Untitled

18
10. Baskıcı, s. 51
1 1. Toprak, Zafer; Milli İktisat-Milli Burjuvazi, İstanbull 995,s. 57
12. Kütükoğlu, s.ı02-ı05.
13. Kurmuş, Orhan; Emperyalizmin Türkiye'ye Girişi, Savaş y. Ank. s.78-79
geleneklerini yalcından tanıınaları ve dillerini bilmeleri, Avrupa dillerine aş inalıkları gibi faktörler, onları
Avrupalı tüccarlar için vazgeçilmez «doğal» ortaklar yapıyordu. 10
Yabancı şirketler kapitülasyonlar sayesinde devletin onay ve iznine gerek görmeksizin Osmanlı
topraklarında faaliyette bulunabiliyorlardı. Gelir vergisi ödemiyorlar yerli şirketlerin tabi oldukları bir
takım resim ve harçlardan bağışık bulunuyorlardı. 11 Bütün bu gelişmelerin Osmanlı ticaret hayatında yol
açtığı değişiklikler, Osmanlı insanını ilk kez ekonomik sorunlar üzerine düşünmeye sevk edecekti.
Bu antlaşmalada siyasi kazanımlar edinilmesinin yanında ekonomik olarak ihracattan alınan gümrük
vergileri azaltıldığı için ihracat artışı sağlanacağı ve bu sayede devlet gelirlerinin artacağı beklentisi
vardı. Ancak serbest ticaret antlaşmasının ilk sakıncası, yabancı taeirierin yerli tacirleri devreden çıkarıp,
üreticiden ilk elden mal almaları şeklinde kendisini gösterdi.
Daha önce esnaflık lonca sistemiyle sadece Osmanlı yurttaşlarına aitken, 1838 antiaşmasından sonra
yabancılar esnaflık yapmaya da başladılar. Örneğin öncen büyük yabancı gemilerin Osmanlı limaniarına
yanaşacağı iskeleler yokken, gemiler açıkta demirler, gemilerdeki yük ve Osmanlı sandalcı esnafı
(peremeciler) tarafından sahile taşınırdı.
Balta Limanı Anlaşması'na yabancıların her türlü ticareti yapmaları gibi genel bir tanım konulunca,
sandaHa yük taşımak, limanlarda gece kulüpleri açmak ticaret sayılıp yabancılar tarafından işletilmeye
başlanmıştı. Yabancı meyhaneciler Osmanlı esnafının ödedikleri zecriye resmini de ödemek zorunda
olmadıkları için daha fazla kar ediyorlar, haksız rekabet ortamından yararlanıyorlardı. 12
Bu arada yabancıların toprak sahibi olmaları kabul edilmişti. İngilizlerin baskıları sonucu çıkarılmak
zorunda kalınan 1846 tarihli kanun ile yabancılara taşınmaz mal edinme hakkı tanınınca bilhassa İngilizler,
süratle toprak almaya koyuldular. 1868 yılına kadar İzmir civarında tarıma elverişli toprakların üçte birini
ele geçirmişler, 1878 yılına gelindiğinde aynı bölgenin tüm verimli topraklarına sahip olmuşlardı. 13
TİCARET NEZARETİ VE TİCARET KANUNU
Klasik dönemde olduğu gibi savaş geliri olmadığına göre yeni dönemde para ancak ticaret sayesinde
kazanılabilecekti. Sultan Mahmud esasen bu durumu kavramıştı. Az sayıda da olsa bir kısım Müslüman
tüccarlarıAvrupa ticaretine teşvik etmek için onlara bir kısım ayrıcalıklar sağladı. Önceleri gayrimüslimlere
verilenAvrupa Tüccar Beratından esinlenerek çıkarılan "Hayriye Beratı" bu teşvikleri ifade eden ticari bir
kavramdı. Avrupa tüccarlarına yalnızca batı ülkeleriyle ticaret imtiyazı tanınırken, hayriye tüccarlarının
Avrupa'nın yanı sıra Hindistan ve Uzakdoğu ülkeleriyle de ticaret yapmasına izin verildi. Dış ticaretin
kolay ve çabuk yürütülebilmesi için, hayriye tüccarının iki ortağına da imtiyaz tanındı. Hıristiyan Avrupa
tüccarları, yurt dışına çıkarılması yasak malları alıp satamazken, hayriye tüccarları, gemi kiralayarak veya
kendi gemileriyle bu tür malların taşımacılığını, alım ve satımını yapabilirlerdi. Yabancı iskelelerdeki
şehbenderler de hayriye tüccarlarına yardımla yükümlüydü. Şehbenderler ve bunlarla çalışan muhtarlar,
hayriye tüccarları arasından seçilirdi. Temel ihtiyaç maddelerinin alım satımıyla uğraşan hayriye tüccarları,
merkezlerde ve iskelelerde ticaret büroları, mağaza ve depolar açıyor, gemi çalıştırıyorlardı.
İstanbul'da sayıları 40'a ulaşan Hayriye tüccarlarından Şam, Kudüs, Bağdat gibi büyük şehirlerde
de bulunuyordu. Sultan Aziz'in son günlerine kadar varlıkları devam etti. Devletin savaş ve olağanüstü
------------ İSTANBUL TİCARET ODASI ------------