Turksoylencesozlugu

-Ö-
S a y f a | 167
ÖDÜGET HAN: Akarsu Tanrısı.
Akarsulardan sorumludur. Su kenarlarında yaşamakta ve gezmektedir. (Kaynak: Türk Söylence
Sözlüğü, Deniz Karakurt)
� Ödüget: (Öt/Öd/Öz). Ses çıkarmak, geçmek anlamları vardır. Ötmek bu kökten gelir. Öz ise
dere, çay demektir. Rica etmek, yalvarmak gibi anlamlara da gelir.
ÖĞÜZ İYESİ: Akarsu Ruhu.
Eşdeğer: ÖZ İYESİ
Eşanlam: 1. AKARSU (AKAR, AHAR, AHIN), 2. DERE İYESİ, 3. CILGA İyeleri
Akarsuyun koruyucu ruhu. Her akarsu için farklı bir İye vardır. Yaşlı kadın kılığındadır. Çaylarda,
derelerde yaşar. Köprüden geçerken suya bakanlara kızar ve başını döndürür. O kişi de suya düşer ve
bazen boğulur. Suların kirletilmesi onu çok üzer. Suya kirli şeyler dökenlerin başına belalar getirir. Su
kenarlarında yaşar. Bazen kuraklık ve hastalık getirir. İlk defa su doldurmaya giden bir gelin kendisine
saçı verir. Bozuk para atılabilir. Veya sudaki canlıları beslemesi için peynir, çökelek, ekmek dökülebilir.
İnsanları ayaklarından tutup suya çeker. Bazen aslında çok sığ olan bir yerde insanlar onlarca kulaç
derinliğe batarlar. Dağınık saçları vardır. Çay (Say) İyesi küçük akarsuların koruyucu ruhudur. (Kaynak:
Türk Söylence Sözlüğü, Deniz Karakurt)
� Öğüz: (Öğ) ve (Öz). Akarsu demektir. Bazı şive ve lehçelerde Öz olarak kullanılır. Öz sözü aynı
zamanda bir varlığın temel unsuru demektir ki, su tüm canlı organizmalardaki temel
unsurlardan belki de en önemlisidir. Bu bağlamda “Öğ”: düşünce, “Ög”: ana manaları da
gözden kaçırılmamalıdır. Moğolcada Üyer, Tunguzcada Üge/Üve akarsu anlamına gelir.
(Bakınız: İYE)
ÖKSÖKÖ: Çiftbaşlı Kartal.
Türklerde önemli bir mitolojik öğedir. Bakır tırnaklıdır. Sağ kanadı ile Güneş’i, sol kanadı ile Ay’ı
kaplar. Yaşam Ağacının tepesinde yaşar. Tanrı Ülgen’in sembolüdür. Gökten yıldırımlar indirir. Altın
(renkli) kanatları vardır. Pençeleriyle Ay ve Güneş’i tutar. Göğün kapısını bekler. Gece ve gündüzü, ak
ve karayı, aydınlık ve karanlığı (yaruk ve karuk), evrendeki çiftli zıtlığı simgeler. İki kartal Yer ve Göğün
tam ortasında evrenin dönüşüne uyarak birbirlerinin etrafında dönmeye başlamışlar ve sonra da
birbirleriyle kaynaşıp tek varlık olmuşlardır. Tanrı’nın güçlü bir bekçisidir. Çiftbaşlı kartal Selçuklu
Devletinin bayrağında ve armalarında yer almıştır. Günümüzde Arnavutluk bayrağında da bu simge
vardır. Ölümsüzlük suyunu içtiği söylenir. Farsça Simurg (Kuş) sözcüğünün Semrük olarak değişerek
eşanlamlı kullanıldığı da görülür. Çift başlı kartal motifine; eskiçağlarda Sümerler ve Hititlilerde
rastlanır. Sümerler’de Lagaş kentinin simgesi çift başlı kartaldır. Onlardan; Akadlara, Asurlulara,
Sasanilere ve Bizanslara geçer. Aynı zamanda Hititlilerde, Büyük krallık döneminde Hattuşa,
Alacahöyük ve Yazılıkaya’da ki kabartmalarda, yine çift başlı kartal görülür. Anadolu’da durum böyle
D e n i z K A R A K U R T TÜRK SÖYLENCE SÖZLÜĞÜ