LUTHER, ZIJN WEG EN WERK - De Evangelist

die college over hem geeft), maar ik hoop dat de Heere mij van vrees zal bevrijden.”
Zo stond hij niet alleen tegenover de pest, maar tegen alle dreigende gevaren. En
wachtte op het bevel van de hoogste Autoriteit. Bang, maar bereid.
Voorlopig beperkte zijn optreden zich dus tot zijn eigenlijke vak. Zijn doel was de
vernieuwing van de theologische opleiding: een verleggen van het accent van de
scholastieke leer en de kerkelijke juristerij naar de Bijbel - en een uitleggen van die
Bijbel op een nieuwe, levende wijze, van uit het middelpunt van de rechtvaardiging
door het geloof, zoals hij dat bij Paulus gevonden had.
Hij zag wel dat er allerlei misstanden waren in het kerkelijk en maatschappelijk leven.
Inzonderheid de gevaren van de laat-middeleeuwse aflaatpraktijk, waar hij in
Wittenberg middenin zat, ontgingen hem niet. Hij wees daarop ook in zijn preken met
grote ernst. Maar om er openlijk tegen op te treden - nee, dat lag niet op zijn weg.
Zijn taak lag in de studeerkamer en de collegezaal - hij moest het hart van het
Evangelie weer openleggen en laten kloppen; dat eiste veel studie en gebed. Als dat
centrale weer in orde kwam, zou de rest wel volgen, kerkelijk en maatschappelijk
leven zouden de consequentie moeten trekken.
Daarom worstelt Luther in zijn Bijbelexegese met de scholastieke leer, met
Augustinus en de mystici om de diepste waarheid van de Heilige Schrift: De mens is
zondaar in heel zijn existentie als hij geconfronteerd wordt met de levende God, hij
heeft geen andere levensmogelijkheid dan door het geloof in Gods genade, hij moet
van dag tot dag vernieuwd worden door Christus' persoonlijke tegenwoordigheid.
Aan de rand van zijn college-dictaten heeft hij allerlei scherpe opmerkingen gezet
betreffende misstanden in het canonieke rechtswezen en de cultus, de ongeestelijke
gezindheid van de kerkelijke leiders, de arrogantie van de monniken, het bijgeloof in
de gemeenten; ook over de zelfzucht van de vorsten, de wereldsgezindheid van de
juristen, de luiheid van de arbeiders. Maar het merkwaardige is, dat we deze
opmerkingen alleen vinden in zijn eigen handexemplaar; in de dictaten van de
studenten, voor zover ze bewaard zijn gebleven, lezen we van dat alles niets. Hij hield
zijn verontrusting nog voor zich, slikte zijn kritiek in, niet omdat hij bang was, maar
omdat het de aandacht kon afleiden van de kern van de zaak.
Dat juist is het eigenlijke van Luther's Reformatie, in tegenstelling met allerlei andere
pogingen tot hervorming voor en na hem, dat deze niet haar oorzaak vindt in verzet
tegen bepaalde misstanden - maar een geheel nieuwe manier van leven bedoelt.
En toen hij zich eindelijk, gedrongen door zijn ervaringen in het pastoraat, wel moest
gaan bemoeien met de aflaatkramerij, deed hij dat niet in het openbaar, maar door
academische thesen - en hij richtte zich in deze 95 stellingen tegen het hart van het
kwaad, meer dan tegen de verkeerde praktijken van deze handel. Het was hem daarbij
allerminst te doen om een publieke beweging te ontketenen. Dat kan men nog eerder
leggen van de academische stellingen tegen de Aristotelische Scholastiek die hij een
paar maanden eerder, 4 sept. 1517, had rondgezonden aan de theologen van
verschillende universiteiten, hen uitdagende tot een openbaar debat. De enige keer dat
Luther met vooropgezette bedoeling een offensief plan oprolde. Hij verwachtte er veel
van. Maar er kwam geen reactie, zijn plan mislukte.
Hoe anders ging het die 31e oktober van hetzelfde jaar. Er was niets demonstratiefs in
het optreden van de jonge professor, die, vergezeld van zijn assistent Johannes
Agricola, zijn “thesen om de waarheid aangaande de aflaat aan het licht te brengen”
ad valvas bevestigde op de openbare aanplakplaats, de deur van de Slotkerk. Over
vagevuur en aflaat bestond nog geen afgerond dogma, geen officieel vastgestelde leer.
Wie daarover een academische disputatie wenste, deed niets onbehoorlijks of
11