Untitled

--TİCARET VE ZİRAAT NEZARETi MEMALiK-İ OSMANİYE'DE OSMANLI ANONiM ŞİRKETLERİ --
teslim olmama gibi bir anlayışın geliştiğinden söz etmek mümkündü. 4 6
19. yüzyıl başlarında sanayileşme adına küçük işletmeler ortaya çıkmaya başlamıştı. Değirmen, pres,
tuğlacılık gibi hafif sanayi kollarında özel girişimcilerin sınırlı faaliyetleri vardı. Örneğin 1850'lerde
Bursa'da 8-10 ipek ipliği üreten işletme, Ege'de zeytinyağı presleri, Halep ve Suriye'de pamuldu ve ipekli
üreten küçük işletmeler faaliyet göstermekteydiler.
Devletin uyguladığı teşviklerden birisi, fabrika kurmak isteyen girişimcilerin yurtdışından getirecekleri
alet ve makinelerin gümrük vergisinden muaf tutmaktı.
Ayrıca tekstil fabrikalarının ürünlerine, deri mamullerine iç ve dış gümrükten vergi muafiyeti getirildi.
Fabrikaların kurulacağı devlet ait arazilerinin ücretsiz olarak tahsisi, ham madde temini gibi teşvikler
sağlandı. Hükümetin bu teşviklerden beklentisi, yerli ürünlerin yabancı mallada rekabet edebilmesiydi.
Vergi kayıplarının sanayinin gelişmesi ile telafi edileceği ön görülmekteydi
Bütün bunlara rağmen hükümet, Avrupalı devletlerle imzaladığı ikili ticaret anlaşmaları yüzünden
ithalatı yüksek oranda vergilendirmek, hammaddelere ihraç yasağı getirmek gibi yerli sanayisini gerçekten
koruyacak tedbirler alma imkanına sahip değildi.47
Ticaretin geliştirilmesi için umut bağlanan anonim şirketlerin kurulması önündeki güçlü engellerden biri
bürokrasinin hantallığı olmalıydı. Şirket-i Umumiye-i Osmaniye adıyla bir şirket kurmak isteyen Dersaadet
Bankası, Kombiya ve Esham Şirketi, itibar-ı Umumi Osmanlı Şirketi, Ralli Kumpanyası yöneticilerinin
saclarete verdikleri dilekçede önemli gerekçeler vardı. Madenciliğin gelişmesini önleyen sebeplerin başında
maden imtiyazı olan müteşebbislerin, anonim şirket kurmada karşılaştıkları zorluklar gelmekteydi.
"Y eraltında yapılacak çalışmalar için fabrika ve ocak kurmaya büyük miktarda sermaye sarf edilmedikçe
iyi bir netice elde etmek mümkün değildir. İmtiyaz sahipleri bu sermayeyi ancak anonim şirketler kurarak
elde edebilir.
Oysa şirket kurmak o kadar karışık ve zorluklarla doludur ki nadir birkaç girişimcinin dışında şirket
kurma başarısını gösteren olmamıştır. Bir anonim şirket için öncelikle ilgili daireye, sonra Şura-ı Devlet' e
ve Meclis-i Hass-ı vükela'ya sayısız müracaatlar yapılır. Daha sonra ruhsatın padişah tarafından tasdik
edilmesi beklenıneye başlanır. Bu işlemler için çok uzun bir süre beklemek gerekir. Bu süre çoğu zaman
sınırsız dır.
Bu durum ne imtiyaz sahibinin ne de kurulacak şirkete katılmak için bekleyen şahısların menfaatine
uygun değildir. Bunun çaresi olarak hükümetçe demiryolu işleten kumpanyalar ile kanal ve sair şirketlerin
nizamnamelerine benzer şekilde bir maden nizamuarnesi hazırlanmalıdır. Maden imtiyazı alan şahısların
kuracakları bir anonim Osmanlı şirketine, imtiyazdan doğan haklarını devretme yetkisi verilmelidir.
Şirket nizamnamesi ilgili daireye verildikten sonra (yirmi, otuz gün içerisinde) genel hükümlere uygun
görüldüğü takdirde tasdik edilmesi mecburi hale getirilmelidir. Bu nizarnname Adliye Nezareti, Mukavelat
Muharrirliği 'nce kaydedildikten sonra başka bir işleme gerek kalmadan şirket kurma izni verilmelidir.
Şirket kurma işlemlerinin kolaylaştırılması halinde önemli ölçüde sermayenin Osmanlı ülkesine girişi
sağlanacaktır. " 48
46. Şimşek , s. 281
47. Akyıldız, 48
48. BOA. ŞD. 334/33
31