LUTHER, ZIJN WEG EN WERK - De Evangelist

112
gepersonifieerde ergernis jegens het kruis van Christus. Daarom is dit volk hem de
open wond in het lichaam van de mensheid, duidelijkst blijk van Gods oordeel over de
zonde: “Er ligt een zware toorn van God over dit volk en ik vind het schrikwekkend er
aan te denken.” Het is het volk, waarmee God een verbond gemaakt heeft voor de
eeuwigheid en dat Hij, toen het Christus kruisigde, toch verworpen heeft van voor
Zijn aangezicht, “zodat het is overgegeven om te vloeken, te lasteren en te bespuwen
God Zelf en alles wat van God is, tot zijn eeuwige verdoemenis - en toch wil het dat
niet horen en weten, maar het doet deze dingen met goddelijke ijver en hartstocht. Ach
God, hemelse Vader, wend U af en laat uw toorn over hen genoeg zijn omwille van uw
lieve Zoon. Amen.” Dat is niet bepaald de toon van een anti-semiet.
45. AANVECHTINGEN
Tot aan het einde van zijn leven is Luther door geestelijke afgronden gegaan. Aan
Gods bestaan heeft hij als kind van zijn tijd nooit getwijfeld. Maar de twijfel aan Gods
liefde kwelde hem vaak fel, ook al was hem eenmaal de poort van het paradijs
opengegaan. De gerechtvaardigde blijft immers altijd een zondaar, de gelovige moet
blijven roepen: Heere, kom mijn ongeloof te hulp! Geloof is “getrooste vertwijfeling”,
en hoe hoger de toppen van de verzekerdheid van Gods trouw, des te dieper de dalen
van onze wankelmoedigheid.
Luther noemt wat een gelovige moet meemaken aan innerlijke strijd niet zozeer
beproeving of verzoeking, hij gebruikte liever een oud woord uit de oorlog:
aanvechting. Want hij heeft hier niet te maken met de vragen van het twijfelziek hart,
maar met de aanvallen van een gevaarlijk tegenstander, die de kunst van het vechten
verstaat. Soms weet hij niet of God de duivel is, dan wel de duivel God.
Men heeft vaak geprobeerd deze ziele-toestanden langs medisch-pathologische weg te
verklaren. Katholieke polemisten deden het, even goed als liberale protestanten. Ook
de moderne psychiatrie besteedde haar krachten aan dit geval. Men komt er niet mee
klaar. Melancholisch-depressieve perioden heeft de Reformator stellig gekend en zijn
manier van de dingen te ervaren, zijn visie, zijn wijze van uitdrukken hangen
ongetwijfeld samen met de geest van zijn tijd en die leed ook aan bepaalde psychosen.
Zulke dingen gelden van elke mens en periode. Dat de grootheid van een genie zich
veelal aftekent tegen een achtergrond van lijden en disharmonie zal ook wel vast
staan. Maar daarmee is aan het eigenlijke nog niet geraakt, evenmin als Menno ter
Braak dat doet in zijn spitse psychologische ontleding van de Augustijner monnik en
diens trouwe duivel.
Luther heeft als slechts weinigen de afstand ervaren tussen God en mens. Niet de God
van de filosofen of psychologen. Niet de mens van de 15e of 16e eeuw. Maar de mens
van alle tijden, die in de raadselen en zonde van zijn bestaan niet klaar komt met de
levende, eeuwige God. En onze ergste zonde is juist, dat we menen het wèl te kunnen
klaren. Daarom kunnen alle pogingen om dergelijke zielservaringen langs psychologische
weg te verklaren, op zijn best alleen maar hulpdienst verrichten.
Dat heeft Luther zelf ook wel geweten. Hij kan allerlei goede raad geven tegen
depressies: gezelschap zoeken, eens echt boos worden, aan een aardig meisje denken,
musiceren, ja vooral dat: hoe heeft de muziek hem zelf vaak geholpen! En werken,
werken. “Een goede manier om de duivel te verdrijven is”, zegt hij, “het paard
inspannen en mest naar het land rijden.” Maar als het er op aankomt zijn het allemaal
afleidingsmanoeuvres. Als hij 's nachts niet slapen kan en de duivel is met hem bezig,
“dan keer ik me tot mijn Käthe en zeg: verbied me zulke aanvechtingen te hebben en
roep me weg van dat ellendig geplaag.”