LUTHER, ZIJN WEG EN WERK - De Evangelist

dat in Rome gewend was. En hij hoorde dingen uit het leven van de Renaissancepausen,
die hem diep verschrikten. Toch twijfelde hij niet aan de Kerk en haar weg ter
zaligheid.
Al wat de middeleeuwse vroomheid aan middelen bood gebruikte hij: Bijbel en
brevier, zelf onderzoek en oefening, biecht en boete, hij putte ze uit. Met een laatste
ernst heeft hij gevochten om God, de ontmoeting en de bevrijding. De weg van de
scholastiek, die het wezen van God en mens doorvorst, gaf hem geen uitzicht. Hij
bewandelde het pad van de mystiek, omhoog stijgend tot de toppen van de extase.
Uitgeput kwam hij terug, en had God niet gevonden. De tentatio tristitiae wilde niet
wijken, de angst om zijn zonden, de vrees om Gods gerechtigheid hield hem onder.
Hebben we hier met een ziektegeval te maken? Hij is er in ieder geval dichter aan toe
zenuwpatiënt te worden dan geloofsheld. Een mens die vecht om zijn bestaan voor
God, die beseft dat hij verloren is als hij geen antwoord vindt.
In het klooster te Wittenberg, waar hij na de reis naar Rome werd geplaatst, lag in de
Zuid-Westhoek een kleine, verwarmbare torencel tussen de slaapzalen en de
brouwerij. In dat eigen kleine kamertje, waar hij als subprior mocht wonen, heeft het
zich afgespeeld. Hij had de theologische studie achter de rug. Von Staupitz, de
generaal-vicaris van zijn orde, fijne pastorale figuur, had de jonge monnik aangewezen
als zijn opvolger in het hoogleraarsambt aan de Wittenbergse universiteit. Het
ging om de leerstoel voor de Bijbelse exegese. Stellig hoopte hij, dat het geregelde
werk, de voortgaande studie van de Schrift, de noodzaak om anderen met het
Evangelie te dienen, deze zoeker helpen zouden. Zes uren aaneen had deze eenmaal
bij hem gebiecht. Nu moet het ophouden, had de biechtvader gezegd: biechten schijnt
voor jou nog nodiger te zijn dan eten en drinken. En hij had besloten deze broeder, die
teveel met zichzelf bezig was, een baan te geven, waar hij daar minder tijd voor zou
hebben. Dat was een moedige daad, om een man, die op het punt stond een
zenuwinstorting te krijgen, zulk een post te geven. Geen verzet baatte. Een monnik
heeft aan zijn overste te gehoorzamen. Luther gehoorzaamde aan meer dan zijn
overste. En daar is hem toen, bij de exegese van de Bijbel, maar een existentieel
bedreven exegese, het licht opgegaan. Het zat ten slotte vast, het zette zich vast op één
woord: Gods gerechtigheid. “Ik stond maar, zegt hij in één van zijn tafelgesprekken,
en klopte, of er niet iemand was om open te doen en er was niemand die opendeed.”
In een laatste benauwdheid voor de verdoemende rechtvaardigheid van de Eeuwige
brak hij tot de bevrijding door. Luther ontdekte door Schrift met Schrift te vergelijken,
dat Paulus met het woord justitia niet die gerechtigheid bedoelt, die God van de mens
eist, maar de rechtvaardigheid welke Hij de mens, die hij op genade of ongenade aan
Hem overgeeft, ten deel doet vallen.
In de voorrede op zijn verzamelde werken, een jaar voor zijn dood, heeft de oudgeworden
Reformator die avond beschreven, waarop hem het antwoord gegeven werd.
Men kan het vergelijken met de bladzijden waarop andere groten in het rijk van het
geloof van hun ontmoeting met God verteld hebben, een Augustinus in zijn
belijdenissen, een Pascal in zijn memoriaal. Nu nog is het aangrijpend het verslag te
lezen.
Het is het relaas van een wetenschappelijke vondst èn het getuigenis van een mens die
gered werd. “Ik haatte dat woord “gerechtigheid”, het vervloekte en verdoemde mij.
Ik zei tegen God: houdt U dan nooit op mij te plagen met uw toorn? Maar ik hield niet
op te bonzen tegen dat woord van Paulus: de rechtvaardige zal door zijn geloof leven.
En ineens zag ik het: wij leven, wij lèven niet door ons doen maar door Gods
schenkende gerechtigheid in Christus. Toen werd die tekst van Paulus mij tot een
porta paradisi, tot de deur van het paradijs.”
9