LUTHER, ZIJN WEG EN WERK - De Evangelist

openbaring in Christus Jezus. Die termen algemeen en bijzonder zijn in dit verband
niet zo fraai en ook niet helemaal raak, maar als we over God spreken moeten we nu
eenmaal altijd werken met woorden die tekort schieten. Nu moet ik reeds direct
zeggen, dat Luther die termen niet gebruikte en dat een dergelijke “indeling” van
Gods werk hem ook niet zou liggen. Luther spreekt van de verborgenheid en de
openbaring van God, of liever van de verborgen en geopenbaarde God. En de
spanning tussen deze twee (laat ik maar zeggen) kanten van Gods wezen en werk,
loopt dwars door de gewone indeling van “algemeen” en “bijzonder” heen.
Het eerste, dat ons in dit opzicht treft, als we z'n collegedictaten en preken lezen, is dat
Luther een zeer nauw en diep verband legt tussen Gods werk en het leven in de natuur
en de geschiedenis van de mensheid. Ieder die iets van de Reformator kent, weet dat
hij een grote liefde had voor plant en dier - vooral voor rozen en vogels. Uit één
bedauwde ontluikende roos kun je meer van God leren dan uit tal van preken, zegt hij.
En beroemd is z'n fijne, geestige brief, “klaagschrift uit het land van de vogels”, die
hij schreef toen z'n huisknecht in de tuin een vinkenbaan had ingericht. Telkens weer
grijpt hij niet alleen z'n beelden uit het leven van de natuur, maar spreekt hij ook over
het geheim daarvan als een mysterie van God. “Wanneer u één korreltje ontkiemend
koren op de akker zou kunnen ontdekken, zoudt u zich zo verwonderen, dat u van
verbazing zou sterven.”
Maar Luther heeft meer gedaan dan een open oog tonen voor het schone wonder van
de natuur en daaraan een weelde van beelden ontlenen, hij heeft de vragen die hier
liggen doorgedacht tot op de bodem. Hij was er niet bang voor, dat sommigen hem
voor natuurmysticus of pantheïst zouden schelden, maar spreekt het onomwonden uit:
God Zelf is de kern en de kracht van het leven in bloem en blad. “God is een
bovennatuurlijk, onnaspeurbaar wezen, dat tevens geheel en al in ieder graankorreltje
is, tegelijk in alle, boven alle en buiten alle creaturen. Niets is zo klein, of God is nog
kleiner; niets is zo groot, of God is nog groter; niets is zo kort, of God is nog korter;
niets is zo lang, of God is nog langer; niets is zo breed, of God is nog breder; niets is
zo smal, of God is nog smaller.” God is tegelijk boven, buiten en door en door in het
leven van de natuur, dat hij schiep en onderhoudt door het altijd-doorgaand opnieuw
te scheppen. “God zendt geen gezanten of engelen uit, als hij iets schept, maakt of
onderhoudt, maar alles wat hij doet is eigen werk, werk van zijn eigen goddelijke
macht. Want als Hij het schept en onderhoudt, moet Hij er Zelf in zijn, moet Hij Zijn
creatuur in haar allerbinnenste kern en haar allerbuitenste kleed Zelf maken en in
stand houden. Daarom moet hij dus in elk stukje schepping, in haar allerbinnenste en
allerbuitenste, over en weer, door en door, van onder en boven, van voren en achter,
zelf daar zijn, zodat niets méér aanwezig, méér innerlijk zijn kan in de schepping dan
God zelf met zijn kracht.” “De goddelijke Majesteit is zo klein, dat ze in één korreltje,
aan één korreltje, boven één korreltje, door één korreltje, inwendig en uitwendig,
present en reëel is, - tegelijk is dezelfde majesteit weer zo groot, dat noch deze hele
wereld noch zelfs duizend werelden haar omvatten kunnen en zeggen: Kijk, daar is
Hij .... Zijn eigen goddelijk wezen kan geheel en al in alle creaturen samen en in ieder
afzonderlijk zijn, dieper, innerlijker, meer present dan de creatuur zichzelf is, en toch
weer is Hij nergens en in geen enkel schepsel mag en kan Hij omvat worden, zodat
Hij wel alle dingen omvat en er in is, maar geen ding omvat Hem of is in Hem.” Geen
dichter heeft zo hartstochtelijk beleden dat God in Zijn schepping woont en werkt en
haar eigenlijke leven is als deze theoloog.
Van Gods werken in de geschiedenis van de mensheid geldt hetzelfde. Wanneer
Luther spreekt over de volkeren en vorsten van zijn dagen, hoe ze door God worden
84