Turksoylencesozlugu

S a y f a | 83
İlk insan. Yeryüzünde yaratılan ilk kişi. İnsanların atası. Gökte yaşamaktadır. Ne bir ulusa ne de bir
boya (kabileye) sahip değildir. İlk önceleri eşi de yoktur. Sonradan yeryüzüne gönderilmiştir.
Yeryüzüne gönderilirken Uluğ Kayın tarafından kendisine Su, Ateş ve Demir verilmiştir. Karısının adı
Eçe’dir. Elli kapılı, kırk pencereli, çatısı otuz kirişli bir evi vardır. Öküzleri tarla sürmede kullanan
kişidir. Köten (saban) sürmeyi bulan kişi de odur. Kımızı bulan da odur. Kımız içme töreni ona aittir.
Bazen göklerden mi indiği yerden mi çıktığı belli olmayan kişi olarak betimlenir. Bazen de gökten
düştüğü söylenir. Ateşi elde etmiştir. Yurdundan kovulduğu söylenir ki, bu durumun kovulma
motifiyle de bağlantısı açıktır. İslam, Hırtistiyanlık ve Museviliğin etkisiyle çamurdan yaratıldığı inancı
yerleşmiştir. Türklerle bağlantılı eski bir kavim olan İskit (Sak / Saka) mitolojisinde Targıtay (Targutay)
olarak yer alır. Targutay’ın üç oğlu vardır, bunların yeraltını, yeri ve göğü simgeler.
- Arpaksay: Arpa yemeği yer ve Arpaçay’da oturur.
- Lıpoksay: Balık yemeği yer Lıpoçay’da oturur.
- Kolaksay: Kuş yemeği yer ve Kulaçay’da oturur.
Karısıyla birlikte adları Ecey (Ece) ve Elley (Ele) şeklinde geçer. Ele ile bağlantılı olan Hala (Ala) her ne
kadar dişil bir akrabalık bağını ifade ediyor olsa da babasoylu ve babayönlü bir kanbağını
anlatmaktadır. (Kaynak: Türk Söylence Sözlüğü, Deniz Karakurt)
� Törüngey: (Tör/Tür). Türemek kökünden gelir. Töre/Türe/Törö sözcüğü adalet ve hukuk
anlamı da taşır. Türk kelimesiyle aynı kökteştir. Tör/Törü/Türe/Törö/Turo/Turu sözcükleri
Moğolcada da emir, düzen ve bunun yanında evlilik ve doğum anlamlarını bünyesinde
barındırır.
� Targutay: (Tar). Tarım yapmak anlamı ifade eder. Tangrı Tay yani Tanrının oğlu anlamını
içerdiğini öne süren görüşlerde vardır. Ayrınca Sibirya Türkçesinde boğa anlamına gelen Tur
sözcüğü ile de bağlantılı görünmektedir. Yine eski Türkçede Tar/Targ/Tarh kökünün akrabalık
bildirmesi ile de alakalı olabilir. İskit kökenlidir.
(Bakınız: ECEY, SOGOTOH HAN)
EMEGEL HANIM: Çocuk Tanrıçası.
Eşdeğer: EMEGELÇİ HANIM
Çocukları ve bebekleri korur. Küçük çocukların başlarına gelecek kazaları önceden görür ve engel olur.
Çocuklar hastalandıklarında kadın şamanlara onlar için uygun ilaçları hazırlamala yollarını gösterir.
(Kaynak: Türk Söylence Sözlüğü, Deniz Karakurt)
� Emegelçi: (Em). Moğolca Emege nine, Emgen ise yaşlı kadın demektir. Ayrıca Emmek fiilini
çağrıştırır. Em kökü ilaç ve dişilik anlamlarına sahiptir. Moğol ve Türk lehçelerinin hemen
tamamında dişil anlamları ve emzirme içeriğini barındırır. Tunguzcada da yine dişil
akrabalıkların bazılarını tanımlamakta kullanılan bir sözcüktür. Mançuca Emhe, kaynana
manasına gelir.
EMEGEN: Dev.
Eşdeğer: İMEGEN
Kafkas efsanelerinde çirkin, zaman zaman birden fazla başı olan devasa yaratıklar olarak betimlenir.
Nart efsanelerinde emegenlerin sayıları oldukça fazladır ve her üç ayda bir doğum yaptıkları söylenir.
Her doğumda yüzden fazla çocuk dünyaya getirirler. Nart kahramanları sürekli emegenlerle savaşırlar
ve güçleriyle, zekalarıyla onları her zaman yenmeyi başarırlar. Fakat onlardan çok korkar ve çekinirler.
Çünkü emegenler, yakaladıkları zaman insanları yerler. Nart destanlarına göre dünyadaki bütün
kötülüklerin kaynağı emegenlerdir. Eğer onlar olmasaydı dünyada hiçbir kötülük olmazdı. Tanrılar,
D e n i z K A R A K U R T TÜRK SÖYLENCE SÖZLÜĞÜ