De Route van Breda naar Princenhage (1993)

stoomtrams rijden en reed de paardentram een of twee
keer per uur tussen de stoomtrams door.' ' In de zomer
reed de paardentram vier keer per dag door naar het
Liesbos.'" Deze frekwentie was aanzienlijk lager dan
die van de paardentram naar Ginneken.
Dat er een tram liep wilde overigens niet zeggen dat
iedereen daar ook gebruik van maakte. Historisch is het
verhaal van een lid van de SDAP uit Breda, die in juli
1900 een gesprek wilde hebben met H.H. van Kol,
afgevaardigde in de Tweede Kamer van die partij. Van
Kolwoonde toen in Villa Sophia (Haagweg 339) en ons
SDAP-lid !^ad daar een wandeling van anderhalf uur
voor over!7e De komst van de Ginn-ekense tram had tot
gevolg dat de Ginnekenweg in ongeveer tien jaar geheel
was volgebouwd. De ontwikkelingen die de tram
langs de Haagweg bracht waren heelwat minder spektakulair.
Bloemkwekerijen
De eersten die van de nieuwe ontsluiting profiteerden
waren de kwekers. De firma Bruynseels en Co. liet
meteen in 1890 een nieuw herenhuis bouwen (Haagweg
304).80 Aan de bloemkwekeri[was een caf6 veibonden,
tevens halte van de tram."' Het koffiehuis had
een heerlijk zitje in de tuin. ln een advertentie in de
Nieuwe Bredasche Courant van 11 juni 1890 maakte
E.M. Tombrink bekend dat hijzijn bloemkwekerij Decima
verplaatst had van Hoeven naar Qq Princenhaagschen
Steenweg nabij het Duitenhuis.E2 Hil beval zicl
aan tot het aanleggen van tuinen en parken en de
levering van de daartoe benodigde planten. Een kwekerij
die al langer bestond, maar ook profiteerde van de
tram, was de tuinbouwinrichting Kweeklust van P. van
Poppel. Deze was gevestigd aan de huidige Posthoornstraat,
slqqhts twee minuten van stoom- en paardentramweg.oo
Bestellingen werden bezorgd in Breda, Ginneken
en Teteringen.
Toerisme
Ook het toerisme profiteerde van de tram. Aan het eind
van 1890 werd door G.J. Burck de bouw aanbesteed
van Hotel Liesbosch.Ba Dit hotelzou tot aan de Tweede
Wereldoorlog de belangrijkste toeristische vooziening
zijn aan de rand van het bos.
Het eerste toeristische gidsje van Breda, Breda en
Omstreken in Woord en Beeld uit 1897 geeft een beschrijving_van
de wandeling naar Princenhage en het
Liesbos.65 Uit alles blijkt, hoe landelijk de Haagwegtoen
nog was. De Prinsenhaagsche straatweg is wel een der
f raaiste van Noord-Brabant. Hij is kenmerkend recht en
breed en de verschijning van de zware vrachtkar door
een linnen huif gedekt en het groote paard met ziine
rinkelende bellen en roode kwasten aan het hoofdstel,
of van de boerinnen met de groote mutsen en kleuilge
doeken of lange mantels, komt het Brabantsche karakter
er van versterken. ln tegenstelling met den Ginnekenschen
weg is hier de blik veelal onbelemmerd en
dwaalt met voldoening over het stille landschap en de
boerenwoningen, tuinen, bouwlanden en vitta's. Een
paar van deze laatste, bevalliger of rijker dan andere,
mogen niet onvermeld blijven: Meertensheim en prinsenoord.
Ook (...) villa Withelmina (...) verdient velnelding.
Een paar jaar later is de toon heel anders.86 De
Prinsenhaagsche straatweg was vroeger,met zijne dubbele
rij lommerrijke boomen, een der fraaiste van
Noord-Brabant; jammer dat hij in de laatste jaren, vooral
in de omgeving van het Duitenhuis, zoo ontsierd is
geworden door tal van arbeiderswoningen. Hadde het
gemeentebestuur van Prinsenhage, door het vaststellen
eener verordening op het bouwen, tijdig maatregelen
getroffen, dan zouden in de plaats van die nederige
woningen, wellicht prachtige heerenhuizen en villa's
verrezen zijn.
Bouwgrond te koop
Villa's
Na de aanleg van de tram zijn er aan de Haagweg villa's
gebouwd, zij het maar in bescheiden mate. ln 1g90
maakte Th. Beijersbergen bekend dat hijbierbrouwerij
de Drie Linden had opggricht voor enkel en dubbel
gerstebier en Oud Bruin.ui ln 1904 bouwde hii naast de
brouwerij de nog bestaande villa Haagw eg 248.88
Daartegenover werd in 1898 Villa Wilhelmina gebouwd,
Haagweg 189. De zeer elegant gebouwde gebouwde
Villa 'Wilhelmina'. (...) De tuin (is) een lusthof van btoemen,
het huis, een in Zwitserschen^gtijl opgetrokken
vil/a, aldus een beschrijving uit 1907.6v
Een zeer bescheiden villa uit 1901 was Villa Emma,
Haagweg 219-221, eigenlijk een dubbel herenhuis mef
vrij grooten tuin (...), nabij de Blomkool, langs stoom- en
paardentram, zeer geschikt voor groot gezin,... Het huis
had in 191'l nog geen waterleiding maar^yvdl een welen
regenwaterpomp dn een hoenderhokleu
Na de aanleg van de tram is de Haagweg langzaam
maar zeker volgebouwd. ln veel gevallen splitsten hoveniers
aan de straatweg een perceel bouwgrond af van
ongeveer denig meter diep en verkochten dit in kavels.
Om de tuinderi.ien bereikbaar te houden behielden ze
een steegje van de straatweg naar de achtergelegen
percelen. De veilingen van bouwgrond werden meestal
gehouden voor Bredase notarissen in Bredase koffiehuizen
of in caf6 Duitenhuis. Bovendienwoonden veelal
zowel de verkopers als de kopers van de bouwgrond in
Breda. De verstedelijking van de Haagweg is dus een
proces geweest dat geheel vanuit Breda op gang werd
gebracht. Bouwondernemers en partikulieren bouwden
vervolgens aan de Haagweg losstaande huizen of woningen
in blokjes van vijf d tien panden.
De Bredase hovenier Cornelis Teurlings, om maar eens
een voorbeeld te noemen, bood in 1899 een perceel
bouwgrond te koop aan, gelegen aan de Steenweg, in
19