is, Erasmus, omdat je nog nooit tegen Hem gevloekt hebt.
Je hebt nog nooit gezegd: u bent geen God, maar een duivel. Want daar moet je
doorheen, om te weten wie God is.
3. DE OPEN DEUR
Tweemaal was de bliksem ingeslagen in het leven van de jonge Luther, eenmaal
onderweg en eenmaal toen hij bij het altaar stond en door de heiligheid van God blind
werd geslagen. Nu moet hij een moeilijke weg gaan om tot het licht te komen. Hij is
gevangen in het claustrum van de schrik des Heeren, opgesloten binnen donkerder
muren dan die van het Augustijner klooster. Dit is de centrale vraag: hoe kom ik er
uit? Hoe krijg ik een genadig God?
Hier is iemand die ontdekte, dat hij zichzelf niet kan redden. Hij kan niet uit zichzelf
komen. Hij besefte dat een mens in laatste instantie gebonden is aan, gevangen in zijn
eigen ik. Luther heeft voor het begrip “zonde” een omschrijving die dit duidelijk
maakt: dat de mens is “incurvatus in se”, zoals Augustinus dat zag: een gekromd
mens, toegebogen naar zichzelf; dat hij zijn middelpunt vindt in zichzelf, draait om
eigen ik, dat is zijn zonde. Alle verborgen bindingen en motieven vinden hun centrum
en hun uitgangspunt in de zelfzucht. Hij heeft langs alle wegen geprobeerd “uit zich
zelf te komen”, verlost te worden van de schuld van het egoïstisch bestaan. Goed zou
een mens pas zijn als hij uit vrije wil en met vanzelfsprekende vreugde een volkomen
zuiver leven leidde. Wie doet dat? En wie kan dat?
Met ongelooflijke ernst heeft hij alle vroomheidsoefeningen uitgevoerd, welke de
middeleeuwse kerk de mens, die bezorgd was om zijn ziel, aanbood. Luther verstond
het monnikendom nog geheel als refugium van de ziel, wijkplaats ter verkrijging van
het eeuwig heil. Geen van de mogelijkheden tot zelfonderzoek liet hij ongebruikt,
maar geen gaf hem rust. Want het ging bij hem om een van die beslissingen waarbij
het niet aankomt op menselijke inspanning, omdat het gaat om een nieuwe manier van
leven. En dat moet geboren worden.
Hij koos zich 21 heiligen, drie voor elke dag van de week. Hun goede werk, hun
voorbede zouden hem moeten helpen. Maar het waren anderen, toch vreemden, ze
bleven tussen God en hem in staan, niet-mens en niet-God; ze konden wel een relatie
leggen, maar ze konden niet werkelijk vertegenwoordigen, de mens niet bij God en
God niet bij de mens. De hemelse helpers weigerden hem hun dienst.
Met beide handen greep hij de gelegenheid aan om naar Rome te reizen, de heilige
plaatsen te bezoeken, een generale biecht te doen. Zo al niet ontnuchterd, in ieder
geval teleurgesteld kwam hij terug. Deze sfeer, waar de religie verzakelijkt was en de
dienst van God tot een bedrijf vervallen, stond hem tegen, hij kwam er geen stap mee
verder, integendeel. Nooit heeft hij vergeten, hoe hij gehoopt had hier, bij de hoge
geestelijkheid, een biechtvader te vinden die hem helpen kon. Maar hij werd
uitgelachen, hij was veel te serieus, hij kon de misliturgie niet afraffelen, zoals men
8