De Route van Breda naar Princenhage (1993)

met bekwame spoed door, want al in h,etzelfde jaar
werden hier de eerste huizen gebouwd.*' Ten zuiden
van de Haagweg lag nog een tijdlang een restant van
de vestingwerken: het reduit van Lunet A, een soort
bakstepen bunker. Dit restant werd pas opgeruimd in
1Bg4.48
De schrijfster Louise Stratenus beschreef de Nieuwe
Haagdijk en de Haqgweg in haar roman Lindendaal, die
speelt rond 1870.4e Een ieder kent den weg die van de
stad naar buiten voert. Eerst de laatste straat dier
plaats, de Haagdijk, een slecht geplaveide, armeliike
weg, tusschen twee rijen winkelhuizen, die voor het
meerendeel slechts voor de kleinste beurzen uitstallen,
en daarna het open veld, zonder eenige podzie, eene
vlakte waar meestal rondreizende marskramers of kermislieden
hunne houten wagens opslaan;de wallen die
men omlaag heeft gehaald met het doel om de plaats
te verfraaien, hebben met hun verdwijnen alles even
t roo ste loo s achte rg e I ate n.
Het Duitenhuis
Nadat de tollen afgeschaft waren in 1872 werden in
1873 de Rijkstolhuizen met bijbehorende gronden
ope nbaa r ve rkocht, onder andere het tolhui s op_{e hoek
van de Haagweg en de huidige Kolfbaanstraat.ru Waarschijnlijk
werd in het tolhuis al herberg gehouden.
Louise Stratenus vervolgt in haar roman: Eenmaalechter
voorbij het zoogenaamde Duitenhuis, eene uitspanning
waar men in vroegere jaren gewoon was des
zomers den avondte gaan doorbrengenonder een paar
leelijke boompjes, waar men voor een dubbeltie per
persoon theewater kreeg en van de f rissche buitenlucht
genoot, er in de gedachten bloemen- en hooigeur bii'
tooverde, komt men aan een breede, trotsche laan, aan
we€rszijden met hooge boomen beplant;daar eerst ook
begint het landeliike, de kleine villa's verheffen zich
telkens aan den weg, breede heggen omzoomen de
greppels, en waar ook het oog zich heenwendt overal
groen en lucht; men haalt ruimer adem en voelt zich
herleven.
De Bredanaar J. Philipsep-beschreef het Duitenhuis in
1875 heel wat positiever.'' 3 Prinsenhage (...) behoett
in het geheel niet voor Ginneken onder te doen. De
bodem is vruchtbaarder, de natuur milder.'t Geen ikvan
de koffijhuizen in den Zandberg gezegd heb, dient ook
voor het Duitenhuis, van den heer Baehr-Brunold. Dit
Duitenhuis ligt een steenworp van Breda. De Breda'
naars noemen 't ook wel eens de kindertuin, omdat de
kleinen daar menige aangename uitspanning zoeken
en vinden. De bloemisteriivan de heeren Bruinzeels en
Co., atsmede de bloem-en boomkwekeriivan den heer
Van Poppel hebben niet alleen goeden naam in Breda,
maar zelfs in de hof stad (Den Haag). 't ls een wellust in
die tuinen een dag door te brengen. Geen wonder dan
ook, dat beide zeer druk bezocht worden. De bloemkwekerijen
van Bruijnseels en Van Poppel lagen verder
op aan de Haagweg.
ln 1892 bouwde de [gffiehuishouder J. Snel het huidige
pand Haagw eg 70.52 Nog steeds draagt dit pand trols
het opschrift'Duitenhuis. Caf6-Biljard. J. Snel', maar het
is geen caf6 meer.
Reeds v66r 1890 werd er aan het Duitenhuis 's zomers
in de vroege morgen markt gehoudeqjn de beroemde
Bredase aardbezi€n en in ander f ruit.cr Pas in dat jaar
werd de f ruitmarkt door de gppeente Princenhage door
een verordening geregeld."* De fruitmarkt werd gewoon
op straatgehouden, maarin 1913was het verkeer
op de Haagweg z6 toegenomen dat de fruitmarkt vanwege
dqyagens en de karren overlast begon op te
leveren.""
Een nieuwe stadswiik
De blokken geslechte vestinggrond buiten de singelgracht
werden pas verkaveld na 1900 en zijn dus nog
heel lang braak blijven liggen. Bij het Duitenhuis echter,
vlak buiten de gemeentegrens van Breda, ontstond al
gauw een bebouwing van arbeiderswoningen,$ie later
aangeduid zou worden als de wijk Duitenhuis.co Stedebouwkundig
gezien moest dit beschouwd worden als
parasitaire randbebouwing. Om de strengere Bredase
bouwverordening te ontgaan bouwden spekulanten op
Princenhaags grondgebied woningen die aan veelminder
zware eisen moesten voldoen. Ook andere steden
werden in delg tijd gekonfronteerd met soortgelijke
verschijnselen."'
De gemeente Princenhage stelde de groeivan de nieuwe
wijk nauwelijks op prijs. ln het gemeenteverslag van
1890 wordt nog gezegd dat de toestand van het armwezen
voldoende is, maar in 1892 wordt geklaagd dat
de achteruitgang (van het armwezen) (...) voornamelijk
te wijten (is) aan het zich vestigen van vele arbeidersgezinnen
onder deze gemeente in de nabijheid van
Breda, en deze klacht wordt daarna jaar op jaar herhaald.
Atb. 11, De Haagweg, richting Princenhage.
omgeving Duitenhuis, ca. 191 0
16