Untitled

---TİCARET VE ZİRAAT NEZARETi MEMALİK-i OSMANİYE'DE OSMAN U ANONiM ŞiRKETLERİ ---
başlıca ekonomik değer üreticileri çiftçiler ve zanaatkarlar idi. 5 Bu üreticilerin ürünlerini pazarlayanlar
ise İstanbul, İzmir, Beyrut, Selanik gibi ticaret merkezinde yaşayan gayrimüslim tüccar idi. Tüccardan
mal alıp diğer devletlere satan uluslararası taeiri er ise ilk önceleri Cenevizliler ile V enedikliler' di. Bunlara
XVI. yüzyılda Fransa ve İngiltere, XVII. yüzyılda Hollanda tacirleri katılmıştı. Taeider serbestçe ticaret
yapıyorlardı. Canları ve mallan Osmanlı Devleti tarafından 'derbent' adlı vergiden muaf bir sınıf tarafından
Celali isyanları sırasında Anadolu'da can ve mal güvenliği kalmayınca, köylü toprağından sökülüp
göçebeliğe zorlanmış, ticaret yollarındaki kervanlar eşkıyaların saldırısına uğramış, derbentler güvenliği
sağlayamamışlar, tarımsal üretim ve ticaret eski seviyesinin çok altına düşmüştür. Celali isyanlarının
bastırılmasından sonra ticaret yollarının güvenliği, XVI. yüzyılda derebeylerine (ayan, sekban) verilmiş,
Osmanlı değişim süreci, devletin kendi inisiyatifi ile sürdürdüğü bilinçli bir tercih değildi. Yapılan
ifade edilme şeklinden ibaretti.
bağımsızlık kazanması, Mısır valisinin isyanı karşısında aciz kalınması, Osmanlı Padişahını güçlü
imparatorluk üzerindeki Rus baskılarının artması İngilizler için tarihi bir fırsat doğurmuştu. İngilizler
Rus tehdidini bertaraf edecek ancak bu yardıma karşılık kendilerine ticari bakımdan büyük ayrıcalıklar
sağlayacak olan 1838 Balta Limanı Antiaşması'nı imzalayacaklardı.
Ülke bütünlüğünü batılı devletlerin topraklarındaki ekonomik çıkarlarına bağlayan Osmanlı Devleti
bu imtiyazlı ticaret antlaşmasının bir benzerini 1846 yılında Rusya, 1861 yılında Fransa (Kanlıca Ticaret
Muahedesi)ve 1890 yılında Almanya ile imzalamak zorunda kalacaktı. 7
Anlaşmaya göre İngiliz gemileriyle gelen İngiliz malları için bir defa gümrük ödendikten sonra,
vatandaşları Osmanlı vatandaşlarından bile daha az vergi ödeyeceklerdi. 8
Osmanlı ticaretindeki devlet kontrolü, bu antlaşma ile kısmen kaldırılarak ülke Avrupa maliarına açık bir
yerli üretimi ve iç pazar payını en aza indirecekti. Böylece 1838 Antlaşması, zaten yeterli düzeyde
bulunmayan Osmanlı sanayisinin çöküşünü giderek hızlandıracağı gibi diğer faktörlerin etkisiyle de 19.
yüzyılın ikinci yarısından itibaren, fabrika üretimi açısından da mevcut sanayinin «dağılma» dönemine
artmasıydı. İngiliz tüccarlar hemen şirketler kurınaya başladı. 1840'lı yıllarda İngiliz ve Fransız Tüccarların
Osmanlı şehirlerinde kurmuş oldukları ticarethanelerin sayısı 1 OO'ün üzerindeydi. Avrupalı tüccarların yerel
aracılada ilişkileri arttı ve iç bölgelerle olan ticari ilişkilerini gayrımüslim tebaa ile yürütmeye başladılar.
Gayrimüslimlerin eğitim düzeyleri, iş anlayışları, ticari deneyim ve becerileri, Osmanlı toplumunu ve
5. Doğu Ergi!, Milli Mücadelenin Sosyal Tarihi, Turhan Kitapevi, 2. baskı, Ankara 1981 s. 2.
6. Mübahat S, Kütükoğlu "Tanzimat Devrinde Yabancıların İktisadi Faaliyetleri", 150. Yılında Tanzimat, Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara 1992,
7. Kütükoğlu, s. 94.
8. M. Murat; Baskıcı, 1890-1914 Yıllarında Anadolu'da İktisadi Değişim, Ankara 2005, s. 49
9. Osman Şimşek, Zihniyet Açısından Türk Girişimciliğinin Sosyolojisi, Ankara 2008, s. 27604 "Osmanlı İttihat ve Terakki Cemiyetinin
Siyasi Programı", İttihat ve Terakki, 5 Kasım 1908, Selanik.
7
girmesine yol açacaktı.9
Ticaret Antıaşması'nın bir diğer etkisi de büyük limanlarda yerleşik Avrupalı tüccar sayısının
pazar haline getiriliyordu. Avrupa'nın ucuz ve kaliteli ürünleri Osmanlı pazarında geniş bir alanı kuşatarak,
1838 Ticaret Antiaşması'nın hem Osmanlı hem de Batı Avrupa üzerinde derin tesirleri olmuştur.
mallar alıcı tarafından nereye götürülürse götürülsün bir daha gümrük ödenmeyecekti. Böylece İngiltere
devletlerle ittifak arayışına zorlamıştı. 6
XIX. yüzyıl başında yaşanan toprak kayıpları, Osmanlı Devleti'nin bir eyaleti olan Yunanistan'ın
bütün değişiklikler, uluslararası alanda kaybedilen ekonomik ve askeri gücün, devletlerarası anlaşmalarda
ancak eski üretim ve ticaret seviyesine ulaşılamamıştır.
güvence altına alınmıştı. Yabancı tacirler gümrük resmi dışında hiçbir vergi vermiyorlardı.