De Route van Breda naar Princenhage (1993)

De arbeiderswoningen in het Duitenhuis werden meestal
gebouwd in de vorm van lange rijen in 66n bouwlaag
met de nok van het dak evenwijdig aan de straat. Ze
waren in de regelvoorzien van een deur en 66n raam
in de voorgevel. De meeste van deze woningen zijn later
gesloopt of onherkenbaar verbouwd, maar hier en daar
zijn nog voorbeelden aanwezig: Haagweg 92, Haagweg
160-162 (voorheen in een steegje, nu met uitzicht op de
Ettensebaan), Kolfbaanstraat 10 en Duitenhuisstraat
6-8. Al deze huizen zijn voorzien van enige architektonische
elementen: lijsten, stucwerk of afwijkend gekleurd
metselwerk. Een eenvoudige arbeiderswoning,
zonder ook maar de geringste versiering, vinden wij op
Kolfbaanstraat 25, misschien wel het enige voorbeeld
van dit type woning dat nog overgebleven is. Slechts
enkele huizen hadden een verdieping: het Duitenhuis
zelf, het pand er naast en twee panden daartegenover
(Afb. 1 1).
ln 1B7B bouwde de Bredase hovenierJohannes Vriens
vier huisjes op een stukje^grond tussen de Haagweg en
het voormalige Lunet A."o ln de volgende jaren bouwde
hij regelmatig huisjes bij, totdat hij in 1890 15 huisjes in
eigendom had. D-e Bredase hovenier Cornelis Klaassen
deed hetzelfde.5e Deze huisjes stonden gedeeltelijk in
de tegenwoordige Tolgteeg. Ze bestonden uit een kamertje
en een zolder.bu De huizen langs de grachtkant
van de vestinggracht rond het voormalig Lunet A kregen
in de volksmond al gauw de naam Vestkanl; lage,
besmuikte eenkamerkrotten en kazernewoningen
wordt deze bebouwing later omschreven. De punt tussen
de Haagweg en de Vestkant was door zijn kleine
oppervlakte en ongelukkige ligging waarschijntijk minder
geschikt voor de tuinbouw.
ln de wijk Duitenhuis zijn er op bescheiden schaal
nieuwe straten aangelegd. ln feite waren het echter niet
meer dan sloppen, zoals de al even genoemde Tolsteeg.
Ook in de buurt van andere steden kwam hetzelfde
verschijnsel voor: een spekulant kocht een smalle
akker, maakte een doodlopend wegje van vijf of zes
meter breedte en bouwde daar woningen aan. ln de
gemeente Breda was bijde aanleg van nieuwe straten
een minumumbreedte van tien meter voorgeschreven.
De Algemene Politieverordening van de gemeente Princenhage
van 1890 gaf echter geen aanwijzingen omtrent
de minumumbreedte van straten.63 pas in de
Verordening op het Bouwen, die door de princenhaagse
raad op 10 juli 1897 werd vastgesteld, werd de
minumumbreedte van nle.uw-aangelegde straten vastgesteld
op zeven meter.o*
ln 1890 verkocht de hovenier Adrianus Machielsen een
akker op een openbare veiling als bouwgrond in twaalf
kavels."" Deze kavels waren gedeeltelijk gelegen aan
de Straatweg, maar gedeeltelijk waren ze getegen aan
een eigen weg, die gemeenschappelijk moest worden
onderhouden. ln 1907 kreeg deze straat de naam Boeimeerstraatje.
Aan de andere kant van het straatje lag
toen overigens de tuin van mevrouw Laurijssen, zodg-t
de bewoners niet geheelvan groen verstoken waren.66
ln 1927 kreeg de straat de naam Westeinde en in 1950
werd het de huidige naam Amstelstraat. Rond 1966
werd de oorspronkelijke bebouwing gesloopt voor de
aanleg van de Vincent van Goghstraat.
ln 1892 kocht de par.tikulier C. Mermans een moestuin
ten noorden van de Haagweg. ln datzellde jaar nog
bouwde hlj hier 17 huisjes in een straatje (Afb. i2). ln
1905 in ieder geval werd het min of meer officieel de
Mermansstraat genoemd. Bij oudere Bredanaars is het
straatje nog bekend als de Reet van Mermans. ln 1g07
kreeg de straat zijn huidige naam Duitenhuisstraat,
omdat hij naast de tuin van caf6 Duitenhuis lag. De
straat is op het breedste gedeelte zeven meter breed.
De ingang is niet breder dan vier meter.
Het perceel aan de noordzijde van de Haagweg tussen
de huidige Dijklaan en Kolfbaanstraat dat door het Rijk
gekocht was om in verband met de ontmanteling de
Haagweg recht te kunnen trekken werd in '187g weer
gedeeltelijk gevqi.ld op de zesde veiiing van gestechte
vestinggronden.o' Het we1$ gekocht door de Bredase
timmerman A. Robbeson.o' ln 1880 verkavelde hij het
perceel en verkocht de grond aan vier nieuwe eigenaren,
die nog in hetzelfde jaar of het jaar daarop een huis
bouwden. Ook dit perceel moet worden beschouwd als
een restperceel dat voor de tuinbouw geen waarde had.
De Reet van Mermans
Afb. 12, Duitenhuisstraat. 1966
ln 1896 besloot de gemeenteraad van princenhage met
het oog op de vele nieuwe woningen nabij het Duitenhuis
een afzonderljjge wijk in te stellen, eveneens Duitenhuis
genaamd.o' Deze wijk omvatte een gedeelte
van het Dijkje (Dijklaan), Haagweg 34-136 en 31-113,
de Kolfbaanstraat, de Duitenhuisstraat, het Boeimeerstraatje
(Amstelstraat), de Vestkant en de later zo genoemde
Tolsteeg. De grens van het Duitenhuis vieldus
ongeveer samen met het huidige kruispunt Haagweg-
Ettensebaan.
17