LUTHER, ZIJN WEG EN WERK - De Evangelist

Zoon is in hem geboren, ja hij is God geworden. “Wij, vleselijke, aardse mensen” zegt
hij, “moeten goden worden door de menswording van Christus, met Christus bij God
op school gaan, door Hemzelf en door zijn Geest geleerd en zo vergoddelijkt worden.”
Oeroude mystieke gedachten worden hier wakker, ze hebben nooit meer geslapen.
Luther heeft ook veel aan de mystiek te danken. Ook hem had Tauler geholpen bij de
ontdekking van het Evangelie. Maar hij was er boven uit gekomen, of liever: hij was
er door teruggebracht tot het evangelisch getuigenis. Dat God mens geworden is om
ons tot goden te maken acht Luther een godslasterlijke uitspraak. God is juist mens
geworden in Christus, om ons tot mens te maken. Geen gevaar oordeelde hij groter,
dan dat men met het onverhulde Woord van God wil omgaan. God heeft zich
verborgen in het vlees, in Jezus Christus, in het getuigenis van de apostelen, zijn
Heilige Schrift. Hij wil zich binden, kleden in het woord van de prediking; in het
water van de doop, in brood en wijn van het Avondmaal zich laten vinden. Alle
poging rechtstreeks met Hem om te gaan, is duivelse overmoed.
Hierachter steekt een diep verschil van mensbeschouwing. Manzer spreekt, afgezien
van zijn extravagante exclamaties, de moderne mens meer toe. Luther is meer Bijbels.
Had hij niet zelf met uiterste krachtsinspanning gepoogd om in eigen binnenste het
inwendige Woord te horen? Hij vond er niets dan donkerheid en de verleiding van de
duivel. Het moest hem toegesproken worden in de uren van vertwijfeling, door het
woord van de Schrift, de vrijspraak van de biechtvader, het moest hem te eten en te
drinken worden gegeven onder brood en wijn, hij moest er als in het water van de
doop in ondergedompeld worden om als een nieuwe mens op te staan en verder te
kunnen.
Toch zou Luther Manzer als een dwaalgeest hebben laten lopen, overtuigd dat de
waarheid van God zichzelf wel handhaaft, wanneer deze niet uit zijn geestdrijverij
consequenties had getrokken voor heel de gemeente en gemeenschap. Manzer is de
stamvader van die protestantse pogingen om te komen tot een theocratische inrichting
van Kerk en Staat, die de basis van de samenleving zoeken in de door de Geest
bezielde uitverkorenen. Onmogelijk, de gedachte, dat een kleine groep de wereld zou
beheersen? Dat is juist een bewijs van haar waarheid; in het geloof wordt steeds het
onmogelijke gedaan! En Manzer sticht een bond van uitverkoren vrienden van God. In
Allstedt, waar hij predikant is geworden en vrijwel de gehele stadsraad heeft
meegekregen, is het centrum. De ware uitverkorenen laten baard en hoofdhaar
groeien. Ze komen op geheime plaatsen samen en vertellen elkaar hun dromen en
visioenen. Zelf heeft Manzer een oud man en een jongeling in huis, die hem iedere
morgen hun openbaringen moeten meedelen. Duizenden mensen uit heel de omgeving
stromen elke zondag naar het stadje. Dan daalt de gevierde prediker van boven uit de
toren, waar hij na zijn huwelijk zijn woning gevestigd heeft, dicht bij het
klokkentouw, om als het nodig is zijn getrouwen te kunnen samenroepen. Na een zeer
goede, door hem in het Duits opgestelde, liturgie houdt hij zijn diepzinnige, vurige, ja
wilde preek, liefst over de visioenen van Ezechiël of uit de Openbaring. Zoals het gaat
met zulke lieden, ze worden al meer volkstribuun. Hun populariteit jaagt hen voort.
Hier is een gehoor van arbeiders en kleine boeren dat zijn profeet drijft tot al scherper
kritiek niet alleen op de Schriftgeleerden, ook op de rijken, de machthebbers en
vorsten. Al feller wordt de revolutionaire toon, een welkom geluid voor zovelen die
van de Reformatie nog iets meer verwachten dan geestelijke vrijheid. In scherpe
geschriften keert Manzer zich tegen de overheid en dreigt met bloedige opstand. De
uitverkorenen van God hebben het recht de leiding in handen te nemen. Zij hebben de
roeping alle ongelovigen zonder pardon af te slachten. Wil de keurvorst niet
meedoen? Dan gaat hij er zelf aan! En de bond van Godsvrienden zal het Rijk van
72