Untitled

------------İSTANBUL TİCARET ODASI ------------
neden olmuş, kısa bir süre sonra başta Fransa olmak üzere diğer Avrupa devletleriyle benzer nitelikli
antlaşmalar yapılmıştı. 1845'te ithalat beş yıl öneeye göre beş kat artmış, ihracat da en az üç kat gelişme
göstermişti. Ancak bu gelişme aldatıcıydı. Serbest ticaret anlaşmaları kapitülasyonların da yardımı ile
imparatorluğu batı sermayesinin açık pazarı haline getirmişti. Gümrük gelirlerinde beklenen artış uzun
süreli olmayacak ya da dış borçların ödenmesi için kullanılacaktı. Ayrıca devlet çarkının döndürülebilmesi
için Avrupa borsalarından sürekli sıcak para akışı sağlayacak bir sistem kurulacaktı. Gelişmeler iki yönlü
bir pazar ortaya çıkardı. Pamuk, bu durumu şöyle özetler:
" Osmanlı Devleti'ndeki yabancı sermayeyi iki ayrı başlık altında incelemek gerekir. Birincisi, ı 854 'ten
itibaren Osmanlı Devleti' nin Avrupa borsalarında tahvil satarak borçlanma süreci dir. Hızlı biçimde yüksek
faizlerle borçlanan Osmanlı Devleti ı 87 6' da borçları ödeyemez duruma gelmiş, ı 88 ı' de Duyun-u Umumi ye
idaresi ile alacaklı devletlerin maliyesi üzerindeki denetimini kabul etmiş ve bu borçlanma süreci Birinci
Dünya Savaşı'na kadar sürmüştür.
İkincisi, Osmanlı sınırları içinde demiryolları, liman işletmeleri, ticaret evleri, su, gaz ve elektrik
şirketleri gibi işletmelere yapılan yatırımlardır. Bu tür yatırımlara dolaysız yatırımlar adı verilmektedir. 18
Batılı sefırler, bu ikinci türde yatırımları himaye etmek için yoğun bir diplomatik baskı uygulamışlardı.
Osmanlı devlet adamlarının kapitülasyonlardan kurtulma niyetlerini bildikleri için esasen tek taraflı verilen
ayrıcalıklar olan kapitülasyonları, ikili ticari anlaşmalar haline getirmişlerdi. l9
Aynı şekilde serbest ticaret anlaşmasını hiçbir kurala tabi olmamak şeklinde yorumlayan sefırler,
imparatorluğun almak istediği her önlemi diplomatik kriz çıkararak geçersiz kıldılar. Çıkarılan yönetmelikler
ekonomik yararları tartışmalı olmakla birlikte, devleti uzun süre uğraştıran siyasi problemler olarak ortaya
çıkacaktı.
SİGORTA ŞİRKETLERİNİN KURULUŞU
Sigorta şirketlerinin hangi tarihte kurulduğu ile ilgili bilgiler kesin değildir. Mecelle-i Umur-u
Belediye'de ilk sigorta uygulamaları ile ilgili verilen bilgiler de bu yöndedir. "Sigorta muamelatının
Memalik-i Osmaniye'de hangi tarihten itibaren tatbik olunduğuna dair kati bir malumata rastlanmamıştır.
Herhalde Tanzimat-ı Hayriyye'den ve bilhassa Avrupa ile iyiden iyiye münasebatımızın başladığı tarih
olan Kırım Muharebesi'nden (1854) sonra memleketimizde cayı kabul bulduğuna hükmedilmektedir." 20
Bununla birlikte Osmanlı hukukunda sigorta faaliyetlerine ilişkin ilk ibareye 28 Temmuz 1850 tarihli
Kanunname-i Ticaretin 29. maddesinde rastlanır. Buna göre kara sigortasından önce deniz sigortasına
ilişkin yasal düzenlemeler gelişme göstermiştir. 21 Ağustos 1863 tarihli Kanunname-i Hümayun-ı Ticaret-i
Bahriye'nin on birinci bölümü sigorta konusuna ayrılmıştır.
Serbest ticaret uygulamalarının özellikle deniz taşımacılığını artırmış olması, paralel bir seyirde sigorta
işlemlerini de gündeme getirmiş olmalıdır. Deniz nakliyatında İngiltere ve Fransa'nın sigortayı zorunlu
hale getirmesi İstanbul, İzmir, Beyrut, Trabzon, Selanik gibi kentlerde sigartacılığın ortaya çıkmasına
neden oldu; ticaret antlaşmaları ile getirilen sigorta hükümleri ihracatı arttırdı. Sigorta bedellerinin vergi
matralıma alınması ilk zamanlar gümrüklerde anlaşmazlıklaraneden olmuştu. Sigorta şirketleri bu sıkıntıyı
ortadan kaldırmak için İstanbul başta olmak üzere Osmanlı !imanlarına şubeler açtılar. 21
Osmanlı ülkesinde faaliyet gösteren sigorta şirketlerinin büyük kısmı devletten resmi izin almadan,
18. Pamuk s.61
19. Akyıldız, s. 68
20. Osman Nuri Ergin, MUB, C.3, s.l150
21. Fatih Kah ya; Osmanlı Devleti 'nde Sigartacılığın Ortaya Çıkışı ve Gelişimi Marmara Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2007 s. 98 vd.