LUTHER, ZIJN WEG EN WERK - De Evangelist

Een andere, gevaarlijker figuur dook in deze dagen op: Thomas Manzer. Hij zou
groter onheil stichten, dan de genoemden, niet alleen omdat hij veel begaafder was,
maar vooral omdat zijn wilde gedachten meer sociaal gericht waren en aansluiting
vonden bij oude, thans weer geactiveerde, revolutionaire stromingen, welke zich,
mede onder zijn leiding, zouden ontlasten in de boerenopstand.
Manzer had reeds een bewogen leven achter zich. Als 22-jarig Rooms geestelijke had
hij in Halle een opstand veroorzaakt tegen zijn kerkvorst, gedreven door een onrustig
hart en een warm medelijden met de nood van de handwerkslieden, uit welker stand
hij zelf was voortgekomen. Hij moest vluchten en was toen onder Luther's invloed
gekomen. Ten tijde van de Leipziger disputatie verdiende hij in die stad de kost als
boekdrukkersgezel en had niet gerust voor hij persoonlijk met de Reformator had
kennis gemaakt.
Eenmaal onder diens volgelingen, voelde hij zich al spoedig geroepen de voortrekker
voorbij te streven. Met gegevens uit Luther's geloofsleer en door diens voorbeeld
geprikkeld, bouwde hij zich een geheel eigen theologisch systeem. Een volkomen
ander karakter dan de Wittenberger professor, deze man van de daad, hartstochtelijk in
zijn optreden. Luther's leer van de vrijheid van de Christen, van het algemeen priesterschap
van de gelovigen, van de algenoegzaamheid van het geloof in Christus, nam
hij met vreugde in zich op en hij trok er zonder enig voorbehoud vèrgaande
consequenties uit voor ziel en samenleving. Luther's theologie van het kruis is het
uitgangspunt, maar hij maakt haar los uit haar Bijbelse grond en vormt haar, mede
onder invloed van zijn studie van Johannes Tauler, om tot een fanatieke kruismystiek.
Steeds meer maakte Manzer zich vrij van de Schrift. Het dualisme tussen geest en
stof, dat reeds Karlstadt parten speelde, werkte Manzer uit tot een diepe kloof: Gods
Geest kan zich niet binden aan de stof, het levende Woord niet aan de dode Schrift.
“Was Bibel, Babel, Bubel” was zijn slogan, “Was Bibel, Babel, Bubel, kruip in een
hoek en spreek met God Zelf.” En slechts zij, die zulk een directe kennis van God
hebben, door inspraken van de Geest en visioenen, kunnen de Bijbel verstaan.
Uitlegger van de Schrift is dus niet de paus, zoals Rome beweert, maar ook niet de
theoloog, zoals men dat zijns inziens aan de Wittenberger universiteit opvat; uitlegger
van de Schrift is de geïnspireerde profeet, de nieuwe Elia, dat is Manzer, aan wie de
sleutelen van David gegeven zijn om het met zeven zegelen verzegelde boek te
ontsluiten.
Hoe minder voet hij kreeg bij de Reformator voor zijn extreme ideeën, des te meer
werd hij zich zijn zelfstandigheid bewust, ontkende allengs alle afhankelijkheid en
ging zichzelf beschouwen als de eigenlijke hervormer, die door de trage, voor alle
radicalisme bevreesde Wittenberger professor werd geremd en tegengewerkt. In 1522
had hij Luther nog bezocht, in brieven hem als zijn geestelijke vader aangesproken, nu
ontkende hij alle relatie en trachtte zelfs te loochenen, dat hij hem ooit had ontmoet.
Wat heeft hij te maken met die Schriftgeleerde, die letterknecht, die een verdicht, een
gestolen, een apengeloof verkondigt?
De diepste tegenstelling tussen Luther en Manzer ligt niet op het vlak van de sociale
revolutie, zoals telkens weer, tot in de laatste tijd toe, beweerd wordt. Ze ligt daar
waar het gaat om de vraag naar de openbaring van God. Manzer meent, als vele
mystieken, dat het Woord van God in de sidderingen van tijden en strijd opwaakt in
het hart van de mens. Hij heeft daar prachtige, diepe dingen over gezegd. In de grote
zieleangst, als de watergolven van de nood ons dreigen te verslinden, welt het Woord
van God in een hoge verwondering op in de afgrond van het hart. Wie van binnen het
innerlijk Godswoord verneemt, die gelooft, want hij is gezalfd door de H. Geest. Gods
71