LUTHER, ZIJN WEG EN WERK - De Evangelist

nog niet zolang geleden dat hun voorman Savonarola wegens zijn reformatiepogingen
verbrand was. Wanneer er thans onder hen waren die zeiden: 't Zou wel leuk zijn nu
ook eens een Augustijner te zien branden, was dat natuurlijk maar een grapje. Maar
achter zo'n grapje zit altijd iets meer... Nu moet men inderdaad erkennen, dat de
methoden, die de Dominicanen zich permitteerden om zich van Luther te ontdoen, niet
bijzonder fraai waren. Daarmee bedoel ik niet, dat zij met 300 man in Frankfort aan de
Oder samenkwamen om tegen de Wittenberger universiteit te demonstreren en daarbij
hun ordegenoot Tetzel als een groot theoloog huldigden, terwijl ze best wisten dat hij
een hoogst onbelangrijke figuur was, maar wel, dat ze vertrouwelijke gesprekken van
Luther met andere theologen over de wijsbegeerte van Aristoteles en de scholastiek
van Thomas achter de deur staande afluisterden en dan bovendien nog de inhoud
daarvan op vervalste wijze naar Rome overbriefden. Want op grond daarvan en niet
op zijn eigen geschriften, ook niet op de gegevens van zijn aartsbisschop, tegen wie
hij in het krijt getreden was, werd Luther ten slotte tot notoir ketter verklaard.
Toch vergiste men zich in Rome als men meende hier slechts te doen te hebben met
één van de zo dikwijls voorkomende ruzies tussen monnikenorden. Men heeft vaak
gevraagd hoe het toch mogelijk is, dat de leiders in de kerkelijke hoofdstad zich zo
verkeken hebben op wat daar in Wittenberg aan de hand was. Zo wonderlijk is dat
niet. Niet alleen stonden de werkelijk verantwoordelijke mannen veel te ver af van het
gewone kerkvolk - men moet ook niet onderschatten wat het Alpenmassief in die
dagen betekende als barrière tussen Italië en het Noorden. Ten slotte was er aan het
Roomse hof maar een enkeling die Duits verstond.
En daar lag nu juist Luther's kracht. Hij had haar pas zelf ontdekt. In een fel geschrift
tegen Tetzel, maar ook in talloze andere pamfletten in de volkstaal. Plotseling
beginnen ze los te breken als een heftige sneeuwbui, ze dwarrelen gestadig neer en
bedekken de tegenstander voor hij het merkt. Hier bleek de betekenis van de
boekdrukkunst voor de bewerking van de massa. Luther heeft daar gebruik van
gemaakt. Hij schreef eigenlijk nooit anders dan gelegenheidsgeschriften, snelle en
rake reacties van een primair reagerende geest. Met een sarcasme, soms grof, soms
van fijne humor, niet zonder wat ik zou willen noemen heilige zelfspot, weet hij die
toon te treffen welke bij het volk een snaar aan het trillen brengt, die niet meer
zwijgen wil. “Ik ben niet zo hoogmoedig, dat ik het beter meen te weten dan alle
anderen, maar ik ben nou ook weer niet zo stom, dat ik Gods Woord achterstel bij
menselijke fabeltjes,” “Ik zeg niet, dat ik over hoge dennen kan vliegen, maar door het
dorre gras kruipen kan ik aardig goed.” Deze verzekerdheid, die geen zelfverzekerdheid
is, maar geloofsovertuiging, overtuiging van zijn roeping, deed hem vele harten,
deed hem de strijd winnen.
Maar de invloed der Dominicaner orde in Rome was groot. Ook kardinaal Cajetanus,
de knapste theoloog daar, behoorde tot haar leidende figuren. En hij juist werd door de
paus afgevaardigd om Luther gedurende een te Augsburg gehouden rijksdag in 1518
te verhoren en, als hij niet wilde herroepen, gevangen te nemen en aan handen en
voeten geboeid naar Rome te brengen. Het moeten dagen geweest zijn van grote
spanning. Cajetanus, die de kwestie dolgraag bijgelegd wilde zien, probeerde het eerst
door een afgezant. “Waar moet je blijven, als de paus de ban over je uitspreekt en de
keurvorst zijn handen van je aftrekt?” vroeg hij vol verbazing. Toen gaf Luther dat
kenmerkend antwoord: “sub caelo” - onder de blote hemel, onder de blote hemel van
Gods genade.
De discussie, die hij de kardinaal afdwong, ging over allerlei, maar de kern was de
vraag naar de schat van de Kerk. Onder de schat van de Kerk werd verstaan het
surplus aan goede werken, door Christus en de heiligen verricht, en a.h.w. ter
16