LUTHER, ZIJN WEG EN WERK - De Evangelist

periode - dat is er voor Karlstadt niet bij. Erger: dat de christelijke vrijheid het hoogste
goed is, ziet hij voorbij. Luther zegt: trouwen is goed, ongehuwd leven kán beter zijn,
vrijheid is het beste. Maar Karlstadt: trouwen zullen ze, of ze willen of niet!
En daar heeft men dan direct het hele probleem en de hele tegenstelling in zijn eerste
en eigenlijk al beslissende voorbeeld. Wat Luther betreft - hij was bereid zich door
mensen met groter drift tot consequentie dan hij bezat, te laten activeren en
voortduwen. Hij deed het direct al op het punt van de monnikengelofte, die hij tot nu
toe onverbrekelijk achtte. Door de gebeurtenissen in Wittenberg, waar velen de
kloosters verlieten, zette hij zich tot een diep onderzoek van deze vraag, die hem
persoonlijk zeer raakte. Hij komt tot de slotsom: de monnikengelofte is niet
gefundeerd in de Schrift. In een treffende Open brief aan zijn vader, als voorrede op
zijn geschrift over deze zaak, geeft hij daarvan rekenschap: Vader, u hebt het indertijd,
toen ik in het klooster trad, toch bij het rechte eind gehad. Van een speciale roeping tot
een afzonderlijk religieus leven is in de Schrift geen sprake. De vocatie van God komt
tot ieder mens in zijn dagelijks beroep. Ja, hij erkent, dat hier de grootste verleiding
ligt voor de mens die meent uit eigen inspanning de zaligheid te moeten en te kunnen
verdienen. Maar wat in Wittenberg nu gebeurt - dat men ook degenen die daar niet aan
toe zijn met geweld dwingt de kloosters te verlaten, dat hun leven niet veilig is als ze
op straat lopen - Luther verafschuwt zulke methoden.
En dan is daar de mis. Heel het laat-middeleeuws kerkelijk leven en bedrijf werd in
stand gehouden door de veelheid van missen, inzonderheid de votiefmissen,
opgedragen ten behoeve van zovele gelovigen, die daarvoor betaalden of betaald
hadden, veelal voor hun zielerust. Een geweldig bedrijf, een goed deel van de
financiële grondslag van de plaatselijke kerkgemeenschap berustte daarop. Avondmaalsgangers
komen daar niet aan te pas. Een ontzettende veruitwendiging van de
eredienst is het gevolg. Alle goeddenkenden, ook onder de oud-gelovigen, hadden er
hun bezwaren tegen. Hier is Luther's collega Justus Jonas de eerste: Op 1 november,
de grote feestdag, deelt hij in de Slotkerk mee: ik zal voortaan de mis niet meer
celebreren als er geen communicanten zijn: Het is geen “goed werk”, dat we kunnen
“opvoeren” voor God, buiten de gemeente om.
Nu raakt de keurvorst in verwarring. Bedenk wel, zegt hij tot de geestelijken, als jullie
de votiefmissen afschaft, zul je geen inkomsten meer hebben - en je wilt nog wel gaan
trouwen! Wat moet zo'n klein hoopje Wittenbergers in de grote wereld die er heel
anders over denkt? Antwoord van de geestelijken: Christus en de apostelen waren ook
een klein hoopje. En dan Frederik: Maar je moet niet denken dat je gelijk bent aan
Christus en de apostelen, alleen omdat je een klein hoopje bent. Die keurvorst
Frederik was ook niet mis.
En dan de vraag of het Avondmaal onder beide gedaanten moet worden bediend.
Natuurlijk moet dat. Er is voor niemand twijfel aan, ook voor Luther niet; alle
gelovigen hebben recht op de beker zo goed als op het brood. Maar dwingen? Daarmee
brengt men de zwakke zielen in verwarring en maakt het heilige tot een spot.
Karlstadt zette door. Mensen die er voor beefden, zette hij de beker aan de lippen en
eiste dat ze de wijn zouden drinken. Hij heeft het radicalisme van de zwakke figuur
die in de nabijheid van een grote gestalte leeft. Wat deze met moeite verwierf, valt
hem te gemakkelijk in de schoot. Hij vindt de dingen vanzelfsprekend en meent in
consequentie het heil te moeten zoeken. Alle gelovigen zijn priesters, hij gaat verder:
alle gelovigen zijn profeten. Zij hebben het recht van de H. Geest in zich. Begaafde
sprekers zijn zulke typen als Karlstadt bijna steeds. Met sensationele preken lokken ze
onrustige mensen, die een terugkeer van de oorspronkelijke christelijke verhoudingen
verwachten. Telkens wanneer de Kerk een vernieuwingsbeweging doormaakt zijn ze
49