Turksoylencesozlugu

S a y f a | 93
buruşuk derili, ak elbiseli, biraz kambur biri olduğunu söylenir. Yün, keten eğirir, beşiğinde ağlayan
bebeği sallar, bulaşık yıkar. Yangın çıkarsa veya eve hırsızlar girerse ses çıkararak ya da ev sahiplerinin
ayağını çekerek onları uyandırır. Bazen uyuyan ev sahibinin saçlarını da örebilir. Bu örgüyü sökmek iyi
değildir, kendi kendine çözülmesini beklemek gerekir. Bazen insanlar gece yarısı uyanınca ev içinde
yürüme ve nefes alma sesleri duyumsarlar. Bu sesler ona aittir. Bodrumda un eler. Bir evden başka bir
eve taşınılınca bir veda töreni yapılır ve bu tören sırasında İyeyi yeni eve davet ederler. Bazen de Ev
İyesi için özel at koşulur ve onu eski evden yeni eve götürürler. Türk kültüründe iki insanın yaşamını
birleştirerek aile kurması; evlenmek, nikah kıymak ise evermek tabirleriyle ifade eldir. Sonuna ev
getirilerek oluşturulan pek çok kelime vardır: Orduevi, Dikimevi, Gözlemevi, Bakımevi, Yaşlılarevi,
Basımevi, Doğumevi, Yazımevi, Yemekevi, Aşevi, Tecimevi, Kesimevi, Sütevi, Buzevi, Sağlıkevi,
Konukevi, Öğretmenevi, Yapımevi, Sayrılarevi, Gökevi, İplikevi, Dağevi, Kırevi, Dökümevi, Kuşevi,
Kayıkevi, İçimevi… (Kaynak: Türk Söylence Sözlüğü, Deniz Karakurt)
� Ev: (Ev). Barınmak, birlikte yaşamak anlamlarını içerir. İçinde oturulan yaşanılan yer demektir.
Evren sözü ile aynı köke sahiptir. Bu anlamda Evren de büyük bir evdir. Moğolcada ev
sözcüğü uyum, anlaşma, barış gibi manalar taşır.
(Bakınız: İYE, YURT İYESİ)
EVREN: Kainat.
Düzenli ve uyumlu bir bütün oluşturan, bildiğimiz varlık alemindeki tüm her şeyin bütünü. Türk Dünya
ve Uzay anlayışında Evren iki katlıdır: Yer ve Gök. Yer dişiliği, Gök erkekliği simgeler. Başka bir
sınıflandırmada ise üç katlıdır. Ancak aslında ikili sınıflandırmanın biraz genişletilmiş bir hali olup
(çünkü Yeraltı aslında Yerin bir parçasıdır) bu üç katlı anlayış dünyevi olmaktan ziyade öteki alemi
içerir. Cehennem yeraltında, Cennet gökyüzündedir. Bu sınıflandırmanın merkezinde insanın yaşadığı
Dünya vardır. Buna göre aşağıya ve yukarıya doğru birer katman eklenir (Yeraltı ve Yerüstü). Bu
katmanlar da alt ve üst katlara bölünür kendi içinde. Yer ve Gök Türk kültüründe ayrılmaz bir
bütündür. Katmanlar her ne kadar yarı soyut olsa da, gerçekliğe uygun, maddi ve somut bir anlayış
içerisinde mekansal bir yaklaşımla açıklanır. Bir başka görüşe göre ise Türk kültüründe evren aslında
dört katlıdır ve ikili anlayışın biraz genişletilmiş biçimidir. Bu görüşe göre Gök-Kalığ ifadesindeki Gök
uzayı, Kalığ ise havayı (atmosferi) anlatır. Gerçekten de Kalı (Kalığ / Kalık) kelimesi hava demektir.
(“Kalı” sözcüğün günümüz söyleyişine uyarlanışı “kalık” biçimindedir. “Havaya kalkmak” sözündeki
“kalk” da bu köktendir.) Böylece Yer: Yeryüzü ve Yeraltı olarak iki katlıdır. Aynı şekilde Gök: Kalığ ve
Uzay olarak iki katlıdır. Macarlarda da üç katlı evren anlayışı aynen korunmuştur ve küçük ayrıntılar
dışında Türk kültüründeki ile aynı özelliklere sahiptir. Evren sözcüğünün aynı zamanda ejderha
anlamına gelmesi ise çeşitli anlamsal içerikleri doğru algılamayı gerektirir. Örneğin sürüngenlerin
evrilerek, yumurtadan çıkarak gelişmesi ile evrenin değişkenliği ortak çağrışımlara sahiptir. Evren
sözcüğü büyüklük ve anlaşılmazlık açısından da hem kainat hem de ejderha için ortak içerikleri
taşımaktadır. Bu nedenle ejderha aslında kainatın bir sembolüdür demek yanlış olmayacaktır.
1. Yer Üstü: Gökyüzünü, uzayı ve algının ötesindeki üst alemleri kapsar. Yukarı Yertinç olarak
da adlandırılır. 9 veya 19 katlı olarak düşünülür. Uçmağ (Cennet) göktedir. İyicil (Aydınlık)
Tanrılar Gökte yaşarlar. (İslam ile birlikte 7 katlı olarak anlaşılmaya başlanmıştır.) Gök yüzü
yaratıcılığı simgeler. (Üst Tilekey veya Çağa Çiri/Yeri de denir.)
2. Yer: Üzerinde yaşadığımız yeryüzüdür. Dünya’ya (bir gezegen olarak ele alındığında)
Yertinç denilir. Tek katlıdır. Denizler bu katmana dahildir. (Orta Tilekey de denir.)
3. Yer Altı: Dünyanın alt katmanlarını içerir. Aşağı Yertinç de denir. Yeraltını, çağlar
öncesinden kendiliğinden oluşan mağaralar ile algı sınırının erişemediği soyut alt alemler
D e n i z K A R A K U R T TÜRK SÖYLENCE SÖZLÜĞÜ