Rationeel aanvragen van laboratoriumdiagnostiek ... - Saltro

30 Subfertiliteit
30.1 Inleiding
In dit hoofdstuk is de laboratoriumdiagnostiek bij subfertiliteit ondergebracht zoals geadviseerd
in de NHG-Standaard Subfertiliteit en de Landelijke Transmurale Afspraak Subfertiliteit. 1,2
Onder subfertiliteit wordt verstaan het gedurende meer dan twaalf maanden uitblijven van een
zwangerschap bij onbeschermde, op conceptie gerichte coïtus. Het beleid van de huisarts bij
subfertiliteit is gericht op het uitsluiten van een stoornis; in de tweede lijn is het beleid gericht
op het opsporen daarvan. Naast een uitgebreide anamnese en lichamelijk onderzoek vindt in
de huisartsenpraktijk aanvullend onderzoek plaats, bestaande uit semenanalyse of in plaats
daarvan een postcoitumtest (PCT). Zo nodig kan een basale temperatuurcurve (BTC) bij de
vrouw worden gemeten. Een half jaar na het stellen van de diagnose subfertiliteit en uitblijvende
zwangerschap wordt de vrouw, bij wie anamnestisch geen aanwijzingen zijn voor de aanwezigheid
van tubapathologie, onderzocht op Chlamydia trachomatis met een chlamydia-antistoftest
(CAT). De bepaling van LH of FSH bij man of vrouw (voor het vaststellen van de menopauze)
wordt in de huisartsenpraktijk niet aanbevolen. LH-doe-het-zelf-tests kunnen als ovulatievoorspellende
methode gebruikt worden bij vrouwen met een onregelmatige cyclus bij wie
de BTC niet voldoet.
30.2 Diagnostiek subfertiliteit: semenanalyse
Bij semenanalyse wordt het sperma op diverse fertiliteitsparameters beoordeeld.
Achtergrondinformatie bij de bepalingen
Semenanalyse kan de huisarts in de eigen praktijk verrichten. Met dit onderzoek kan tevens een
azoöspermie worden vastgesteld dan wel worden uitgesloten. Bij het uitvoeren van de semenanalyse
in de eigen praktijk wordt aanbevolen het sperma te bewaren bij een temperatuur tussen
20 en 30 °C en het binnen twee uur na ejaculatie te onderzoeken. De volgende parameters
worden bepaald: het volume van het ejaculaat, het aantal spermatozoa per gezichtsveld (vergroting
400 x) en de beweeglijkheid van de spermatozoa. Bij een verminderde kwaliteit van het
semen kan het onderzoek circa twaalf weken later worden herhaald. Bij twijfel aan de kwaliteit
van het sperma wordt analyse in een laboratorium aanbevolen, bij voorkeur in de kliniek waarnaar
eventueel later wordt verwezen. De huisarts kan ook primair kiezen voor analyse in een
laboratorium. Het verdient dan aanbeveling de instructies voor monsterverzameling van dat
laboratorium op te vragen. De parameters die volgens de richtlijnen van de Wereld Gezondheidsorganisatie
(WHO) onderzocht moeten worden, zijn de concentratie, beweeglijkheid en
morfologie van de spermatozoa, alsmede de aanwezigheid van autoantistoffen gericht tegen
spermatozoa (met behulp van de zogeheten immunobeadtest of MAR-test), viscositeit, volume,
pH, vitaliteit en de aanwezigheid van leukocyten. 3
Bij een aantal van de tests die onderdeel uitmaken van de semenanalyse bestaat een aanzienlijke
inter- en intratestvariatie, niet in de laatste plaats door de verschillen in expertise bij de
uitvoerend onderzoekers. Recente ontwikkelingen op het gebied van ‘computer-assisted sperm
analysis’ (CASA) en ‘automated sperm morphology analysis’ (ASMA) hebben nog niet geresulteerd
in verdere standaardisatie van de semenanalyse. Een gezien de kosten toegankelijkere en
thans steeds breder ingang vindende ontwikkeling is de geautomatiseerde semenanalyse. Bij
deze methode wordt het semen overgebracht in een capillair en aangeboden aan een apparaat
93